نقش‌اندازه شناسی در توسعه
نیاز مبرم به قابلیت ردیابی نتایج و استانداردهای‌اندازه‌گیری در سطح بین المللی، جوامع را به سمت شبکه‌های جدید از همکاری سازمان‌های بین‌المللی، منطقه‌ای و ملی مختلف هدایت کرده است امروزه پیشرفت روزافزون فناوریهای جدید به عنوان صنایع پیشرو در عصر جدید موجب مطالبه بیش از پیش توسعه‌اندازه شناسی شده است. به عبارت دیگر، استفاده موفقیت‌آمیز از فناوریهای جدید بستگی به بهره‌مندی از زیرساخت‌ها، خدمات و ابزارهای آن دارد. هیچ کمیتی بدون‌اندازه شناسی و ایجاد زیرساخت‌های آن، به طور معتبر قابل‌اندازه‌گیری نیست. امروزه با توجه به پیشرفت سریع علم و فناوری و استفاده از علوم فناوری اطلاعات، اهمیت دانش‌اندازه‌گیری روز به روز در حال افزایش است. بخش‌های صنعتی و مصرف کننده‌ها همواره در حال تصمیم‌گیری بر اساس نتایج حاصل از‌اندازه‌گیری‌ها هستند که بر اقتصاد، سیاست، سرمایه گذاری و فعالیت بخش‌های خصوصی جامعه تأثیرگذار است.توسعه فناوریهای جدید دارای پیش نیازها، الزامات و زیرساخت‌هایی است که بدون آنها توسعه پایدار و متوازن امکان پذیر نیست. یکی از مهمترین زیرساخت‌ها، زیرساخت‌اندازه شناسی و آزمایشگاه‌های مرجع آزمون و کالیبراسیون در کشور است.از طرفی با توجه به مشارکت روز افزون کشورهای مختلف در تجارت بین المللی، توجه به اصول تنظیم قوانین ملی و بین المللی‌اندازه شناسی، کشورها را آماده می‌کند با داشتن قوانین اساسی صحیح در حوزه‌اندازه شناسی، وارد عرصه دادوستد بین‌المللی شوند. قوانین‌اندازه شناسی بین‌المللی، حوزه‌های مختلف‌اندازه شناسی مانند یکاهای‌اندازه گیری، قابلیت ردیابی، تجهیزات‌اندازه گیری، حمایت از حقوق مصرف کننده و ارزیابی انطباق را در بر می‌گیرند.
تعریف‌اندازه شناسی
اندازه شناسی(Metrology)، علم‌اندازه‌گیری و کاربرد آن است.اندازه شناسی، تمام جنبه‌های نظری و عملی‌اندازه گیری را با هر عدم قطعیت‌اندازه گیری و هر دامنه کاربردی شامل می‌شود.
کم فروشی به عنوان یکى از مفاسد اقتصادى و اثرات آن از نظر قرآن
در قرآن مجید به کرات روى مسأله مبارزه با کم فروشى و تقلب در وزن و پیمانه تأکید شده است. خداوند در آیات ۱ تا ۶ سوره مطففین، با اشاره به اثرات کم فروشی می‌فرماید: واى بر کم فروشان؛آنها که وقتى براى خود کیل مى کنند حق خود را به طور کامل مى گیرند اما هنگامى که مى خواهند براى دیگران کیل یا وزن کنند کم مى گذارند! آیا آنها باور ندارند که برانگیخته مى شوند، در روزى بزرگ؛ روزى که مردم در پیشگاه رب العالمین مى ایستند؟
در آیات مختلف دیگر نیز به این موضوع اشاره دارد که مسأله رعایت عدالت در کیل و وزن مسأله کوچک و کم اهمیتى نیست، بلکه جزئى از اصل عدالت و نظم است که حاکم بر سراسر هستى است.کم فروشی باعث فساد و کم رنگ شدن عدالت در جامعه می‌شود. در قرآن مجید به یکى از مفاسد اقتصادى که از روح شرک و بت‌پرستى سرچشمه مى گیرد و در آن زمان در میان اهل مدینه رایج بود اشاره کرده و می‌فرماید: هنگام خرید و فروش، پیمانه و وزن اشیاء را کم نکنید. و لاتنقصوا المکیال و المیزان. مکیال و میزان به معنى پیمانه و ترازو و کم کردن آنها به معنى کم فروشى و نپرداختن حقوق مردم است. رواج این دو کار در میان آنها نشانه اى بود از نبودن نظم و حساب و میزان و سنجش در کارهایشان، و نمونه اى بود از غارتگرى و استثمار و ظلم و ستم در جامعه.
