نویسنده: Patrick Wintour
مترجم: مریم رضایی

اتفاق این‌گونه شروع شد که چند کشور عربی اعلام کردند روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع می‌کنند. عربستان سعودی، امارات، مصر و بحرین آغازگر این اقدام بودند. چند ساعت بعد از اعلام این موضوع، دولت نامشروع و مستعفی یمن و همچنین دولت شرقی لیبی و حتی مالدیو هم اعلام قطع روابط کردند. عربستان از بستن مرزها و قطع ارتباطات زمینی، دریایی و هوایی با این شبه‌جزیره کوچک خبر داد. این کشورها دو هفته به قطری‌ها فرصت دادند خاک آنها را ترک کنند و دیپلمات‌های خود را نیز خارج کردند.

زمینه‌های ظهور تنش

عربستان دلیل این تصمیم خود را آغوش باز قطر در برابر گروه‌های تروریستی القاعده و داعش که قصدشان بی‌ثبات کردن منطقه است، اعلام کرد. به‌طور کلی، تنش‌ قطر با همسایگان عرب حاشیه خلیج‌فارس در نزاع برای به‌دست آوردن رهبری منطقه طی سال‌های اخیر تشدید شده بود. قطر از جنبش‌های اسلامی خاورمیانه که سال 2011 در برخی کشورها به بهار عربی منجر شد و عربستان و امارات چندان دل‌خوشی از آن نداشتند، حمایت کرد. این کشور همچنین در برخی موارد روابط خود را با تهران توسعه داد که باز هم چندان خوشایند سعودی‌ها نبود. گفته می‌شود رقابت عربستان برای برتری‌جویی سیاسی در منطقه بر این مناقشه سایه افکنده است و سفر دونالد ترامپ به عربستان هم به آن دامن زده است. برخی تحلیلگران می‌گویند کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس به‌واسطه این سفر جسارت پیدا کرده‌اند و حتی این اختلافاتی که با قطر ظهور کرده، تلاشی به رهبری عربستان است تا این کشور را با خود همراه کند.

مقایسه نظامی و نفوذ

قطر یکی از کوچک‌ترین ارتش‌های منطقه را دارد. بودجه دفاعی 9/ 1 میلیارد دلاری آن تنها معادل 4/ 3 درصد بودجه 7/ 56 میلیارد دلاری عربستان است. همچنین تعداد سربازها و تجهیزات نظامی شامل تانک و هواپیماهای آن هم کمتر از بحرین و امارات است. با این حال، قطر یکی از پایگاه‌های نظامی آمریکا است و 10 هزار پرسنل نظامی آمریکا در این کشور مستقرند. یکی از مهم‌ترین دارایی‌های قطر شبکه تلویزیونی الجزیره است که نفوذش چندان به مذاق دیگر دولت‌های عربی خوش نمی‌آید. ماه گذشته، چهار کشور عربی بعد از مطرح شدن اظهاراتی که منتسب به امیر قطر در ستایش ایران بود، رسانه‌های قطری را مسدود کردند. قطر بعدا مدعی شد که هکرها به وب‌سایت خبرگزاری دولتی این کشور حمله کرده و این اظهارات جعلی را منتشر کرده‌اند.

ادعای قطر چیست؟

قطر می‌گوید قربانی یک عملیات خدعه‌آمیز کثیف شده که برای بی‌اعتبار کردن این کشور در واشنگتن طراحی شده است. در بیانیه‌ای اعلام شد: «وزارت امورخارجه دولت قطر نسبت به تصمیمات اتخاذ شده از سوی پادشاهی عربستان سعودی، امارات عربی متحده و پادشاهی بحرین مبنی‌بر مسدود کردن مرزها و حریم هوایی این کشورها و قطع روابط دیپلماتیک با کشور قطر اظهار تاسف و حیرت می‌کند و خاطرنشان می‌کند چنین اقداماتی بی‌جهت و براساس فرضیات و ادعاهای غلط صورت گرفته‌اند.»

