بهینه سازی مصرف
چالش‌های تأمین منابع انرژی اولیه برای تولید برق در دهه آینده چیست؟
با تلاش صنعت برق هم اکنون ۱۰۰ درصد جمعیت شهری و ۹۹.۷ درصد جمعیت روستایی کشور دسترسی به برق دارند که این شاخص‌ها بالاتر از میانگین جهانی (۹۶ درصد شهری و ۷۹ درصد روستایی) است و سالانه بیش از یک میلیون مشترک جدید و بیش از ۱۰۰۰ مگاوات مصرف صنعتی و تولیدی به شبکه برق کشور اضافه می‌شود. ایران دارای جایگاه چهاردهم جهانی در ظرفیت منصوبه نیروگاهی است. میانگین راندمان نیروگاههای حرارتی جهان ۳۷.۳ درصد است و متوسط راندمان نیروگاههای حرارتی ایران ۳۸.۶ درصد می‌باشد. همچنین طی سال‌های اخیر تلفات شبکه توزیع برق کشور به زیر ۱۰ درصد رسیده و تک رقمی شده است و از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ به میزان ۵ درصد از تلفات شبکه توزیع برق کاهش یافته است که این میزان معادل احداث ۳۲۰۰ مگاوات نیروگاه جدید و صرفه‌جویی ۵۰ هزار میلیارد تومانی در صنعت برق است.
تقاضاهای رو به رشد تأمین برق
رشد سالانه بیش از چهار درصدی مصرف برق کشور، تأمین منابع اولیه انرژی برای تولید برق را طی دهه آینده با چالش‌های جدی رو به رو خواهد کرد. از طرفی افزایش تقاضاهای جدید تأمین برق و یا برقی‌سازی برخی از فعالیت‌ها، احتمال افزایش مصرف برق را بیشتر خواهد کرد. فعالیت‌هایی همچون حمل و نقل برقی در بخش‌های عمومی نظیر برقی کردن قطارهای بین شهری و توسعه متروها، اتوبوس‌های برقی، تاکسی‌های برقی و موتورسیکلت‌های برقی به ویژه در کلان شهرها با توجه به شدت آلایندگی‌های زیست محیطی رو به رونق است.
همچنین پرورش میگو در بخش‌های ساحلی جنوب کشور با توجه به سودآوری آن، رو به افزایش است. این صنعت نیازمند برق‌رسانی است. طرح‌های انتقال آب و همچنین آب شیرین‌کن‌ها و توسعه کشت گلخانه‌ای همگی نیاز به تأمین برق دارند و این طرح‌ها برق و انرژی زیادی را مصرف خواهند کرد. مراکز استخراج رمز ارز نیز کسب و کاری جدید اما پر رونق است و بخشی از تقاضاهای فعلی و آینده کشور خواهد بود. طرح برقی کردن چاه‌های کشاورزی که اخیرا بین دو وزارتخانه نیرو و نفت در دست اجراست و قرار است 75 هزار حلقه چاه که در حال حاضر از گازوئیل استفاده می‌کنند از برق استفاده نمایند. از طرفی پتانسیل‌های خوبی برای توسعه صادرات برق به کشورهای همسایه و یا از طریق آن کشورهای همسایه به سایر کشورها، خود می‌تواند زمینه توسعه صادرات برق را فراهم می‌کند.
ضرورت برنامه‌ریزی تأمین منابع اولیه انرژی برای تولید برق
توسعه مصرف برق در کشور و پاسخگویی آنها، نیازمند برنامه‌ریزی برای تأمین منابع اولیه انرژی است. مطالعات کنونی نشان می‌دهد طی دهه آینده، تأمین گاز برای نیروگاه‌ها مساله مهمی است. از طرفی روند کنونی برنامه‌های کاهش تلفات و افزایش بازدهی نیروگاههای موجود اگر چه ضروری است ولی مسأله محدودیت در تأمین گاز نیروگاه‌ها را حداکثر دو الی سه سال به تعویق خواهد انداخت. از این رو بایستی سهم سوخت مایع نیروگاه‌ها و انتقال آن به نیروگاه‌ها افزایش یابد که این موضوع، هزینه‌های تولید برق را به شدت افزایش خواهد داد و اگر شدنی باشد قطعاً اقتصادی نیست.
راهکارهای اصلی برای غلبه بر تأمین منابع اولیه انرژی را می‌توان در چهار گروه دسته‌بندی کرد؛
افزایش سهم گاز تحویلی به نیروگاه ها در اولویت قرار گیرد
طرح‌های انرژی‌بَر تنها در صورت تأمین انرژی اولیه، تأمین برق گردند.
طرح بهینه‌سازی مصرف به طور جدی دنبال شود.
تنوع سبد منابع انرژی اولیه برای تولید برق با تاکید بر توسعه تجدیدپذیرها با ساخت داخل اقتصادی شود.
