استاندارد شاخص کیفیت هوا به‌روز شود

وی با بیان اینکه مرجع اصلی تعیین استاندارد شاخص کیفیت هوا (AQI) سازمان حفاظت محیط زیست است، گفت: هیات دولت صرفا استانداردهای کلی را وضع و تصویب می‌کند اما جزئیات استاندارد شاخص کیفیت هوا و تعیین «نقاط شکست» به منظور اعلام شاخص و وضعیت هوا در هر روز بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست کشور است که این ماموریت را با همکاری سایر دستگاه‌های مرتبط و نیز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام می‌دهد. نقاط شکست به میزانی از غلظت ذرات آلاینده هوا اطلاق می‌شود که به محض بروز، شاخص کیفیت هوا را یک پله تنزل می‌دهد و به‌طور مثال وضعیت هوا را از حالت «پاک» به حالت «سالم» یا از وضعیت «سالم» به «ناسالم برای گروه‌های حساس» تبدیل می‌کند.

بر این اساس به نظر می‌رسد سازمان حفاظت محیط زیست اختیار کافی برای تصمیم به تغییر و به‌روز رسانی فرمول و دستورالعمل نحوه محاسبه شاخص کیفیت هوا بر اساس غلظت شش آلاینده اصلی هوا را در اختیار دارد و می‌تواند نقش محوری در این زمینه ایفا کند؛ چون این نهاد خود مسوول مستقیم تدوین و ابلاغ استاندارد مذکور است؛ موضوعی که به نظر می‌رسد سازمان حفاظت محیط زیست در سال‌های اخیر نسبت به آن غفلت ورزیده و یا دست‌کم اهتمام کافی در این‌باره نداشته است. بر اساس اعلام رسمی شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران، محاسبه شاخص «AQI» مبتنی بر استانداردی صورت می‌گیرد که در سال ۱۳۹۰ توسط کارگروه تخصصی متشکل از سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت بهداشت و نمایندگان دیگر دستگاه‌های دولتی وضع و تصویب شده است. این استاندارد اگرچه به‌عنوان استاندارد واحد تنظیم شده برای ایران معرفی می‌شود، اما در واقع برداشتی از ورژن سال ۲۰۱۲ استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) است و در واقع عمده بخش‌های آن، ترجمه‌ای از همان استاندارد است.

در هر دو استاندارد شش آلاینده اصلی هوا اندازه‌گیری می‌شود و شاخص کیفیت هوا دارای شش سطح پاک، سالم، ناسالم برای گروه‌های حساس (زنان، کودکان و سالمندان)، ناسالم برای عموم جامعه، بسیار ناسالم و خطرناک است. اما از میان پنج نقطه شکست این دو استاندارد، دو مورد با یکدیگر متفاوت است و استاندارد ایران نسبت به غلظت مجاز ذرات آلاینده به نوعی اغماض کرده است. به این ترتیب غلظت ذرات معلق با قطر کوچکتر از ۵/ ۲ میکرون که در حال حاضر آلاینده اصلی هوای شهر تهران است، در صورت عبور از مرز ۴/ ۱۵ میکروگرم بر مترمکعب موجب تنزل شاخص کیفیت هوا از حالت «پاک» به «سالم» می‌شود و این در حالی است که استاندارد روز آمریکا، عبور غلظت این ذره از ۱۲ میکروگرم بر مترمکعب را به منزله ناپاک شدن هوا تلقی می‌کند.

رشیدی در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: با وجود اینکه استاندارد روز آمریکا از استاندارد فعلی ایران سختگیرانه‌تر است، اما همین حالا خط راهنمای سازمان بهداشت جهانی (WHO) از استاندارد آمریکایی هم سختگیرانه‌تر تنظیم شده است. به این ترتیب که حد مجاز غلظت ذرات معلق کوچکتر از ۵/ ۲ میکرون در شبانه‌روز طبق این خط راهنما ۲۵ میکروگرم بر مترمکعب اعلام شده اما این میزان در استاندارد آمریکا ۳۵ میکروگرم بر مترمکعب است؛ یعنی درست ۱۰ واحد بیشتر.

این کارشناس آلودگی هوا با طرح این پرسش که چرا آمریکا خود را موظف به اعمال خط راهنمای سازمان بهداشت جهانی در استاندارد شاخص کیفیت هوای خود نمی‌داند، به سوال خود این طور پاسخ داد: طبعا در صورتی که سختگیرانه‌ترین استاندارد ممکن پیاده شود، بسیاری از روزها در این کشور باید آلوده اعلام شود و احتمالا فعالیت واحدهای صنعتی، تردد خودروها و مواردی از این دست با محدودیت‌هایی همراه خواهد شد. قاعدتا نمی‌توان این محدودیت‌ها را در روزهای متعدد و پیاپی اعمال کرد و این وضعیت پذیرفتنی نیست و زندگی شهروندان را مختل می‌کند. وی با بیان اینکه قاعده تنظیم استاندارد به این صورت است که دو موضوع کلی در آن لحاظ می‌شود، ادامه داد: استاندارد شاخص کیفیت هوا تلفیقی از «توان هر کشور برای دستیابی به تکنولوژی‌های روز کاهش آلودگی» و «انطباق تکنولوژی‌های موجود با انتظارات شبکه بهداشتی کشور» است.

از این رو هر کشور برای خود یک استاندارد متمایز بر اساس این دو اصل تعریف می‌کند و در این زمینه نمی‌توان کشورها را وادار به رعایت استاندارد مشترک کرد. چراکه سطح پیشرفت صنعت هر کشور با دیگری متفاوت است. رشیدی در عین حال تاکید کرد که مطالبه به‌روز کردن جدول نقاط شکست برای اعلام شاخص کیفیت هوا، یک مطالبه کاملا منطقی است که سازمان حفاظت محیط زیست باید به آن پاسخ دهد و اگر بنایی بر به روز کردن آن ندارد، ملاحظاتی که در نظر دارد را اعلام کند. وی ادامه داد: فعالان محیط زیست و دولتمردان از استاندارد به منزله «اهرم فشار» استفاده می‌کنند تا اقدامات کاهنده آلودگی هوا سرعت گیرد. از این رو بازنگری و به‌روز‌رسانی دوره‌ای استاندارد می‌تواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند.

وی با تاکید بر اینکه آلودگی هوا یک موضوع دینامیک و پویا است، گفت: تا چند سال قبل کسی دود دیزل را سرطان‌زا نمی‌دانست، اما در سال ۲۰۱۲ این موضوع اعلام شد. همچنین در سال ۲۰۱۳ برای اولین بار آلودگی هوا را عامل سرطان دانستند. از طرفی همان‌طور که استاندارد خودروها، سوخت و فناوری‌های صنعتی دیگر مرتب تغییر می‌کند و به روز می‌شود، به همین شکل باید استانداردهای زیست‌محیطی از جمله شاخص کیفیت هوا (AQI) نیز به روز شود یا دست‌کم به‌طور مرتب مورد مطالعه و پایش قرار گیرد تا نیاز احتمالی آن به بازتنظیم و به‌روزرسانی مشخص شود.

آخر هفته