تغییر نگرش در الگوی مصرف آب
چالش‌ها و راهکارهای کاهش حجم آب بدون درآمد شرکت‌های آب و فاضلاب
رضا دیده‌ور
عضو هیات‌مدیره شرکت اهورا مقام سرزمین کهن (دیداسمارت)
اصلی‌ترین ابزار سنجش میزان آب مصرفی مشترکین، کنتورهای آب است که بر اساس قرائت آن و دقتش بخش اعظمی از درآمد شرکت‌های آب و فاضلاب محقق می‌شود اما معضلات قرائت، دستکاری کنتور و از استاندارد خارج شدن کنتورها، دقت پایین و انشعابات غیرمجاز و نشتی‌ها همگی از عوامل کاهنده درآمد شرکت‌های آب و فاضلاب بوده که چنانچه بتوان مدیریت و نظارتی بر رفتار مصرف مشترکین توسط کنتور داشت، می‌توان از عوامل کاهنده درآمد در آن شرکت‌ها کاست به‌گونه‌ای که این مهم توام با قرائت دقیق، تشخیص دستکاری‌های کنتور، خرابی کنتورها و نهایتاً کنترل آب ورودی مناطق و آب مصرف‌شده در همان مناطق اندازه‌گیری و میزان هدر رفت دقیق آب مشخص شود.
راهکار چیست؟
یکی از بهترین و عملیاتی‌ترین راهکارها استفاده از کنتورهای هوشمند برای مشترکین است که با توجه به اینکه انشعابات غیرخانگی سهم بیشتری از هدررفت آب را دربر می‌گیرد می‌توان با هوشمندسازی کنتورها برای انشعابات غیرخانگی، سهم عمده‌ای از آب بدون درآمد را شناسایی و از آن جلوگیری کرد.
این نوع کنتورها همواره می‌بایست به‌صورت آنلاین اطلاعات خود را برای مرکز ارسال و هشدارها و اتفاقات را به‌صورت خودکار شناسایی، پالایش و نهایتاً به مرکز ارسال کند. برای مثال در کنتورهای مکانیکی موجود چنانچه هرگونه برگشت آب از کنتور (در صورت عمل نکردن شیر یک‌طرفه) یا حتی برعکس کردن کنتور صورت پذیرد، کنتورهای فعلی مصرف مشترک را به‌صورت معکوس و کاهنده محاسبه می‌کند در صورتی که با استفاده از کنتورهای هوشمند نسل جدید، این کنتورها به‌صورت اتوماتیک میزان آب برگشتی یا میزان آب عبوری از کنتورهایی را که به‌صورت برعکس نصب می‌شوند به‌صورت مثبت شمارش کرده و رویداد این اتفاق را به مرکز مخابره می‌کنند.
در کل چنانچه بخواهیم از کنتورهای هوشمند برای جلوگیری از هدررفت آب و شناسایی و کاهش آب بدون درآمد استفاده کنیم، کنتورهای نسل جدید هوشمند می‌بایست قابلیت‌های ذیل را داشته باشند:
۱- امکان قرائت خودکار در بازه‌های زمانی مشخص و ارسال آن به مرکز (قرائت از راه دور از مرکز)
۲- تشخیص نشتی داخلی ساختمان مشترک و ارسال آن به مرکز
۳- تشخیص استفاده از کنتور در شرایط غیراستاندارد (برای مثال استفاده از کنتور با Q۳ که این اتفاق باعث خارج شدن کنتور از روند استاندارد می‌شود) و ارسال آن به مرکز
۴- تشخیص هرگونه دستکاری کنتور از سوی مشترک و ارسال رویداد آن به مرکز
۵- امکان قطع و وصل کنتور از مرکز
۶- امکان استفاده به‌صورت شارژی آنلاین (بدون نیاز به کارت)
۷- امکان کنترل ظرفیت قراردادی مشترک در ماه و اختیار اجازه استفاده بیش از ظرفیت در ماه به وسیله کنتور هوشمند با شیر برقی
۸- کنتور و شیر برقی و کلیه ادوات با باتری با عمر بالا
۹- ارسال و دریافت اطلاعات در بستر امن شبکه داخلی و بر اساس استانداردهای مرکز افتای ریاست‌جمهوری
۱۰- بدون نیاز به نصب هرگونه تجهیزات جانبی اعم از دیتا لاگر، BTS، دیتا کالکتور یا هرگونه دستگاه واسط به‌گونه‌ای که به‌محض نصب کنتور برای مشترک و ثبت آن در سامانه مرکز، ارتباط مستقیم برقرار شده و نیاز به دستگاه واسطی برای انتقال اطلاعات نباشد.
