اشک‌ها و لبخندها

مسائل و فرصت‌های پیش روی اگزیم‌بانک ایرانی کدام‌اند؟

تجربه کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه نشان می‌دهد که روی آوردن به رشد و توسعه صادرات‌محور یکی از استراتژی‌هایی است که می‌تواند رشد بلندمدت را تضمین کند. از این‌رو دولت‌های این کشورها در کنار آزادسازی فضای کسب‌وکار و روی آوردن به خط‌مشی‌هایی که صادرکنندگان را تشویق می‌کند، اقدام به تاسیس بانک‌های صادرات-واردات یا همان اگزیم‌بانک‌ها کردند. برای مثال اگزیم‌بانک ایالات متحده در دهه ۳۰ میلادی، اگزیم‌بانک کره جنوبی در دهه ۷۰ میلادی و اگزیم‌بانک چین در دهه ۹۰ میلادی با هدف حمایت از صادرات و تسهیل آن از سوی دولت این کشورها تاسیس شدند. در ایران نیز «بانک توسعه صادرات» در سال ۱۳۷۰ شمسی به عنوان اگزیم‌بانک ایران آغاز به کار کرد.

مسایل پیش روی بانک توسعه صادرات

تحریم: بانک توسعه صادرات ایران بانکی است که همان‌طور که از اسمش پیداست با هدف توسعه صادرات تاسیس شده است. درک این موضوع بسیار ساده است که در شرایط تحریم و مشکلات سیستم بانکی بین‌المللی که صادرکنندگان با مشکلات متعدد مواجه هستند عملکرد بانک توسعه صادرات نیز با مشکل مواجه می‌شود؛ شرایطی که اگر با گذشت زمان همین‌گونه ادامه پیدا کند یا شدیدتر شود می‌تواند بانک توسعه صادرات ایران را بیش از پیش از اهدافی که در زمان تاسیس آن مدنظر بود دور سازد و این بانک نتواند به عنوان یک نهاد مالی تامین‌کننده و بیمه‌کننده به روند تجارت خارجی کشور آن‌طور که باید یاری رساند.

FATF : گروه ویژه اقدام مالی که کارگروهی است که با هدف مبارزه با پولشویی و تروریسم فعالیت می‌کند ایران را به عنوان کشوری که ریسک سرمایه‌گذاری در آن بالاست معرفی می‌کند و جریانات اخیر در مورد تصویب FATF در مجلس هنوز نتوانسته ابهامات را رفع کند. همچنین این کارگروه هنوز تصمیم نهایی خود را در مورد ایران اعلام نکرده است. در چنین شرایطی کشورها از انجام مبادلات با ایران خودداری می‌کنند و این به معنای مشکل شدن روند صادرات کشور است. در وضعیتی که کارگروه ویژه اقدام مالی ایران را به عنوان کشوری که ریسک سرمایه‌گذاری در آن بالاست معرفی می‌کند جذب سرمایه برای تامین مالی تولید با مشکل مواجه می‌شود و در نتیجه اگزیم‌بانک ایران نمی‌تواند به اهدافی که برایش تعیین شده است برسد.

البته لازم به ذکر است که بانک توسعه صادرات ایران با تدوین، تصویب و ابلاغ خط‌مشی‌ رعایت قوانین و مقررات (تطبیق) و مدیریت ریسک عدم رعایت قوانین و مقررات، تکمیل و مبادله ۸۲ مورد پرسشنامه‌های AML-CFT با کارگزاران بانک و پایش کارگزاران در راستای توسعه روابط بانکی بین‌المللی، دریافت، بررسی و ارسال گزارش‌های معاملات و عملیات مشکوک (STR) و گزارش‌های واریز وجوه نقد بیش از سقف مقرر (CTR) به مرکز اطلاعات مالی و مبارزه با پولشویی، برگزاری دوره‌های آموزشی متعدد از جمله «نقش مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم در پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و ارز» و «آشنایی با توصیه‌های گروه ویژه اقدام مالی» و شرکت کارشناسان ذی‌ربط در دوره‌های بین‌المللی استاندارد و معتبر و در نهایت همکاری ویژه با کارشناسان بانک جهانی در تدوین سند ریسک ملی پولشویی و تامین مالی تروریسم جمهوری اسلامی ایران (IR Iran NMLTFRA) به همراه بانک ملی و بانک خاورمیانه سعی کرده است که طبق شرایط موجود عملکردی قابل توجه از خود نشان دهد.

نوسان ارزی: بازار ارز طی سال‌های گذشته بسیار پرنوسان بوده است. در چنین شرایطی یک اگزیم‌بانک به سختی می‌تواند به وظایف خود به درستی عمل کند چراکه در مرحله اول صادرکنندگان به دلیل ریسک انگیزه خود را برای تولید و صادرات از دست می‌دهند و در مرحله دوم بانک توسعه صادرات نمی‌تواند به عنوان تامین‌کننده مالی صادرات نقش خود را ایفا کند. این در حالی است که در صورتی که ثبات به بازار ارز برگردد بانک توسعه صادرات ایران می‌تواند بیش از پیش به توسعه صادرات کمک کند.

