مهم‌ترین اتفاق بین‌المللی سال ۹۶ چه بود؟
پایان خلافت البغدادی
آینده داعش چه خواهد بود؟
آزادسازی موصل آغازی بود بر پایان خلافت خود خوانده یکی از خشن‌ترین و در عین حال قوی‌ترین گروه‌های تروریستی در جهان که از شرق تا غرب را به وحشت انداخته بود. در ماه‌های بعد داعش دیگر مواضع مهم و حساس خود را در عراق و سوریه از جمله مرکز این خلافت خود خوانده-شهر رقه- از دست داد و عملا در پیشبرد اهداف خود شکست سختی خورد. ظهور داعش که به شکلی برق‌آسا در منطقه رخ داد آنقدر رهبران منطقه و جهان را حیرت‌زده کرده بود که تا مدت‌ها نسبت به آن واکنش چندانی نداشتند. نقش ایران و روسیه در از بین رفتن داعش در عراق و سوریه بسیار پررنگ بود. به‌عنوان مثال، نیروهای ایران و نیروهای ارتش سوریه به فرماندهی سهیل حسن موفق شدند غرب رودخانه فرات که عمدتا در اشغال نیروهای داعش بود را با پشتیبانی هوایی ارتش روسیه از دست داعش آزاد کنند. پس از فتح شهر بوکمال که آخرین پایگاه رسمی داعش محسوب می‌شد، سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، در پیامی به محضر مقام معظم رهبری پایان داعش را رسما اعلام کرد. اما قطعا از بین بردن داعش به‌طور کامل به اندازه ظهور آن برق‌آسا نبوده و نخواهد بود.
اگر تشکیل خلافت از شرق تا غرب مهم‌ترین هدف داعش بوده باشد، فعلا و در برهه کنونی بسیار با آن فاصله دارد، به‌خصوص بعد از شکست‌هایی که در منطقه با آن مواجه شد. با این حال، به‌نظر می‌رسد که تفکر داعش همچنان یکی از تهدید‌هایی است که جهان در سال‌های آتی با آن بیشتر روبه‌رو خواهد بود. ضمن اینکه داعش در جای جای جهان همپیمانانی دارد که مترصد فرصتی برای قدرت‌گیری هستند. عمده این کشورها همچون لیبی، سوریه، افغانستان، سومالی و ... درگیر هرج‌ومرج و ناامنی هستند و نابرابری و شرایط اقلیمی هم می‌تواند بر قدرت‌گیری احتمالی داعش در این مناطق تاثیرگذار باشد. هدف مهم بعدی که داعش از زمان ظهور در سر می‌پروراند و در شعارهایشان هم مشهود بوده است، «ماندگاری» است که زمانی از سوی رهبران آن ترویج و تبلیغ شد. این ماندگاری اگر نگوییم در تصرف و حفظ زمین، بلکه در ایدئولوژی و گسترش آن بسیار برای این گروه تروریستی که حالا دیگر چیزی جز نام از آن باقی نمانده حیاتی و راهبردی است.
داعش برای این ماندگاری هزینه‌های زیادی پرداخت و قطعا در آینده نیز اعضای باقی‌مانده از این گروه برای تداوم این مسیر تلاش‌هایشان را متوقف نمی‌کنند. الگویی که داعش از ماندگاری ارائه می‌دهد از نظر روایی و تاریخی استراتژیک و از نظر مفهومی بر هر چیز دیگر اولویت دارد. داعش در پی آن بود تا قبل از هر چیز دیگر «ماندگاری» را در ذهن هوادارانش به شکل استعاره‌ای مفهومی در بیاورد و به این وسیله وفاداری آنها را به خود حفظ کند. استفاده از تعبیرات غایت شناسانه در سخنرانی‌ها و فایل‌های صوتی ابوبکر البغدادی و دیگر سران داعش این مساله را بخوبی نشان می‌دهد. برای مثال، اینکه فردی پس از تسخیر مناطقی خود را «خلیفه» بخواند و سپس وعده «انتقام» بدهد، نشان از داشتن برنامه و هدف برای «ماندگاری» دارد؛ هدفی که بارها روحانیون شیعه و سنی را به انتقاد از اهداف این گروه واداشته است؛ یوسف قرضاوی، از محققان برجسته سنی در انتقادی تند از این موضع داعش و شخص ابوبکر البغدادی گفته بود که اعلام خلافت از سوی رهبر داعش «شرعا مردود» است.
اینکه داعش شکست‌های زیادی روی زمین متحمل شده، البته برای منطقه و جهان راضی‌کننده است، اما اینکه داعش ایدئولوژی‌ای غایت‌مدارانه دارد که در پی ترویج آن به سراسر نقاط دنیا است، قطعا دهشتناک است. سازوکار داعش با همه گروه‌های تروریستی قبل از خود متفاوت بوده است؛ استفاده نظام‌مند و حرفه‌ای از رسانه و تجربه سه ساله حکومت داری به این گروه و رهبرانش دستی بالا داده است تا بتوانند در وسوسه کردن مردم سردرگم در مناطق پرهرج‌ومرج دنیا توفیق داشته باشند. تاکتیک داعش برای ماندگاری در آینده می‌تواند به این‌گونه باشد تا در مناطقی که از دست داده است، با تبلیغ و البته ایجاد هرج‌ومرج، مردم را به نوستالژی خلافت ترغیب کند. به‌عنوان مثال، اگر دولت عراق در امر تثبیت امنیت در مناطق غربی عراق و بازسازی آن اقدامی عاجل و قابل نکند و روند صلح در سوریه همچنان به بن‌بست بخورد، چه بسا موتور تبلیغات داعش دوباره به‌کار افتد و مردم سرگردان آن مناطق را وسوسه کند؛ بنابراین دو هدف مهم و به هم پیوسته داعش- خلافت و ماندگاری- به شکل نیمه جان در منطقه و جهان جولان می‌دهند و این امر زنگ خطری است که موتور آن در سال پیش روشن شده است، اما آیا در سال جدید به سرعت خود خواهد افزود یا خیر؟
ارسال نظر