تبیین دانش‌اندازه شناسی
اندازه شناسی از دیرباز در سرزمین ما با فعالیت‌هایی مانند‌اندازه گیری زمان، ارزیابی ابعاد زمین، داد وستد عمومی و ضرب سکه عجین بوده است. یکی از شاخص‌های توسعه هر کشور، میزان توانمندی آن در‌اندازه گیری‌های دقیق و صحیح کمیت‌ها و شاخص‌های مختلف‌اندازه شناسی مطابق با معیارهای پذیرفته شده بین المللی است. به عبارت دیگر، اعتبار، جایگاه و توانمندی سیستم‌اندازه‌شناسی یک کشور در سطح ملی و نظام بین المللی ارتباط تنگاتنگ با صنعت و قابلیت ردیابی دارد.
واضح است که‌اندازه‌گیری، یک مؤلفه ضروری و اساسی در تحکیم زیر ساخت‌های اقتصادی، اجتماعی و فناوری است. برای مثال، طبق تحقیقات به عمل آمده در اروپا، هر سال معادل یک درصد درآمد حاصل از تولید ناخالص داخلی (GDP) صرف فعالیت‌های‌اندازه‌گیری در زمینه‌های مختلف از قبیل بهداشت، مسائل زیست محیطی، آزمون‌های ایمنی، مبارزه با تخلف و تقلب و فعالیتهای عادی روزمره می‌شود.
مهمترین فعالیت حوزه تجارت داخلی و خارجی، انجام ارزیابی انطباق به منظور حصول اطمینان از کیفیت فرآورده‌ها و خدمات و عبارتست از: اثبات اینکه الزامات مشخص شده در رابطه با یک محصول، فرایند، سیستم، شخص یا نهاد برآورده شده است.اندازه‌شناسی، استانداردسازی و تأیید صلاحیت، فعالیت‌هایی هستند که ارزیابی انطباق را پشتیبانی می‌کنند و عدم وجود هر یک، به عدم اعتبار جهانی ارزیابی انطباق منجر می‌شود. این امر صرف زمان و هزینه‌های بیشتر را سبب خواهد شد.
سیستم‌اندازه گیری ملی
فعالیت‌های‌اندازه شناسی شامل کالیبراسیون، آزمون و‌اندازه گیری ها، روندهای ارزشمندی‌اند که کیفیت بسیاری از فعالیتهای صنعتی و فعالیتهای مرتبط با کیفیت زندگی و فرآیندها را تضمین می‌کنند. این امر نیاز به اثبات برقراری قابلیت ردیابی دارد که اهمیت آن کمتر از خود‌اندازه گیری نیست. به رسمیت شناختن شایستگی کسانی که در‌اندازه‌شناسی فعالیت دارند، در هر سطحی از زنجیره قابلیت ردیابی، ضروری است از طرق مختلف تعریف و به رسمیت شناخته شود. به این ترتیب سیستم‌اندازه شناسی و‌اندازه گیری کشور باید حداقل از موارد زیر حمایت کند:
- برقراری الزامات قانونی در حوزه‌اندازه شناسی قانونی
- کنترل و ارزیابی انطباق فرآورده‌های مربوط
- نظارت برتولید فرآورده‌ها و فعالیتهای مربوط
- ایجاد زیرساخت‌های لازم برای برقراری قابلیت ردیابی نتایج‌اندازه‌گیری
- تهیه و استقرار نظام ملی کالیبراسیون
- تهیه الزامات مربوط به نرم افزارهای کنترل کننده دستگاه‌های‌اندازه گیری
- تربیت کارشناسان مورد نیاز صنایع و آزمایشگاه‌های آزمون و کالیبراسیون
- استقرار برنامه تضمین‌اندازه‌گیری در آزمایشگاه‌های آزمون و کالیبراسیون که از حساسیت ویژه‌ای برخوردارند
- تدوین استانداردهای ملی کالیبراسیون دستگاه‌های‌اندازه‌گیری که استاندارد بین‌المللی ندارند
اهمیت‌اندازه‌شناسی قانونی
