نیاز به نوسازی باور تعاون در ایران داریم
مرکز نوآوری و توسعه تعاون گامی در جهت تقویت تعاون در ایران
وقتی بحث از تعاون می‌کنیم فقط منظور الگویی از یک شرکت تعاونی نیست بلکه راجع به مفهومی وسیع‌تر صحبت می‌کنیم. تعاون در مفهوم کلی، همیاری یا مشارکت در موضوعات نیکی است که انتفاع عادلانه همه مشارکت‌کنندگان را به دنبال دارد. برای آنکه توجه شما را به اهمیت مفهوم تعاون جلب کنم، عرض می‌کنم که از نظر برخی محققان و اندیشمندان، جامعه بشری در آستانه گذار از گذشته سراسر درگیری و خشونت به سوی جامعه‌ای مبتنی بر تعاون و همیاری است. جامعه‌ای که در آن همکاری و همیاری انسان‌ها اصلی‌ترین راهکار در ایجاد روابط حتی در ابعاد جهانی است. به نظر من این تصور دور از واقعیت نیست چراکه جوامع مختلف در عصر حاضر به مدد پیشرفت‌های فناورانه، کمابیش صاحب ثروت و امکانات لازم برای برآورده کردن نیازهای اساسی شده‌اند. دیگر رقابت بر سر منابع محدود و حیاتی چندان مطرح نیست، هرچند همچنان تمایل به سلطه‌گری و ثروت‌اندوزی فردی یا قشری میدان‌دار است اما ادامه حیات و چیرگی این تفکر، در شرایطی که قدرت طبقه میانی جوامع افزایش یافته و تمایل اجتماعی بر توزیع عادلانه ثروت و امکانات عمومی است، پرهزینه شده است.
بنابراین، اینکه احتمالاً بشر در آستانه یک مرحله تاریخی جدید است که مشخصه آن همیاری و همکاری، مردم‌سالاری، توزیع عادلانه منابع و فرصت‌ها، برخورداری منصفانه از رفاه و رابطه پایدار با طبیعت است، دور از ذهن به نظر نمی‌رسد و این مختصات جامعه‌ای است که می‌توان آن را جامعه تعاونی نامید. پس تعاون با این مفهوم گسترده و مشخصات ذکرشده، می‌تواند در حوزه‌های مختلف اعم از اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عینیت یابد.
تعاون در کشور ما پیشینه بیش از ۶۵ساله دارد. البته زمانی که درباره پیشینه تعاون در کشور صحبت می‌کنیم منظورمان این است که از چه زمانی قانون ویژه تعاون تدوین و تصویب شده و تعاون به عنوان الگوی اقتصادی رسمیت پیدا کرده است. برای واکاوی مسیری که تعاون در کشور ما طی کرده به بحث مفصلی نیاز است که در حوصله این گفت‌وگو نمی‌گنجد ولی در توضیحی کوتاه می‌توان گفت که به‌رغم وضع قانون، نهادسازی و سطحی از حمایت‌های مالی دولتی و به‌طور کلی تلاش‌های صورت‌گرفته و موفقیت‌های به‌دست‌آمده در طول این سال‌ها، این توفیقات آن‌گونه که بتوان سهم ملموس و برجسته‌ای از اقتصاد را متعلق به تعاون یا تعاونی‌ها دانست، چشمگیر نبوده است. به نظر من میزان رشد اقتصاد تعاونی در ارتباط مستقیم با سطح باور تعاون در جامعه و به‌تبع آن در گرو فرهنگ تعاون است. به عبارتی اگر می‌خواهیم تعاون در جامعه و در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... تبلور پیدا کند باید ابتدا باور تعاون در جامعه تقویت شود. این اتفاقی است که لازم است هم در بدنه جامعه و هم در اندیشه سیاستگذاران و تصمیم‌گیران رخ دهد.
شاخص‌هایی نظیر اینکه افراد یک جامعه چقدر به کار گروهی و موفقیت و بهره‌مندی جمعی علاقه‌مند و متعهد هستند یا اینکه تمایلات درونی آنها در مقایسه بین حس آرامش حاصل از همیاری، نوع‌دوستی، پیشرفت و رفاه جمعی یا لذت از برتری‌جویی و پیشی گرفتن از دیگران به کدام‌یک گرایش دارد، می‌تواند سطح باور و فرهنگ تعاون را در جامعه تبیین کند. اگر این باور در بدنه جامعه نهادینه شود می‌توانیم از رویکرد تعاون سخن بگوییم. البته همین نگاه باید در حکمرانان فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هم تقویت شود. حکمرانی خوب نیازمند مشارکت‌جویی است. همه در کنار هم جامعه را ساختن، باور تعاون است. باید فرهنگ تعاون هم در جامعه تقویت شود و باور تعاون عینیت پیدا کند. تعاون نباید فقط حرف زیبای جامعه باشد. در بعضی موارد ما سخنان زیبا گفته‌ایم اما عرصه عمل را به دیگران واگذار کرده‌ایم. این رویکرد و رفتار باید تغییر کند.