اگر این چنین پیش نرود بایستی سیاست‌های واردات انرژی و برق را نیز در دستور کار قرار داد.
در خصوص تأمین انرژی اولیه برای صنایع انرژی‌بر بایستی در راستای سیاست‌های تأمین داخل، تولید محصولات این کارخانجات تا حد نیازهای استراتژیک کشور پیش رود و بیش از آن با تأمین منابع اولیه یا خرید برق از نیروگاههای تجدیدپذیر دنبال شود.
توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نیز نیازمند سرمایه‌گذاری است. وزارت نیرو در حال حاضر صرفاً از منابع عوارض برق برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده می‌کند که تنها کفایت تأمین نقدینگی برای خرید برق تضمینی حدود 1000 مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر را دارد. راه حل این موضوع علاوه بر ساخت داخل برای کاهش ارزبری و تولید اشتغال، نیازمند اصلاح روش‌های خرید برق است.
ضرورت اساسی کشور
بهینه‌سازی مصرف انرژی، ضرورت اساسی کشور است. زیرا هم اکنون شدت مصرف انرژی در کشور بیشتر از میانگین جهانی است. یعنی در کشور، انرژی بیشتری از میانگین جهانی برای تولید کالا و خدمات مشابه مصرف می‌شود. بهینه‌سازی مصرف انرژی نیازمند سیاست‌گذاری‌های همسو در دولت، مجلس و سایر نهادهاست تا این مهم به نتیجه برسد. از کاهش مصرف انرژی در ساختمان، فرایندهای انرژی بر صنایع و وسایل برقی که در کشور ساخته می شوند، همه و همه نیازمند برنامه‌ریزی جدی است.
اخیراً وزارت نیرو طرح جایگزینی یک میلیون دستگاه کولر گازی فرسوده با کولرهای گازی پُربازده و کم‌مصرف در مناطق گرمسیری کشور را با استفاده از بخشی از منابع داخلی خود در دستور کار قرار داده است. با اجرای این طرح، از احداث یک نیروگاه 2000 مگاواتی با هزینه بیش از 20 هزار میلیارد تومان جلوگیری به عمل خواهد آمد و مصرف سالانه 2 میلیارد مترمکعب گاز در نیروگاههای کشور و انتشار 6 میلیون تن آلاینده زیست محیطی ناشی از آن کاهش خواهد یافت و با راه اندازی و نوسازی خطوط تولید کولرهای گازی در کشور، اشتغال ملّی نیز رونق می‌یابد. وزارت نیرو برای سایر وسایل برقی از جمله اصلاح سیستم‌های روشنایی و کولرهای آبی نیز برنامه دارد. ولی آنچه مهم است این است که نظارت بر ساخت وسایل برقی با برچسب انرژی بالاتر توسط ادارات استاندارد پیش رود.
برق امید طرحی برای کاهش مصرف برق در بخش خانگی
طرح برق امید نیز در همین راستا، امید به اصلاح مصرف در بخش خانگی را دارد و می‌توان گفت اگر موفق به اشاعه و ترویج فرهنگ صحیح مصرف شویم، می‌توان امیدوار به اصلاح رفتار در مصرف انرژی بود تا ایرانیان سرنوشت انرژی خود را پایدارتر دنبال کنند. کاهش 10 درصدی مصرف برق در بخش خانگی، خود می‌تواند شرایط را به نحو جدّی بهبود دهد. یک سوم مصرف برق کشور دست این گروه از مشترکان است و بقیه مصرف کشور هم به نوعی متأثر از این فرهنگ خانواده، می‌تواند بهبود یابد. در طرح برق امید پیش‌بینی شده است که مشترکان پُرمصرف برای کاهش مصرف و هزینه‌های برق مصرفی خود علاوه بر اقدامات بهینه سازی مصرف، مولّد خورشیدی کوچک (خود تأمین) نصب نمایند تا آنها بتوانند بخشی از برق خود را تأمین کرده و حداقل تا سطح خوش مصرفی از میزان مصرف در شبکه برق کشور بکاهند. بر اساس عملکرد طرح برق امید در بخش خانگی امکان تعمیم آن برای صنایع انرژی‌بَر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
جمع بندی
محدودیت منابع انرژی در جهان در حال حاضر و در سال‌های پیش‌روی دهه آینده در ایران، موضوعی چالش‌برانگیز است. پاسخگویی به نیازهای روزافزون تأمین برق در کشور نیازمند اقدام توأمان و منسجم هر دو سمت عرضه و تقاضا است که تحقق این امر در سمت تقاضا نیازمند سیاست‌گذاری یکپارچه و اجرای موثر اقدامات بهینه‌سازی مصرف انرژی است. همچنین در سمت عرضه، اطمینان از کفایت تأمین حامل‌های اولیه انرژی، بالاخص گاز طبیعی و تنوع سبد انرژی برای تأمین برق مشترکان و متقاضیان ضرورت دارد.
