نیمه پنهانی از جنس زندگی - ۲۸ دی ۹۱
محمد نیک‌بین
پیشنهادم به شما دیدن فیلم «نیمه پنهان» ساخته تهمینه میلانی است. فیلم‌هایی از «جنس» نیمه پنهان شاید سال‌ها شانس ساخته شدن نداشته باشند. «نیمه پنهان» بر اساس کتاب «بعد از عشق» اثر «فریده گلبو» است.

در این فیلم «میلانی» زنان را در بستر سیاست مورد بررسی قرار می‌دهد و با جسارت از موضوعاتی سخن می‌گوید که در عصر حاضر شاید کمتر کسی حاضر می‌شود درباره آن قلم بزند یا فیلم بسازد. گروه‌های سیاسی اوایل انقلاب و توجه دانشجویان و جوانان به آنها، چیزی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. از آنجایی که جوانان در هر عصری محتاج هویت‌یابی و نشان دادن شخصیت خویش هستند، لذا به هر چیزی پناه می‌برند یا تلاش می‌کنند به‌زعم خود مدینه فاضله‌ای بسازند تا به وسیله آن به آرامش برسند و انرژی خود را در راه دفاع و رسیدن به آن مدینه مصرف کنند، اما اگر آن راه نجات، راهی واقعی نباشد و بیشتر، جوانان را دچار عدم هویت و گم‌گشتگی کند، آن وقت چاره چیست؟ «نیمه پنهان» به این مشکلات و تجربیات والدین نسل جوان امروز می‌پردازد و می‌خواهد واقعیات آن زمان را از زبان آنان بازگو کند. فضای سیاسی ابتدای فیلم، کم‌کم به یک ملودرام عشقی تبدیل می‌شود و سیاست فقط در دیالوگ‌ها باقی می‌ماند و نه در حیطه عمل. ساختاری زنانه و سیاسی داشتن دو رکنی است که «دو زن» و سپس «نیمه پنهان» بر آن استوار است. لایه‌های بیرونی «نیمه پنهان» نشان از ملودرامی دارد که به تباه شدن زندگی فرشته و دوستانش می‌پردازد. برعکس «دو زن» که بیشتر روی ضربه‌پذیری زنان از مردان تاکید داشت؛ در اینجا آسیب‌پذیری بیشتر از فضای سیاسی ناشی می‌شود. عشق، زندگی و تحصیل، همه فدای بازی‌های سیاسی می‌گردد. فرشته «دو زن» به خاطر انقلاب فرهنگی و بسته شدن دانشگاه‌ها و مزاحمت‌های یک لات بی‌سر و پا و تهدیدهای شوهر، مجبور به ترک تحصیل می‌شود و فرشته «نیمه پنهان» به خاطر فعالیت‌های سیاسی از دانشگاه پاکسازی می‌شود. با این حساب به نظر می‌رسد باید منتظر فیلم‌های بقیه فرشته‌ها نیز باشیم و ببینیم چه بر سر دیگر فرشته‌های «میلانی» می‌آید.

جوانانی که اوایل انقلاب، با توجه به شرایط موجود در اجتماع و دانشگاه‌ها مجبور شدند یا درس را رها کنند یا در دام گروه‌ها بیفتند یا اینکه تن به زندان بسپارند، کم نیستند و نیمه‌آشکار این فیلم حکایت چنین جوانانی است. بیشترین صحنه‌های فیلم، فلاش‌بک‌هایی هستند که طی چند ساعت، از ذهن فرشته تراوش کرده‌اند و در ذهن «خسرو» ماندگار شده‌اند. «نیمه پنهان» حکایت یک عشق گمشده قدیمی است که ناگهان در زمان حال متجلی شده است. عشقی که در میان تفکرات خام سیاسی جوانان گم شده است. «ماه منیر»ی که قربانی این بازی است و فرشته‌ای که هنوز هم دارد تاوان این بازی را می‌دهد. «نیمه‌پنهان»، نیمه پنهان زندگی فرشته، «روزبه»، «خسرو» و نیمه‌پنهان واقعیت فیلم و زندگی واقعی آدم‌هاست. نیمه‌ای از واقعیت که همیشه پشت جهل و ندانسته‌های ما پنهان است.از سویی دیگر بحث کهن الگوها یا صورت‌های اساطیری به ذهن متبادر می‌شود. نیمه پنهان در وجود هر زن و مردی. «آنیموس» و نیمه پنهان مرد در وجود فرشته به او این امکان را می‌دهد که مانند مردان لباس بپوشد، فکر کند و مبارزه کند و به مسائل اجتماعی بپردازد و با وجود تمایلش به رفتاری زنانه و خودآرایی، از لطافت و زنانگی دور بماند. «آنیما» یا همان روان مؤنث در وجود «روزبه» نیز او را از مبارزه دور می‌کند و به سوی تفکر، عشق و زیبایی رهنمون می‌شود. نیمه پنهان غم و شادی‌ها هم وجه دیگر این ماجرا هستند و مهم‌ترین شکل آن در رقص و شادی خسرو با دختر کوچکش، نمود پیدا می‌کند، در حالی که مرد با دخترش شادمانه می‌چرخد و می‌رقصد؛ خبر ندارد که فرشته در گوشه‌ای از تصویر به خاطر خواندن پرونده آن زن بسیار اندوهگین است و نمی‌داند چطور غمش را با آن فضای شاد و آرام خانه تطبیق دهد. فرشته هنوز هم در خاطرات گذشته‌اش زنده است و می‌اندیشد که چگونه می‌تواند از آنها رهایی یابد، خاصه آنکه یکی از مسوولان دانشگاه دوست شوهرش از آب در می‌آید و او نمی‌داند که چگونه خودش را بین شوهرش، فرزندانش، پدر و مادرش و تعلقات گذشته و عشق به مردم و میهنش تقسیم کند، مخصوصا جایی که مادرش به او می‌گوید تو فقط متعلق به خودت نیستی، بلکه متعلق به ما نیز هستی. جدای از مفهوم و محتوای فیلم، نمی‌توان از رنگ و لعاب آن نیز غافل شد. فضاسازی و صحنه‌پردازی فیلم در آشکار کردن فضای انقلاب و انقلاب فرهنگی و پس از آن قابل قبول است. طراحی لباس نیز چون طراحی صحنه و گریم تا حدی با فضای آن دوران سازگاری دارد. در روزهایی که اوضاع سینما شاید خیلی بر وفق مراد نباشد و دعواهای سینمایی و حواشی جایگزین متن شده، خیلی از بازیگران به فیلم و سریال‌های ویدئویی گرایش پیدا کرده‌اند. برای من بازی در پروژه قلب یخی اتفاق خوبی بود. توانستم با کسانی که دوستشان دارم همبازی شوم و از طرفی هم بتوانم نقشی متفاوت را در سریالی از سامان مقدم بازی کنم. شاید در این روزها بهترین مامن بازیگرها صحنه تئاتر و فیلم‌های با کیفیت ویدئویی باشد.