یک راهکار تقویت باور تعاون این است که ما نمونه‌های موفقی از تعاون در کشور داشته باشیم. شکل دادن به الگوهای موفق اقتصادی تعاون یا تجربه‌های موفق اجتماعی تعاون کمک می‌کند که باور تعاون تقویت شود. از تعاون باید الگوهای موفق و همچنین تجربیات موفق برای جامعه شکل بگیرد و این تجربه‌های موفق به خوبی معرفی شوند. با وجود تمامی بحث‌های مفهومی که علاقه‌مند بودم در مورد تعاون مطرح کنم اما از آنجا که در عمل منظور و موضوع بحث شما سمت و سوی اقتصاد تعاونی را دنبال می‌کند، مایلم به یک نکته مهم اشاره کنم و آن اینکه بخش تعاونی باید متناسب با واقعیات و ظرفیت‌های موجود، در کنار دیگر بخش‌های اقتصادی و در اشکال و زمینه‌هایی که کارکرد موثر آن قابل اثبات است، توسعه یابد و در فضایی رقابتی، بر بستر شرایط طبیعی و محیطی ادامه حیات دهد. نوآوری در تعاون از دو جنبه قابل طرح و بحث است. ابتدا اینکه تعاون را باید بستر رشد ایده‌های نوآورانه قلمداد کرد. یعنی توسعه کسب‌وکارهای نوپا می‌تواند مبتنی بر الگوی تعاون صورت بگیرد. اگر می‌خواهیم در ایران از شرکت‌های دانش‌بنیان و کسب‌وکارهای نوپا و خلاق حمایت کنیم، تعاون و قالب تعاونی یکی از مناسب‌ترین روش‌هاست. وقتی از کسب‌وکار تعاونی سخن می‌گوییم منظور کسب‌وکارهایی است که متعلق به اعضای خود هستند و بر اساس تصمیم جمعی اعضا اداره می‌شوند و نکته مهم این است که برخلاف سایر شرکت‌ها که مهم‌ترین شاخص موفقیت آنها سودآوری برای صاحبان سهام است، تعاونی‌ها اولویت خود را در انتفاع و بهره‌مندی اعضا می‌دانند.
با این توضیح، بسیاری از شرکت‌های نوپا می‌توانند قالب تعاونی به خود بگیرند و با تشکیل گروه کاملی از اعضا در بخش‌های مختلف مدیریتی، فنی، بازرگانی و...، حداکثر بهره‌مندی را برای مجموعه اعضای خود فراهم آورند. از سوی دیگر، اغلب کسب‌وکارهای نوپا و مبتنی بر نوآوری، در طبقه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط قرار دارند. هر قدر هم که به پیش می‌رویم سهم کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در اقتصاد کشورها بیشتر می‌شود. به این ترتیب در کنار شرکت‌های بزرگ، تعداد زیادی شرکت کوچک و متوسط به وجود می‌آیند که با ایده‌ها و محصولات و خدمات جدید در عرصه اقتصاد نقش‌آفرینی می‌کنند. نکته مهم این است که تقویت بنگاه‌های کوچک و متوسط به نوعی تقویت تعاون با مفهوم و مشخصاتی است که از آن صحبت کردیم. بنابراین یکی از اهداف ایجاد مرکز نوآوری تعاون کمک به توسعه تعاون از طریق کسب‌وکارهای نوپا و نوآور است.
اما نگاه دوم متوجه نوآوری در بخش تعاون کشور است. این بخش خود به نوسازی و نوآوری نیاز دارد. توسعه تعاون و افزایش سهم آن در اقتصاد کشور نیاز به نوسازی باور و تقویت فرهنگ تعاون دارد. نیازمند نوسازی سیاست‌ها، ساختارها و روش‌هاست و اگر قبول کنیم توسعه و تقویت بخش تعاون از مسیر نوآوری امکان‌پذیر است، باید عنداللزوم قالب‌ها و چارچوب‌های بخش تعاون تغییر کند و به صورت نظام‌مند و اصولی، با روندهای نوظهور نیز تطابق پیدا کند. موفقیت تنها با ایده خوب و خواست درست محقق نمی‌شود. باید بتوان آن را به بهترین شکل مدیریت و اجرا کرد. ایده ایجاد مرکز نوآوری بخش تعاون هم از این قاعده مستثنی نیست. ما امیدواریم در این مرکز افرادی مشغول به کار شوند که ضمن درک و باور تعاون، از انگیزه، دانش، مهارت و همت کافی برای انجام ماموریت‌های مهم پیش رو برخوردار باشند تا ان‌شاءالله با تدوین و اجرای راهبردها و برنامه‌های عملیاتی دقیق و درست، اهداف و نتایج مورد انتظار محقق شود. جلب مشارکت و همیاری فعالان بخش تعاون برای تحقق اهداف و ماموریت‌های این مرکز، نخستین گام در مسیر تقویت بخش تعاون خواهد بود.
