۵ نکته درباره اعتراضات دی ماه

دی‌ماه ۹۶، ماه به رسمیت شناختن حق اعتراض درایران بود. آنچه موجب شد تا برای اولین‌بار مقامات ارشد کشوردرسخنانشان به اعتراضات سیاسی و اقتصادی مردم به‌عنوان یک مطالبه رسمیت ببخشند، ۷ روز اعتراض مردمی در شهرهای مختلف کشور بود. جرقه این اعتراضات ابتدا درشهر مشهد زده شد؛ تجمعی هرچند کوچک که تنها شعارهای مطرح آن مطالبات اقتصادی و اعتراض به گرانی‌ها بود. اما خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد دامنه این اعتراضات به شهرهای دیگر نیز کشیده شد و در بسیاری از شهرها به مطالبات سیاسی با چاشنی مطالبات اقتصادی بدل شد.شاید همین گستردگی اعتراضات بود که مقامات را غافلگیر کرد. هرچند برخی از مسوولان امر بعدها اعلام کردند که این اعتراضات را پیش‌بینی کرده بودند اما به‌نظر می‌رسد که نبود لیدری مشخص دراعتراضات دی‌ماه بیش ازهمه مقامات کشور را با یک رویداد عجیب در ایران روبه‌رو کرد. این همان موضوعی است که عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور در گفت‌وگوی اخیرش با روزنامه ایران هم به آن اشاره کرد و با بیان اینکه «اعتراض‌های دی‌ماه در ۱۰۰ شهر بود»، گفت: «معلوم نبود لیدرها چه کسانی هستند؛ موضوع اعتراض، سیاسی صرف نبود و در ۴۰شهر به خشونت تبدیل شد.»

نکته دومی که به‌نظر می‌رسد دراعتراضات دی ماه مقامات کشوررا غافلگیر کرد، تفاوت جنس این اعتراضات باخواسته‌های معترضان در سال ۸۸ بود و شاید ازهمین‌رو به گفته وزیر کشور «در مواجهه با این اعتراض‌ها نخستین تصمیم مقامات این بود که مردم به آن نپیوندند.» نکته مهم سوم دراعتراض‌های دی ماه، عدم سازمان یافتگی آن بود. نکته‌ای که وزیرکشور نیز در گفت‌وگو با روزنامه ایران به آن اشاره کرد و گفت: «ما در تحقیقات خود به هیچ‌وجه به‌ سازمان‌یافتگی اعتراض‌ها نرسیدیم؛ به‌عبارت واضح‌تر به این نتیجه نرسیدیم که یک گروه، طیف و جناح یا معاندین و ضد‌انقلاب‌ها اعتراض‌ها را از بیرون سازماندهی کرده باشند.»

نکته چهارم دراعتراضات اخیر نقش شبکه‌های اجتماعی بود. موضوعی که تا پیش از این در هیچ‌یک از اعتراضات کشور سابقه نداشت. هرچند دروقایع سال ۸۸ شبکه اجتماعی فیس‌بوک توانست تا حدی نقش ایفا کند، این‌بار تلگرام و برخی از کانال‌های خبری نقش اصلی رادرهماهنگی اعتراضات ایفا کردند. براساس نظرسنجی‎ای که مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) با جامعه آماری ۴۵۰۰ نفره، پس ازاعتراضات دی ماه انجام داد، ۳/ ۵۸ درصد از آنان از تلگرام استفاده کرده بودند. همچنین از میان افرادی که از تلگرام استفاده کردند، ۱/ ۶۳ درصدشان از فیلترشکن برای دسترسی به آن استفاده کرده بودند. نکته پنجم دراین حوادث خودجوش بودن اعتراضات بود. هرچند برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که شروع این اعتراضات از سوی یک جریان خاص سیاسی بود، اما سیر بعدی اعتراض‌ها نشان می‌دهد که تنها یک جرقه برای به حرکت درآوردن مردم معترض کافی بود.

هرچه بود، این اعتراضات سرانجام پس از 7 روز با بازداشت برخی از معترضان پایان یافت و آرامش به کشور بازگشت اما نتایج نظرسنجی‌های صورت گرفته ازسوی برخی نهادها و دولت نشان می‌دهد که عوامل متعددی درشکل‌گیری این اعتراضات همچون فشارهای اقتصادی، بیکاری، مسائل پیش آمده در موسسات مالی، مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و امنیتی نقش داشته‌اند. همین موضوع عامل اصلی نگرانی از تکرارچنین رویداهایی درکشور است و شاید از همین‌رو برخی از مسوولان خواستار درنظرگرفتن مکانی خاص برای برپایی اعتراضات مردمی درشهرهای کشور هستند و نسبت به وقوع مجدد اعتراض‌هایی ازاین جنس به دلیل «تغییر نسل» و «تغییر سبک زندگی» هشدار می‌دهند. به همین دلیل می‌توان از اعتراضات دی ماه سال ۹۶ به‌عنوان یکی از رویدادهای مهم و تاریخی کشوریاد کرد. اعتراضات دی‌ماه ۹۶ هرچند پس ازچند روز پایان یافت اما زخم تازه‌ای را درکشور باز کرد.

زخمی که عامل اصلی آن انباشت خواسته‌های مردم و عدم پاسخ به آنها از سوی مسوولان طی سال‌های گذشته بود. به همین دلیل بسیاری از جامعه‌شناسان و حتی چهره‌های سیاسی کشور نسبت به بالا رفتن سطح نارضایتی‌های عمومی در کشور هشدارمی‌دهند. نارضایتی‌هایی که حالا دیگر هرعاملی می‌تواند جرقه‌ای برای آغازمجدد اعتراضات نسبت به آنها باشد. برهمین اساس حسام‌الدین آشنا، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری معتقد است که «باید باور کنیم این اعتراضات یک هشدار جدی برای تصمیم‌گیران بود؛ معلوم نیست که چه تعداد از این هشدارهای جدی دیگر خواهیم داشت، اما آنچه که معلوم است این که اگر این هشدارها را جدی نگیریم با فاجعه مواجه خواهیم شد.» درهمین راستا وزیر کشور نیز نسبت به بالا رفتن سطح انباشتگی نارضایتی‌ها هشدار می‌دهد. او براین باور است که «باید عبرت بگیریم، اما به‌نظرم خیلی‌ها عبرت نگرفتند. باید عبرت بگیریم و به مردم احترام بگذاریم.»