بازی با کلمات چیست؟

بازی با کلمات یکی از بازی‌های جنگ روانی است. بازی جنگ روانی بازی‌ای است که در آن افراد با روان دیگران با روش‌های مختلف بازی کرده و هیجانات و احساسات منفی درون آنها را تحریک می‌کنند. به‌عنوان مثال، در برخی از مسابقات از این بازی برای دلسرد کردن و شکست دادن حریف استفاده می‌شود. متاسفانه این بازی‌ها در سطح جامعه نیز قوت گرفته و طرفداران زیادی هم دارند. در این مقاله سعی داریم که توضیح مختصری در مورد«بازی کلمات» به شما ارائه کنیم.

تا به حال برایتان پیش آمده است که شخصی از شما سوال کند و وقتی شما پاسخ را داده‌اید، سوال خود را در قالب «اجازه بده اینطور بپرسم که...» و با سوالی متفاوت ادامه داده باشد؟ درست مثل اینکه فردی از شما بپرسد که «نیروی جاذبه یعنی چه؟»، شما بگویید «یعنی اینکه تمام اجسامی که جسم مانند هستند به یکدیگر جذب می‌شوند». و بعد به شما بگوید که اجازه دهید سوال خود را این‌گونه بپرسم که «نیروی جاذبه اولین بار توسط چه کسی مطرح شد؟» چه احساسی پیدا می‌کنید؟ آیا این دو سوال یکی است؟ اگر توجه نکنید، شروع می‌کنید به پاسخ دادن، یا در حالتی دیگر، ممکن است به عقب بازگردید و سوال اول را در ذهن خود دوباره مرور کنید. در این زمان احساس شک شما را فرا می‌گیرد و به دریافت خود شک می‌کنید. این قدم اول در تضعیف روحیه و اعتماد به نفس است، اینکه به شما القا کنند که این شما بوده‌اید که اشتباه متوجه شده‌اید. اما داستان این است که شما اشتباه متوجه نشده‌اید، بلکه سوال تغییر یافته است! حتی ممکن است که این شگرد را برخی از افرادی که در صدد دریافت اطلاعات بیشتر درباره موضوع خاصی هستند، استفاده کنند.

یا حالت سوم این است که احساس بدی نسبت به شخص مقابل پیدا می‌کنید و باوری مبنی بر اینکه این فرد شما را ساده لوح فرض کرده است، یا سعی دارد شما را گیج کند، یا خود دقیقا نمی‌داند که چه سوالی دارد و... در شما ایجاد می‌کند. در هر صورت حسی منفی در شما به‌وجود می‌آید. این یک بازی با روان است. یا تصور کنید که در جمعی حرفی می‌زنید و یک نفر در جواب به شما طعنه می‌زند. چه اتفاقی می‌افتد؟ در یک حالت ممکن است شما متوجه برخورد او نشوید، در حالتی دیگر ممکن است متوجه شده باشید و واکنش نشان دهید. در این‌صورت شخص که متوجه رفتار و کلام خود شده است شروع می‌کند به بازی با کلمات برای پوشاندن رفتار خود و آرام‌سازی جو به‌وجود آمده. دو حالت دارد: یا رنجیده شده و می‌خواهید حرفتان را ثابت کنید تا تصور اشتباهی از شما در وی ایجاد نشود و نقشه بازی زرنگی او را به چالش کشیده باشید یا این بازی را باور می‌کنید. این رفتار را بازی با کلمات می‌گوییم. وقتی که فردی حرفی را زده است، سپس حرف خود را در قالب کلماتی توجیه آمیز تغییر می‌دهد و اصرار می‌کند که حرف دوم را زده است. نمی‌شود به دیگران طعنه بزنیم و سپس با آرایش کلمات منظور خود را تغییر دهیم.

حالت سوم این بازی سفسطه است. سفسطه زمانی است که شخص که در سخنوری و فنون مناظره مهارت دارد با الفاظ بازی کرده و از واژگان و اسلوب فلسفی و منطقی برای دفاع از یاوه‌هایی که به هر دلیل به دفاع از آنها مجاب است به کرات سوءاستفاده میکند. این نوع سخن به‌رغم ظاهرش که سعی شده است شبیه استدلال‌ها و سخنان فلسفی و علمی باشد، هیچ ارزش حقیقی ندارد و سخنی باطل با ظاهری منطقی و مستدل است. در بازی سفسطه دو حالت وجود دارد، یا اینکه خود فرد متوجه نشده است و به اشتباه افتاده است یا اینکه فرد به عمد می‌خواهد طرف مقابل را سردرگم کند و به خطا بیندازد. سه مورد بیان شده تنها سه مورد از بازی با کلمات هستند و این مبحث گسترده‌ای است، اما گفتار سالم چه نوع گفتاری است؟

گفتار سالم چند ویژگی دارد، گفتار سالم گفتاری است که:

۱. واضح و شفاف باشد.

۲. صراحت داشته باشد.

۳. از کلمات مناسب در آن استفاده شده باشد.

۴. لحن بیان آن متناسب با هدف شنونده باشد.

۵. فاقد بازی با کلمات باشد.

۶. صداقت داشته باشد و...

در زبان پارسی ما از طعنه، کنایه، پهلو، استعاره، تعارف و... استفاده می‌کنیم، و همین ویژگی زبانی ما گاهی در گفت‌وگو و مکالمات نیز بارز است و سوءتفاهم یا سوءبرداشت ایجاد می‌کند. بهتر است که این ویژگی زبانی را بیشتر برای آثار ادبی یا گفتار عاطفی‌مان به‌کار ببریم و در عوض، در گفت‌وگوهای روزمره کمی صراحت و شفافیت به خرج دهیم. ممکن است برخی صراحت را با رک‌گویی اشتباه بگیرند. رک‌گویی اگر مثبت باشد همراه با صراحت است، اما رک‌گویی منفی هم داریم که همراه با بی‌ادبی، عدم رعایت احترام و عدم موقعیت‌شناسی است. در اینجا منظور از صراحت این است که اصل کلام خود را بدون ایجاد سردرگمی و بازی با کلمات و در زمان مناسب بیان کنیم.