نیروی کار خارجی، فرصت یا تهدید

نگاهی به آمار و ارقام

آمار نشان می‌دهد هر‌ساله افراد زیادی به دلایل مختلف از جمله کار‌یابی از کشور خود خارج شده و به کشور دیگری مهاجرت می‌کنند. ایران نیز همانند سایر کشورها با پدیده مهاجرت نیروی انسانی روبه‌رو‌ است. طبق آخرین آمار اعلام شده ازسوی سازمان ملل متحد جمعیت خارجی ایران در یک روند نزولی از ۴میلیون و دویست هزار نفر در سال ۱۹۹۰ میلادی به ۲ میلیون ششصد هزار نفر در سال ۲۰۱۳ کاهش یافته است. با توجه به رشد جمعیت کشور درصد خارجی‌های مقیم ایران که عمده آنها را افغان‌ها تشکیل می‌دهد از ۶/ ۷ درصد جمعیت کشور به ۴/ ۳ درصد در این فاصله زمانی رسیده است. این رقم جمعیت خارجی نزدیک به میانگین جهانی بوده و نسبت به درصد جمعیت خارجی در کشورهای توسعه‌یافته به مراتب کمتر است. برای مثال جمعیت خارجی در اروپا با رشد بالا اکنون به بیش از ۱۰ درصد و در آمریکای شمالی به بیش از ۱۳ درصد رسیده است.

شاخص‌های آماری سازمان ملل همچنین نشان می‌دهد که خالص مهاجرت در ایران منفی است و بر‌اساس گزارش سازمان بین‌المللی کار، ایران در سال‌های اخیر به یک منبع بزرگ صادرکننده نیروی کار تبدیل شده است که بخش عمده‌ای از آنان نیروی کار ماهر است. سازمان بین‌المللی کار در گزارش خود تصریح می‌کند به‌طور متوسط سالانه ۲۸۵ هزار نیروی کار ایرانی از ایران خارج می‌شوند، به علاوه این سازمان تعداد ایرانیانی را که در خارج از ایران مشغول به کار بوده‌اند سه میلیون نفر برآورد کرده است. صندوق بین‌المللی پول نیز در گزارشی که منتشر کرده است، ایران را دارای رتبه نخست در پدیده فرار مغزها دانسته است.

از یکسو، گستردگی پدیده مهاجرت نیروی کار و از سوی دیگر، دیدگاه‌های متفاوتی که در مورد اثرگذاری این پدیده بر اقتصاد کشورها وجود دارد، ضرورت مطالعه‌ای دقیق در این زمینه را برای ایران آشکار می‌کند. بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که این نیروهای کار عمدتا افغان در بسیاری از مشاغلی به کار گرفته می‌شوند که یا ایرانیان رغبتی به پذیرفتن آنها ندارند و یا نرخ بیکاری در این حرفه‌ها بسیار پایین است. آمارهای مرکز آمار نیز این نظریه را تایید می‌کنند چرا‌که بیکاری در سطح زیر دیپلم در حال‌حاضر کمتر از ۱۰ درصد است و به احتمال زیاد تصویب قوانین محدود‌کننده کار مهاجران در کشور موجب افزایش دستمزدها در بسیاری از مشاغل، به‌خصوص بخش کشاورزی و ساختمان خواهد شد.

مقررات کار اتباع خارجی

در مورد شرایط کار اتباع خارجی در ایران تا سال ۱۳۲۸ مقررات خاصی وجود نداشت و تنها مقررات مرتبطی که تصویب شده بود، به اعطای اقامت قانونی یا تقاضای تابعیت اکتسابی در ایران مربوط می‌شد. اما به‌طور کلی شواهد نشان می‌دهند در دهه ۲۰ و حتی ۳۰ اتباع بیگانه برای کار‌کردن درون مرزهای ایران مشکل چندانی نداشتند. تنها محدودیت‌ آنها به مشاغلی مربوط می‌شد که منحصر به اتباع داخله یا در انحصار دولت یا مشمول امتیازات اعطایی دولت به اشخاص حقیقی و حقوقی بود. به تدریج، حضور کارگران خارجی در برخی مشاغل خاص مجاز شمرده شد. در حال حاضر مقررات متعددی وضع شده است که بر استفاده از کارگران خارجی نظارت کند. اتباع بیگانه در ایران برای اشتغال باید دارای روادید ورود با حق کار مشخص و پروانه کار مطابق قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط باشند.

از نظر وزارت کار، کمبود متخصص ایرانی دارای‌ تحصیلات و تخصص مشابه، اطلاعات و تخصص کافی برای اشتغال به‌کار مورد نظر و آموزش‌ و جایگزینی بعدی افراد ایرانی از جمله شرایط صدور پروانه کار است.  اخیرا مطالعات ارزشمندی در این زمینه انجام شده است که بخشی از آن در همین پرونده منتشر می‌شود و نشان می‌دهد باید بخشی از کار را به نیروی افغان واگذار کنیم. برخی از مشاغل هرقدر درآمد بالایی داشته باشند اما باز‌هم کارگر ایرانی تمایل به فعالیت در آن مکان را ندارد. به‌طور مثال شواهد بسیاری حاکی از این است که در شغل چوپانی هیچ کارگر ایرانی دیگر تمایل به این شغل ندارد. مثلا استان سمنان اخیرا اعلام کرده است که تا سه سال دیگر هیچ گله گوسفندی در سمنان نداریم چرا‌که چوپان نداریم، یا اغلب کارگران بازیافت ایرانی نیستند. از این دست مشاغل بسیار است که حتی اگر آزاد هم شود کارگر ایرانی در آنها فعالیت نخواهد کرد. جان کلام اینکه با این قوانین نه تنها نمی‌توان معضل بیکاری را حل کرد بلکه شرایط تولید نیز دشوارتر خواهد شد.

آخر هفته