جهانی شدن تجارت و تولید، بر میزان رقابت شرکت‌ها در سراسر جهان افزوده است. برای باقی ماندن در یک بازار رقابتی و نیز برای تداوم رشد، شرکت‌ها مجبور به ادغام با هدف توسعه‌اند تا به این وسیله هزینه‌های خود را کاهش داده و از منابع جهانی بهره برداری کنند و به سطح کارایی بالاتر برسند. برخی از شرکت‌هایی که توانسته‌اند موقعیت مناسبی در بازارهای جهانی به دست آورند، به این نتیجه رسیده‌اند که ناگزیر برای ادامة رشد، تجارت خود را به سطح جهانی گسترش دهند. در نتیجه، شرکت‌های بیشتری به عرضة کالاهای خود در بازارهای جهانی روی آورده‌اند و به این ترتیب، استفاده از استانداردهای‌اندازه گیری قانونی در تمام کشورها به امری ضروری تبدیل شده است.
در ایران نیز حجم صادرات و واردات کشورمان به‌خصوص در سال‌های اخیر و متعاقب آن حجم‌اندازه گیری‌ها و توزین‌های انجام شده نشان از ضرورت توسعه متناسب مرکز اندازه شناسی دارد.اهمیت موضوع را با ذکر یک مثال بیان می‌کنیم.
اگر یک باسکول ۶۰ تنی مستقر در یکی از گمرگات کشور در روز فقط یکصد توزین انجام دهد و اگر در هر توزین فقط یکصد کیلوگرم خطا داشته باشد (در مواردی این خطا به ده برابر هم می‌رسد) چنانچه ارزش هر کیلوگرم بار هزار تومان فرض شود، در این صورت این باسکول سبب بیش از یک میلیارد تومان ضرر در سال خواهد شد. به این موضوع باید عملکرد سایر تجهیزات‌اندازه گیری مورد استفاده درکشور مانند انواع ترازوها و باسکول‌ها،کنتورهای آب، برق، گاز، پمپ بنزین‌ها و جایگاه‌های CNG و... را افزود.
اگر بار وسایل نقلیه سنگین درست‌اندازه‌گیری شود، به ازای هر ۱۰درصد تشخیص اضافه بار، ۵۰درصد از تخریب جاده‌ها جلوگیری می‌شود؛ زیرا میزان خرابی جاده‌ها با توان ۴ بار متناسب است.همچنین با بهبودکیفیت سوخت خودروها و به‌کارگیری فناوریهای جدید در کاهش آلاینده ها، از بیماریهای تنفسی حاد و مزمن، بیماریهای قلبی و عروقی و انواع سرطان پیشگیری شده و با کاهش اثرات گازهای گلخانه‌ای، در بسیاری از هزینه‌های مربوط به ایمنی و بهداشت مردم و محیط زیست صرفه‌جویی می‌شود.
نقش اصلی مرکز‌اندازه شناسی در کشور، اطمینان یافتن از رعایت مساوات در تمام معاملات تجاری است. حصول اطمینان از عملکرد صحیح تجهیزات پزشکی مانند سی تی اسکن‌ها و آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی را نیز باید اضافه کرد. مرکز‌اندازه‌شناسی به عنوان مقام ناظر بر رعایت قانون، شخص ثالث مستقل و بی طرفی است که سعی می‌کند منافع خریدار و فروشنده را به صورت همزمان حفظ کند. کنترل‌های قانونی باید به صورت عملی و مؤثر صورت گیرد. بازار مرتبأ در حال تغییر است، بنابراین لازم است روش‌های قانونی نظارت نیز مطابق با بازار تغییر یابد. برای مثال، تا ده سال پیش خرده فروشی محصولاتی مانند حبوبات، تنقلات و... به صورت فله‌ای از طریق فروش مستقیم صورت می‌گرفت اما در حال حاضر، اکثر خرده فروشی‌ها مایل‌اند کالاهای بسته بندی شده را عرضه کنند.
