صادرات خلاق

توسعه صادرات با حمایت از دانش‌بنیان‌ها

حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان به دلیل اهمیت آنها در توسعه اقتصادی کشورها، همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. در ایران نیز با گسترش همه‌جانبه تحریم‌های اعمال‌شده از سوی کشورهای غربی، تاکید بر توسعه اقتصاد مقاومتی که حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان از ارکان آن است، بیش از پیش محسوس است. در این راستا و در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری برای حمایت از این شرکت‌ها به عمل آمده است.

روند داخلی تامین مالی دانش‌بنیان

روند حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب‌های مختلفی چون تامین منابع مالی ارزان‌قیمت، تسهیل در قوانین و مقررات و مورد تاکید تصمیم‌گیران ارشد کشور بوده است. با توجه به اهمیت حضور این شرکت‌ها در عرصه اقتصاد مقاومتی و نیز رشد روزافزون آنها، توسعه هرچه بیشتر این حمایت‌ها ضروری است. در این راستا عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان نهاد تخصصی حامی شرکت‌های دانش‌بنیان مدنظر قرار گرفته است. در نمودار ۱ تعداد کل شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی و شرکت‌های دارای درخواست به تفکیک نوع آنها مشخص است. از مجموع سه هزار و ۵۵۵ شرکت دانش‌بنیان تاکنون دو هزار و ۶۱۹ شرکت درخواست خود را به این صندوق ارائه کرده‌اند که طبق نمودار ۲، حدود ۳۶ درصد از درخواست‌های ارائه‌شده مصوب شده یا در دست بررسی هستند. با بررسی درخواست‌های ماهانه ارائه‌شده به صندوق، می‌توان دوره اوج این درخواست‌ها را در سال ۱۳۹۵ مشاهده کرد.

همچنین با در نظر گرفتن روند افزایشی خدمات توسعه بازار، توانمندسازی و دفاتر کاری، می‌توان به تغییر رویکرد تکامل شرکت‌های دانش‌بنیان از مراحل اولیه بلوغ به مراحل بالاتر اشاره کرد (نمودار ۳). بیشترین سهم تسهیلات با درنظرگیری تعداد و مبلغ مصوبات در بخش‌های مختلف در حوزه فناوری اطلاعات، فناوری زیستی، الکترونیک، تجهیزات ساخت و تولید هستند. سهم اندک انرژی‌های نو و تجهیزات پزشکی قابل توجه است (نمودار ۴). همچنین بررسی نوع تسهیلات اعطایی به شرکت‌های دانش‌بنیان، نشان می‌دهد که تسهیلات سرمایه در گردش و تولید صنعتی بیشترین میزان را به خود اختصاص داده‌اند. میزان تسهیلات اعطایی به بخش‌های قرض‌الحسنه و قبل از تولید صنعتی در مراتب بعدی هستند (نمودار ۵). با بررسی تفکیک جغرافیایی مصوبات صندوق، سه استان بسیار فعال (بالای یکصد مصوبه)، چهار استان فعال (۵۰ تا ۱۰۰ مصوبه) و ۱۰ استان نیمه فعال (۲۵ تا ۵۰ مصوبه) بوده‌اند (نقشه ۱).

عملکرد بانک توسعه صادرات ایران

بانک توسعه صادرات ایران برای حمایت همه‌جانبه از توسعه صادرات غیرنفتی کشور و همراه با سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را متناسب با امکانات و منابع خود در دستور کار قرار داده است. در این راستا حجم تسهیلات اعطایی بانک در خصوص دانش‌بنیان‌ها از ۵۱۸ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۵ به ۹۴۰ میلیارد ریال در سال گذشته رسیده است. این رقم تا پایان شهریورماه گذشته به ۴۰۷ میلیارد ریال رسیده است (نمودار ۶).

تسهیلات پرداختی

با بررسی مشخصات تسهیلات پرداختی در سال‌های مورد نظر، موارد زیر مشاهده می‌شود:

۸۹ درصد از تسهیلات پرداختی بانک توسعه صادرات به شرکت‌های دانش‌بنیان از محل منابع بانک و مابقی از محل منابع صندوق توسعه ملی تامین مالی شده‌اند. اما برخلاف سال ۱۳۹۵، ۷۲ درصد از تسهیلات پرداختی بانک توسعه صادرات از محل منابع بانک بوده و بقیه از محل منابع صندوق توسعه ملی تامین مالی شده‌اند. بر اساس این گزارش عقد فروش اقساطی بیشترین سهم را به میزان ۷۸ درصد در تسهیلات پرداختی داشته است و عقود مشارکت مدنی و سلف هریک با ۱۱ درصد در مراتب بعدی قرار دارند. عقد فروش اقساطی در سال ۱۳۹۶ نیز بیشترین سهم را در تسهیلات پرداختی به میزان ۸۳ درصد داشته است. همچنین عقد سلف با ۱۳ درصد و عقد مشارکت مدنی با ۴ درصد در مراتب بعدی قرار دارند.