مطالب مذکور تنها بخشی از امکانات است که کنتورهای هوشمند نسل جدید می‌بایست دارا باشند. حال با ارسال اطلاعات به سامانه مرکز (طبیعتاً امور مشترکین)، نرم‌افزار می‌بایست اقدام به پایش و پالایش اطلاعات ارسالی کرده و نقطه هدررفت آب یا رفتار مشترکین را به مسوولان مربوطه گزارش کند.
با این فرآیند علاوه بر حذف پروسه قرائت، می‌توان از مرکز به امکان قطع و وصل جریان آب و محاسبه دقیق آن اقدام کرد که حتی شرکت‌ها را از دغدغه شیر قطع و وصل داخل پیاده‌روها یا هزینه‌های مرئی‌سازی آنها رهایی بخشد و شمولیت کلی برای مشترکین غیرخانگی بالاخص آب آزاد و ساخت‌وساز، مشترکین فصلی، صنعتی، اداری و تجاری و... بخش اعظمی از معضلات کنونی پروسه قرائت و وصول مطالبات و تشخیص و کاهش آب بدون درآمد و... را مدیریت کند.
از دیگر معضلات هدررفت آب، آن دسته از علمک‌هایی هستند که جهت انتقال آب شرب به‌صورت تانکرهای آب به فروش می‌رسند که با هوشمندسازی علمک‌های آب تانکری و فروش و وصول و مدیریت بارگیری تانکرها و علمک‌ها، بخش دیگری از آب به حساب‌نیامده کاهش یافته و مدیریت می‌شود.
با هوشمندسازی ایستگاه‌های علمک‌های فروش آب تانکری، می‌توان به مدیریت مصرف، فروش، میزان حجمی و ریالی فروش روزانه و مدیریت مصرف اقدام و گاهی از بروز خطاهایی مانند باز ماندن شیر علمک و هدررفت آب و حذف نیروی انسانی در محل و مدیریت صحیح میزان آبگیری اقدام کرد. به صورتی که بتوان در موارد اضطراری یک یا چند علمک را از مدار آبگیری (از مرکز و به صورت کاملاً از راه دور) خارج کرد یا محدودیت‌هایی برای راننده‌های تانکر و نوع آبگیری و فروش و شارژ اعتبار آنها اعمال کرد که در این بین می‌توان شیرهای آب آتش‌نشانی را نیز مشمول این طرح کرد.
از راهکارهای دیگر مدیریت هدررفت آب، علم بر این موضوع است که بتوانیم انشعابات غیرمجاز را شناسایی و نسبت به ساماندهی آنها اقدام کنیم. گاهی مشاهده شده انشعابات غیرمجاز از ماقبل کنتور لوله‌کشی شده و با دور زدن مدار کنتور به سیستم داخلی مشترک آبرسانی می‌کند. در این حالت که تشخیص انشعابات غیرمجاز کمی مشکل به نظر می‌رسد، پس از نصب کنتور هوشمند نسل جدید می‌توان به اتکای نرم‌افزار مربوطه نسبت به شناسایی این رویداد اقدام کرد به صورتی که نرم‌افزار می‌بایست همواره با مقایسه هوشمند مصرف ماه‌ها یا دوره‌های قبل مشترک، نوع کاربری و میزان ظرفیت قراردادی با نسبت مقایسه‌ای هوشمند در مورد تشخیص یا حداقل تخمین انشعاب غیرمجاز یاری‌رسان مجموعه آب و فاضلاب باشد و روزانه این اخطارها را به مجموعه امور مشترکین اعلام کند.
همچنین چنانچه در هر منطقه یا ناحیه در ZONE مربوطه، در ورودی آب به ZONE خاص کنتور حجمی هوشمند نصب شود و کلیه اشتراکات آن منطقه یا ZONE خاص نیز مجهز به کنتورهای هوشمند شوند طی ۲۴ ساعت با مقایسه آب ورودی و تفاضل آن از جمع کل مصرف ناحیه هدف، میزان هدررفت آب به دست خواهد آمد که می‌توان نسبت به شناسایی و حل معضل آن اقدام کرد.
گرچه برخی از مدیران آب و فاضلاب معتقد هستند که با نصب کنتورهای هوشمند پس از مخازن نیز می‌توان به حدود هدررفت آب دست یافت که این نیز راه‌حل مناسبی به نظر می‌آید چراکه چنانچه ورودی و خروجی مخازن به این سیستم تجهیز شود، به میزان آب موجود در مخازن نیز دسترسی صحیح و کامل خواهیم داشت که در مواقع ضروری تصمیم‌گیری‌ها را تسهیل می‌کند.
