متهم اصلی تغییر الگوهای بارشی

شادی آذری نتایج تحقیقات علمی حکایت از آن دارد که مشکل کاهش بارندگی‌ها که خاورمیانه و بالاخص کشور ما با آن روبه‌رو است، قطعه‌ای از یک پازل بزرگ‌تر است. در طرف دیگر این پازل کشورهایی قرار دارند که با بارش‌های سیل‌آسا، سیلاب‌ها و طغیان رودها مواجهند. پس از انتشار یافته‌های این تحقیقات، محققان، تغییرات جوی یا گرمایش کره زمین را به‌عنوان متهم اصلی این پدیده‌ها معرفی کرده‌اند، گرمایشی که حاصل انتشار آلاینده‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی است. این در حالی است که تا پیش از این بسیاری انگشت اتهام را به سمت پدیده‌های طبیعی جوی همچون پدیده النینو نشانه می‌گرفتند.

براساس نتایج تحقیقاتی که در نشریه علمی «آکادمی ملی علوم آمریکا» منتشر شده، تغییرات جوی ناشی از سوخت‌های فسیلی الگوهای بارش را در سراسر جهان دگرگون ساخته است؛ به‌نحوی‌که مناطق پر بارش، پربارش‌تر می‌شوند و نواحی خشک، خشک‌تر. از سوی دیگر توفان‌ها هم به سمت قطب‌ها راهی می‌شوند. این تحقیق نخستین مطالعه برای یافتن نشانه‌هایی از نقش تغییرات جوی در میزان بارندگی‌ها بر خشکی و دریاست. پیش‌بینی الگوهای جوی نشان می‌دهند که انباشت گازهای نگهدارنده گرما در جو زمین به دو روش بر تغییر روند بارندگی‌ها اثر می‌گذارد. نخستین تغییر در جهت تقویت الگوهای بارشی موجود است، همان پدیده‌ای که به اصطلاح مناطق «مرطوب را مرطوب‌تر و خشک را خشک‌تر» می‌کند. تغییر دوم، دگرگونی در الگوی توفان‌هاست به‌نحوی‌که همزمان با تغییرات الگوهای چرخش جوی، آنها را از استوا به سمت قطب‌ها می‌راند.

دانشمندان همواره به‌دنبال این تغییرات در الگوهای بارشی بوده‌اند، اما واقعیت این است که تشخیص این تغییرات دشوار است چون تنوعی طبیعی در بارش‌ها وجود ندارد. به‌عنوان مثال پدیده النینو هم به‌طور کلی مناطق مرطوب را مرطوب‌تر می‌کند و مناطق خشک را خشک‌تر. بنابراین وقتی که دانشمندان با چنین رویدادی مواجه می‌شوند، نمی‌توانند به آسانی بگویند که ایا این ناشی از تغییرات جوی بوده است یا پدیده النینو است. مطالعه جدید اما پرده از راز مهمی برداشته است. تفاوت پدیده‌ای که اکنون شاهد آن هستیم با النینو در این است که گر چه هر دو باعث می‌شوند مناطق پربارش، پربارش‌تر و مناطق خشک، خشک‌تر شوند، اما در النینو توفان‌ها از دو قطب به سمت خط استوا رانده می‌شوند درحالی‌که در پدیده حاضر که ناشی از گرمایش کره زمین است، بر عکس این اتفاق روی می‌دهد یعنی توفان‌ها از استوا به سمت دو قطب کره زمین رانده می‌شوند.

این موضوع به دانشمندان کمک کرده است تا بتوانند اثرات ناشی از گرمایش زمین که حاصل مداخله بشر در طبیعت است را از پدیده النینو که یکی از انواع پدیده‌های طبیعی است، تمیز دهند. پرسشی که در این باره برای محققان مطرح شد این بود که آیا بدون انتشار گازهای گلخانه‌ای که رد پای زندگی بشر روی کره زمین است، باز هم ممکن بود با تغییر در الگوهای بارشی مواجه شویم؟ پاسخی که آنها برای این پرسش یافتند منفی بود. در واقع گازهای گلخانه‌ای به‌عنوان تبعات ناشی از زندگی بشر در کره خاکی، تعیین‌کننده چگونگی تغییر الگوهای بارشی بوده است. طبیعی است مناطقی که به‌واسطه وجود کلان‌شهرها با آلاینده‌های جوی بیشتری مواجهند، سهم بیشتری در این تغییر الگوهای بارشی دارند. بنابراین رفتارهای ما انسان‌ها تبعاتی داشته که هم اکنون شاهدش هستیم، تبعاتی که در برخی نقاط جهان همچون سیل بر سرمان می‌ریزد و در برخی نقاط دیگر همچون منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ما را در خطر بحران آب قرار می‌دهد.

بنا بر آمارهای بانک جهانی، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به‌خاطر کمبود آب سالم هر ساله متحمل خسارتی بالغ بر ۲۱ میلیون دلار می‌شود. نهادهای بین‌المللی از جمله بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هشدار داده‌اند که برای پیشگیری از اثرات شدید بحران آب بر ثبات و رشد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا باید اقداماتی فوری انجام شود. این در شرایطی است که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند جمعیت شهرنشین این منطقه تا سال ۲۰۵۰ دو برابر می‌شود و به حدود ۴۰۰ میلیون نفر خواهد رسید. بانک جهانی هشدار داده است که با توجه به کاهش بارندگی‌ها در این منطقه باید تلفیقی از راهکارهای سیاست‌گذاری، فناوری و مدیریت به‌کار گرفته شود تا وضعیت دسترسی به آب سالم بهبود یابد.

در کنار کاهش نزولات جوی، چالش دیگری نیز اثرات ناشی از آن را تشدید می‌کند. آمارها نشان می‌دهد که در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بیش از نیمی از آب حاصل از بارش‌ها بدون جمع‌آوری و استفاده، به محیط زیست باز می‌گردد که در صورت مدیریت بهتر می‌تواند بازگشت مالی قابل توجهی را به ارمغان بیاورد. بانک جهانی به دولت‌های منطقه نوید داده است که در صورت بهبود سیستم ذخیره و انتقال آب کشاورزی می‌توانند سالانه درآمدی ۱۰ میلیارد دلاری به‌دست آورند و در عین حال میزان محصولات کشاورزی خود را تا ۸ درصد ارتقا بخشند. بر اساس اعلام بانک جهانی، کشورهای مصر، سوریه و ایران که بیشترین سهم زمین‌های تحت آبیاری در کل کشور را دارند، می‌توانند بیشترین منفعت را از این اصلاحات نصیب خود کنند.

بنا بر آمارهای بانک جهانی، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به‌خاطر کمبود آب سالم هر ساله متحمل خسارتی بالغ بر ۲۱ میلیون دلار می‌شود. نهادهای بین‌المللی از جمله بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هشدار داده‌اند که برای پیشگیری از اثرات شدید بحران آب بر ثبات و رشد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا باید اقداماتی فوری انجام شود. این در شرایطی است که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند جمعیت شهرنشین این منطقه تا سال ۲۰۵۰ دو برابر می‌شود و به حدود ۴۰۰ میلیون نفر خواهد رسید. بانک جهانی هشدار داده است که با توجه به کاهش بارندگی‌ها در این منطقه باید تلفیقی از راهکارهای سیاست‌گذاری، فناوری و مدیریت به‌کار رود تا وضعیت دسترسی به آب سالم بهبود یابد.