۵۶ درصد از تسهیلات پرداختی فوق در کمیته اعتباری مرکز، ۲۵درصد در کمیته اعتباری شعبه، ۱۵ درصد در هیات‌مدیره و ۴ درصد در مدیریت اعتباری به تصویب رسیده‌اند. تسهیلات دریافتی شرکت‌های دانش‌بنیان دارای ضمانت‌های مختلفی از جمله وثیقه ملکی با ۴۷ درصد، ضمانت‌نامه با ۲۰ درصد و سفته با ۱۲ درصد بوده است. در سال گذشته ۶۸ درصد از تسهیلات پرداختی در کمیته اعتباری مرکز مصوب شده‌اند و کمیته اعتباری شعبه با ۲۲ درصد، هیات‌مدیره با ۸ درصد و مدیریت اعتباری با ۲ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. ۲۹ درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیلات‌گیرنده در سال گذشته سفته را برای ضمانت قرار داده‌اند و ۱۹ درصد ضمانت‌نامه و ۲۵ درصد سهم وثیقه ملکی بوده است. اما آمارهای فوق در نیمه اول امسال به این صورت بوده است که ۶۸ درصد از تسهیلات پرداختی به این بخش از محل منابع بانک همچون سال گذشته و مابقی از محل منابع صندوق توسعه ملی تامین مالی شده‌اند.

برخلاف سال گذشته عقد سلف بیشترین سهم را به میزان ۷۰ درصد در تسهیلات پرداختی داشته است در حالی که عقد فروش اقساطی با ۲۷ درصد و عقد مشارکت مدنی با ۳ درصد در مراتب بعدی قرار دارند. عمده تسهیلات پرداختی در کمیته اعتباری مرکز به میزان ۵۲ درصد مصوب شده‌اند و سهم کمیته‌های مدیریت اعتباری ۴۱ درصد، شعبه ۴ درصد و هیات‌مدیره ۳ درصد در نیمه اول امسال بوده است. از میان انواع وثایق دریافتی در نیمه اول امسال وثیقه ملکی ۲۷ درصد، ضمانت‌نامه ۱۲ درصد و سفته ۶ درصد را به خود اختصاص داده‌اند. تسهیلات بانک توسعه صادرات در بخش شرکت‌های دانش‌بنیان در سه دوره گذشته نشان می‌دهد نوع عقد به‌کار گرفته شده از فروش اقساطی به سلف تغییر یافته و سهم عقد مشارکت مدنی همواره ناچیز بوده است. هرچند عمده محل تامین منابع تسهیلات فوق منابع بانک توسعه صادرات بوده اما سهم صندوق توسعه ملی در سه سال اخیر تقویت شده است. سهم وثیقه ملکی در میان انواع وثایق کاهش یافته و مواردی چون سفته و ضمانت‌نامه تقویت شده است. همچنین بیشترین محل تصویب تسهیلات پرداختی از محل مصوبات مرکز بوده است. تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان ارزش‌آفرینی بسیاری را به همراه داشته و به همین دلیل روند رو به رشدی را در سال‌های اخیر تجربه کرده است.

این در حالی است که در ایران نیز با تاکید بر توسعه اقتصاد مقاومتی، سرمایه‌گذاری در طرح‌های دانش‌بنیان از اهمیتی دوچندان برخوردار است. در این راستا و با بررسی عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی، روند رو به رشد در این حوزه مشخص است. بانک توسعه صادرات ایران نیز برای حمایت از توسعه صادرات غیرنفتی و تاکید بر جایگاه اقتصاد دانش‌بنیان در پیشبرد اهداف اقتصاد مقاومتی، اقداماتی همچون ارائه خدمات مشاوره‌ای، تخصیص خطوط اعتباری با نرخ‌های ترجیحی، بررسی طرح‌های دانش‌بنیان در کمیته‌های مستقل و در کمترین زمان ممکن را مدنظر قرار داده است و دستاوردهای قابل قبولی را نیز (در سطح امکانات و منابع موجود) به دست آورده است. این در حالی است که توجه به برخی نکات بااهمیت، می‌تواند در اثربخشی هرچه بیشتر این مسیر مفید واقع شود. اما بانک برای تامین مالی این شرکت‌ها به این نکته نیز توجه دارد که کالاها و خدمات مورد سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری ساخت از قابلیت رقابت در بازارهای جهانی برخوردار باشد.

در عین حال بانک توسعه صادرات به این نکته نیز توجه دارد که در تامین مالی طرح‌های دانش‌بنیان، توجه به تمرکززدایی جغرافیایی است. در سال‌های اخیر و با حذف عاملیت تنها یکی از شعب بانک در تهران (بلوار کشاورز)،‌ زمینه برای تمرکززدایی و مشارکت همه شعب در تامین مالی دانش‌بنیان فراهم شده است. تجاری‌سازی نیز از دیگر موارد مورد توجه بانک توسعه صادرات برای شرکت‌های دانش‌بنیان است. به عبارت دیگر به‌رغم روند رو به رشد و افزایشی شرکت‌های دانش‌بنیان و نهادهای حمایتی از آنها، در زمینه تجاری‌سازی کمتر کار شده است که این مساله نیز مورد توجه بانک است. به نظر می‌رسد که این شرایط در بانک توسعه صادرات ایران نیز کمابیش وجود داشته که به‌کارگیری عقود مشارکت مدنی و فروش اقساطی (که عمدتاً در تامین مالی شرکت‌های فعال تجاری مرسوم هستند) از نشانه‌های آن است.