موج عذرخواهی و امید به تقویت سرمایه اجتماعی

دکتر داریوش مهاجر / جامعه‌شناس و پژوهشگر یک اتفاق مهم افتاده است. یک نوع بازگشت به هنجارهای فرهنگی و اصول اخلاقی‌مان در گذشته‌های دور. در سال‌های اخیر بسیار کم و به ندرت پیش می‌آمد که یک شخصیت شناخته‌شده فرهنگی، اجتماعی، ‌سیاسی، دینی یا ورزشی به‌خاطر اشتباه یا خطایی که کرده است عذرخواهی کند. در حالی که اصولا هر کسی که خطایی می‌کند، وظیفه اخلاقی دارد که از انجام آن خطا عذرخواهی کند. مخصوصا اگر خطای او برای دیگران تبعاتی داشته باشد. اتفاقی که اخیرا با عذرخواهی چند چهره شناخته‌شده و بازتاب دادن آن در جامعه رخ داده است، احتمالا آغازگر یک تغییر در کشور و جامعه ما خواهد بود. هرچند که همه ما می‌دانیم تغییرهای اجتماعی سرعت کندی دارند؛ اما این را هم می‌دانیم که این تغییرات به همان اندازه که کند و آرام هستند، قطعی و پایدار هم خواهند بود. رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی در روزگار ما می‌توانند خاستگاه این تغییرها یا مطالبه‌گری این تغییرها باشند؛ اما نهادینه کردن آنها در طول زمان و در دیگر نهادهای جامعه از جمله مدارس، دانشگاه‌ها و خانواده‌ها اتفاق می‌افتد.

نهضت عذرخواهی یا کمپین عذرخواهی که این روزها در حال شکل‌گیری است در جامعه ما که به‌نظر می‌رسد دچار پرخاشگری،‌ دیگری‌ناپذیری و خشونت است، می‌تواند امید بخش باشد. از این جهت که این نهضت باعث تقویت انسجام اجتماعی، همدلی و سرمایه اجتماعی خواهد شد. البته می‌دانیم که پرخاشگری، خشونت و... علت‌های متنوع و مختلفی دارد، این علت‌ها آستانه تحمل و کنترل رفتار را پایین می‌آورد و فرد ممکن است به خاطر ترافیک، آلودگی صوتی، آلودگی هوا و... به‌زودی رفتار پرخاشگرانه از خود بروز بدهد. کنترل کامل این رفتارها نیازمند تغییرات و اصلاح ساختارها و نهادهای متعددی است. با این حال برخی از پدیده‌ها از جمله همین کمپین عذرخواهی می‌تواند آستانه تحمل و مقاومت در مقابل رفتارهای نابهنجار را بالا ببرد.

از این نظر است که می‌توان شکل‌گیری چنین کمپینی را به‌عنوان یک اتفاق مهم و یک آغاز در نظر گرفت؛ اما وجه دیگر این کمپین یا جنبش می‌تواند فرهنگ‌سازی برای نسل‌های آینده باشد. اگر موج عذرخواهی‌ها بتواند گستردگی بیشتری پیدا کند و چهره‌های شاخص و محبوب مردم بتوانند در این موج یا کمپین مشارکت داشته باشند، می‌توان امیدوار بود که با یاری نهادهای آموزشی، کودکان ما یعنی نسل‌های آینده‌ساز سلامت اجتماعی بیشتری داشته باشند. ناگفته نماند که تقویت انسجام و سرمایه اجتماعی به کمک بسیاری از ابزارها از جمله همین موج عذرخواهی‌ها، زمینه‌های مشارکت اجتماعی در حوزه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را بیش از پیش فراهم می‌کند. به نظر می‌رسد هر شهروندی متناسب با امکانات و دامنه روابطش باید به گسترش صحیح و اثرگذار این موج کمک کند. ما باید یاد بگیریم که کنترل رفتار یکی از وظایف شهروندی ماست و اگر زمانی تحت هر شرایطی از وظایف خود منحرف شدیم،‌ عذرخواهی به‌خاطر آن یک تکلیف برای ماست.