الزامات بین المللی
الزامات بین المللی وظایف مشروحه ذیل را برای هر مرکز ملی‌اندازه شناسی تعیین کرده است:
- برقراری قابلیت ردیابی نتایج‌اندازه گیری کشور با استانداردهای‌اندازه گیری بین المللی
- برقراری سیستم‌اندازه گیری ملی(NMS) در کشور و پایش آن
- برنامه ریزی، اجرا و پایش‌اندازه شناسی قانونی در کشور
- تائید صلاحیت آزمایشگاه‌های همکار حوزه اندازه‌شناسی قانونی
- ترویج سیستم بین المللی یکاها (SI) در کشور
- ارتباط با سازمان‌های‌اندازه شناسی بین المللی و منطقه ای
- راهبری‌اندازه شناسی علمی و صنعتی در کشور
ضرورت سازگاری الزامات ملی و بین‌المللی
امروزه تجارت جهانی به‌اندازه گیری‌ها و آزمون‌های قابل اطمینانی که در سراسر جهان قابل پذیرش باشند، وابسته است. این‌اندازه گیری‌ها نباید موانع فنی در سر راه تجارت به وجود آورند و پیش شرط آن نیز وجود زیرساخت‌های‌اندازه شناسی است. قواعد و ضوابط تجارت جهانی،کشورها را متعهد کرده تا مقررات فنی ملی‌شان را طبق استانداردهای قابل قبول بین‌المللی بنا کرده و الزامات ملی را هماهنگ سازند تا موانع فنی تجارت کاهش یابند. این موضوع مستلزم آن است که کشورها به سیستم‌های بین‌المللی ارزیابی انطباق و نیز قراردادهای شناسایی متقابل (MRA) بپیوندند. سازمان‌های‌اندازه‌شناسی منطقه‌ای الزاماتی را در اقتصاد کشورهای عضو و به منظور تسهیل تجارت و تبادل نتایج‌اندازه‌گیری و دستگاه‌های‌اندازه‌گیری هماهنگ، جاری می‌سازند، طوریکه مدارک و توصیه نامه‌های منتشر شده توسط این سازمان ها، منابع مقدماتی در ایجاد و توسعه زیرساخت‌اندازه شناختی ملی محسوب می‌شوند. مراکز ملی‌اندازه شناسی کشورها باید از طریق فراهم‌سازی منابع و بسترهای لازم در سطح ملی، زمینه بهره برداری از منابع بین المللی را هموار سازند.
برای اینکه کشورها بتوانند در فعالیتهای بین‌المللی مذکور شرکت داشته باشند، ملزم به ایجاد یک سیستم‌اندازه گیری ملی‌اند تا بتوانند با سیستم‌اندازه گیری جهانی هماهنگ شوند. سیستم‌اندازه‌گیری ملی، نظام رسمی و منسجمی را فراهم و تضمین می‌کند که‌اندازه گیری‌ها براساس اصول هماهنگ در کشور اجرا شوند.این سیستم شامل تمام فعالیت‌ها و سازوکارهایی است که داده‌های حاصل از‌اندازه گیری‌ها را فراهم می‌کند.این داده‌ها مبنایی کمّی برای تصمیم گیری در بسیاری از جنبه‌های زندگی ما از قبیل تجارت، صنعت، علوم، مهندسی، تجارت بین المللی، بهداشت و ایمنی است. درحال حاضر، سیستم‌اندازه گیری جهانی به این صورت تعریف می‌شود:
سیستم‌اندازه گیری جهانی، ساختار منسجمی را برای تضمین‌اندازه گیری‌های هماهنگ، با درستی مناسب، شفاف و شناخته شده بین المللی در سراسر جهان فراهم می‌کند.
ارسال نظر