اقتصاد نفتی: کشورهایی همچون چین، تایوان، کره و هند در شرایطی اقدام به تاسیس اگزیم‌بانک کردند که به آزادسازی اقتصاد و حمایت از صنایع کوچک و متوسط روی آورده بودند و می‌دانستند به جز این طریق نمی‌توانند به بقای اقتصادشان امید داشته باشند. اما در ایران به‌رغم اینکه همواره دولت‌ها سعی کرده‌اند از اقتصاد نفتی گذر کنند، هیچ‌گاه چنین چیزی محقق نشده است و فقط در سال‌های مختلف درصد وابستگی به نفت نوسان داشته است. تامین مالی صادرکنندگان به منظور توسعه صادرات زمانی می‌تواند کشور را وارد مسیر رشد و توسعه پایدار و بلندمدت کند که اولاً در حوزه حمایت از صادرات غیرنفتی باشد و ثانیاً با مجموعه‌ای از خط‌مشی‌های مالی و پولی هماهنگی داشته باشد.

فرصت‌های پیش روی بانک توسعه صادرات

خلق ارزش افزوده در صادرات مواد معدنی: طبق گزارش‌های رسمی۱، ایران حدود هفت درصد کل معادن جهان، شامل بزرگ‌ترین ذخایر روی، سنگ آهن و کرومیت را در اختیار دارد. همچنین به گزارش سازمان نظام مهندسی معدن ایران۲، حدود ۱۲ هزار معدن کوچک و بزرگ در ایران وجود دارد که از این تعداد، تقریباً ۷۰۰۰ معدن، فعال‌ هستند و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. با این حال، قریب به تنها ۱۰۰ هزار نفر به طور مستقیم در بخش معدن مشغول به فعالیت‌اند؛ یعنی سهم نیم‌درصدی از کل اشتغال ایران.

البته مدیران بانک توسعه صادرات ایران تا پیش از این نیز به پتانسیل‌های بخش معدن در خلق ارزش افزوده برای صادرات پی برده‌اند. به طوری که در سال ۱۳۹۶ مدیران این بانک توجه بیشتری نسبت به گذشته در حوزه تسهیلات‌دهی به بخش معدن داشتند و تسهیلات اعطایی به این بخش در سال ۹۵ برابر با ۷۷ میلیارد ریال بود. اما در سال ۹۶ این عدد ۲۲۴۷ میلیارد ریال بود (۲۲۰۴ میلیارد ریال تسهیلات ریالی و معادل ۴۳ میلیارد ریال ارزی). بانک توسعه صادرات از این نظر در مسیر درستی گام نهاده و در شرایطی که فرصت‌های زیادی پیش روی آن نیست تا بتواند به آنچه در اساسنامه‌اش آمده است به درستی عمل کند استراتژی حمایت از بخش معدن یکی از فرصت‌هایی است که می‌تواند در بلندمدت به تغییر شرایط کمک کند.

دسترسی به منابع صندوق توسعه ملی: منابع دریافتی بانک توسعه صادرات ایران از صندوق توسعه ملی در سال ۱۳۹۴ برابر با ۴ هزار میلیارد ریال، در سال ۱۳۹۵ برابر با ۸ هزار میلیارد ریال و در سال ۱۳۹۶ برابر با ۱۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال بود. این دسترسی این امکان را برای بانک توسعه صادرات ایران فراهم می‌کند تا به اجرای طرح‌های عمده‌ای تسهیلات بدهد و موتور رشد اقتصادی را روشن نگه دارد. عملکرد اعتباری بانک توسعه صادرات ایران در سال‌های ۹۵ و ۹۶ بسیار قابل توجه است. به طوری که این بانک در سال ۹۵ بیش از ۶۴ هزار میلیارد ریال و در سال ۹۶ بیش از ۶۱ هزار میلیارد ریال تسهیلات را به بخش‌های مختلف اقتصتدی ازجمله کشاورزی و صنایع تبدیلی و تکمیلی، معدن، صنعت، تامین برق و گاز و آب، ساختمان، حمل و نقل و انبارداری و ارتباطات و بازرگانی داخلی و خدمات اعطا کرده است.

بانک توسعه صادرات ایران در سال ۹۵ تنها در یک فقره ۸۰۰ میلیون دلار به شرکت نفت و گاز از محل منابع صندوق توسعه ملی تسهیلات داد. این دسترسی به منابع صندوق توسعه ملی اگر به صورت کارا صورت گیرد می‌تواند فرصت بسیار بزرگی برای اگزیم‌بانک ایران باشد تا به بهترین شکل ممکن منابع این صندوق را وارد جریان تولید و کمک به صادرات کند. البته دسترسی این بانک به منابع صندوق توسعه ملی محدود است اما از آنجا که این بانک دولتی است در صورتی که خط‌مشی‌های دولت همگام با اهداف اگزیم‌بانک ایران باشد هم تنگنای اعتباری این بانک برطرف خواهد شد و هم صادرات رونق خواهد یافت. البته همان‌طور که گفته شد چالش‌های پیش روی بانک توسعه صادرات ایران در کنار مشکلات بزرگ سیستم بانکی باعث می‌شوند چندان نتوان به این فرصت‌ها دل خوش کرد و فقط روی کاغذ در مورد آنها صحبت به میان آورد چراکه بدون رفع چالش‌های بالا که عمدتاً هم قابل حل توسط خود بانک توسعه صادرات ایران نیستند و نیاز به تغییرات اساسی از سوی دولت و بانک مرکزی دارند، فرصت‌هایی که ذکر شدند عمدتاً روی کاغذ باقی خواهند ماند.