اثرات کوتاه‌مدت

این اتفاق اثراتی فوری بر سفرهای هوایی در منطقه داشت؛ هواپیمایی قطر که یکی از خطوط هوایی مهم منطقه است و مسیرهای طولانی را پشتیبانی می‌کند، اعلام کرد کلیه پروازهای خود را به عربستان تعلیق می‌کند. همچنین شرکت هواپیمایی اتحاد ابوظبی اعلام کرد تا اطلاع ثانوی پروازهای خود به قطر را تعلیق خواهد کرد، هواپیمایی «امارات» دوبی هم همین‌طور. در ضمن بورس قطر حدود 8 درصد سقوط کرد و با توجه به بسته‌شدن راه‌های زمینی به این کشور، نگرانی‌هایی مبنی‌بر کمبود واردات مواد غذایی اساسی به‌وجود آمده است. قطر شبه‌‌جزیره‌ای با وسعت بسیار کوچک است و تنها یک مرز زمینی با عربستان و مرز دریایی با ایران دارد.

چه بر سر قیمت نفت خواهد آمد؟

قیمت نفت همواره نسبت به تنش‌های ژئوپلیتیک و چشم‌انداز هر گونه اختلال در تولید، حساس بوده است. با اینکه در ابتدا مشخص نبود این مناقشه چه تاثیری بر عرضه نفت دارد، اما معامله‌گران در همان روز قیمت نفت خام را بالا کشیدند. البته این افزایش قیمت دوامی نیاورد؛ به‌طوری‌که قیمت نفت برنت با افزایش یک دلاری به بیش از 50 دلار در هر بشکه رسید، اما بلافاصله به قیمت 49 دلار و 64 سنت بازگشت. عربستان سعودی، امارات و قطر، هر سه عضو اوپک هستند اما عربستان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت دنیا است و قطر کوچک‌ترین آنها. کشورهای اوپک اخیرا بر سر کاهش تولید برای افزایش قیمت توافق کرده بودند و برخی سرمایه‌گذاران این نگرانی را داشتند که مناقشه تازه بر این توافق اثر بگذارد. این اتفاق همچنین نگرانی‌هایی را در مورد بازار گاز طبیعی برانگیخت. قطر بزرگ‌ترین عرضه‌کننده LNG در دنیا است و مصر و امارات هم بزرگ‌ترین مشتریان آن. با این حال، اگرچه این کشورهای عربی همگی ارتباطات حمل‌ونقلی خود را با قطر مسدود کرده‌اند، اما این کشور همچنان می‌تواند نفت و گاز خود را به سایر کشورها از طریق دریا ارسال کند.

منافع غرب

با وجود اینکه گفته می‌شود سفر ترامپ بر شعله‌های این آتش افزوده، اما آمریکا اعلام کرده قطر برای منافع دیپلماتیک و نظامی این کشور دارای اهمیت زیادی است و نباید منزوی شود، به همین دلیل مقامات آمریکایی با اعلام شگفت‌زدگی از این اتفاق، از قصد خود مبنی‌بر آرام‌سازی این تنش خبر داده‌اند. قطر یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی آمریکا در منطقه است. از سوی دیگر، صنعت دفاعی انگلستان هم مدت‌ها به فروش سلاح به کشورهای ثروتمند حاشیه خلیج‌فارس متکی بوده و دولت‌های متوالی در این کشور، خلیج‌فارس را برای منافع استراتژیک خود در خاورمیانه بسیار مهم و حیاتی می‌دانند. طی یک سال گذشته، وسعت عملیات نظامی عربستان در یمن و حمله این کشور به غیرنظامیان، انتقادات زیادی را در محافل غربی و از جمله بریتانیا برانگیخته و دولت آن را برای کنترل صادرات تسلیحات نظامی به کشوری که ناقض شدید قوانین بشردوستانه بین‌المللی است، تحت‌فشار قرار داده است.

منبع: Guardian