عملکرد ضعیف در پیشرفت رفاهی

در دهه‌های گذشته جریان‌هایی در اندیشه اقتصادی ایجاد شده‌اند که ادعای مشترک آنها این است که مهم‌ترین شاخص اقتصادی یعنی «تولید ناخالص داخلی» (GDP) که کاربردهای متعددی در اقتصاد دارد، به تنهایی نمی‌تواند تصویر کاملی از کارایی کشورها ارائه دهد و در عوض، تلاش شده تا روی شاخص‌های دیگری مانند «رفاه شهروندان» نیز تمرکز شود. یکی از این تلاش‌ها مدلی است که از سوی «گروه مشاوره بوستون» (Boston Consulting Group) انجام شده و «ارزیابی توسعه پایدار اقتصادی» (SEDA) نام دارد و گفته می‌شود که این مدل، به‌عنوان یک ابزار تشخیصی قوی برای بهره‌برداری دولت‌ها طراحی شده و میزان کارآمدی آنها را در زمینه تبدیل ثروت و تبدیل رشد اقتصادی به زندگی مناسب و رفاه شهروندان، ارزیابی می‌کند.

ارزیابی توسعه پایدار اقتصادی گروه مشاور بوستون سه عنصر اصلی شامل «اقتصاد»،‌ «سرمایه‌گذاری» و «پایداری» را در برمی‌گیرد و ذیل این سه عنصر اصلی، ۱۰ بعد را تحت پوشش قرار می دهد. به گونه‌ای که عنصر اصلی نخست یعنی «اقتصادی»، شامل ابعاد «درآمد» (سرانه)، ثبات اقتصادی (نرخ تورم و نوسانات نرخ تورم و نرخ رشد اقتصادی) و اشتغال (نرخ بیکاری، نرخ اشتغال، نرخ خوداشتغالی) عنوان شده است؛ عنصر اصلی دوم یعنی «سرمایه‌گذاری» شامل ابعاد سلامت (نرخ مرگ و میر، باروری، تعداد تخت بیمارستان، تعداد پزشک و غیره)، تحصیل (نرخ تحصیل در دوره ابتدایی، نسبت معلم به دانش آموز، متوسط امتیاز در ریاضیات و علوم و غیره) و زیرساخت (تعداد استفاده‌کنندگان از اینترنت و موبایل، کیفیت شبکه راه‌ها، دسترسی به آب سالم و کیفیت تامین برق) تعریف شده است و در نهایت، عنصر اصلی سوم یعنی «پایداری»، شامل دو حوزه «محیط‌زیست» و «فراگیری اجتماعی» معرفی شده است.

در این بین، حوزه «محیط زیست» خود شامل مواردی همچون «میزان اثر گذاری آلودگی هوا بر سلامت، حجم دی‌اکسیدکربن، سهم مناطق حفاظت‌شده و سهم میزان تولید برق از منابع تجدیدپذیر» می‌شود و حوزه «فراگیری اجتماعی» نیز خود شامل ابعاد «برابری درآمد» (ضریب جینی)، «جامعه شهری (سطح فعالیت‌های اجتماعی، ایمنی و اعتماد فردی، انسجام درون گروهی، برابری جنسیتی) و «ابعاد حکمرانی»‌ (کنترل فساد، حاکمیت قانون، ثبات سیاسی و عدم وجود خشونت و تروریسم، پاسخگویی، آزادی مطبوعات و رعایت حقوق مالکیت) می‌شود. در این مطالعه برای هر کشور اطلاعات چهار معیار که سطح نسبی زندگی مناسب (رفاه) را ارائه می‌دهد، با استفاده از داده‌های مراجع بین‌المللی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول محاسبه شده است:

سطح فعلی: تصویری از وضعیت فعلی کیفیت زندگی هر کشور در مقیاس «صفر» (کمترین) تا «صد»‌ (بالاترین) را نشان می‌دهد.

پیشرفت اخیر: نحوه دستیابی به رفاه را طی بازه زمانی ۲۰۰۶ الی ۲۰۱۴ را آزمون می‌کند که امتیاز مربوط در محدوده مقیاس «صفر» تا «صد» قرار دارد.

تبدیل ثروت به رفاه: سطح فعلی هر کشور در زمینه نیل به رفاه را با سطح مورد انتظار از سرانه درآمد آن کشور مقایسه می‌کند. سطح مورد انتظار بر اساس میانگین جهانی و توسط ضریب «یک» مشخص می شود.

تبدیل رشد به رفاه: اینکه تا چه حد یک کشور به‌طور کارآمد در تبدیل رشد اقتصادی به رفاه و رسیدن به سطح مورد انتظار موفق بوده است را اندازه‌گیری می‌کند. این معیار با ضریب «یک» بر اساس متوسط جهانی مقایسه می‌شود.

در این بررسی‌ها، امتیاز فعلی کشور ایران در مورد سطح امتیاز شاخص برابر با ۲/ ۴۲ و امتیاز آن در زمینه پیشرفت حاصله طی سال‌های ۲۰۰۶ الی ۲۰۱۴ برابر با ۵/ ۴۰ تعیین شده است.بر اساس این داده‌ها، در سال ۲۰۱۴، بهترین امتیاز حاصله ایران در مقایسه با میانگین جهانی، مربوط به ابعاد تحصیل، درآمد و زیر ساخت بوده و بدترین وضعیت نیز مربوط به ابعاد ثبات اقتصادی، اشتغال و چگونگی اداره کشور است و در مورد سایر ابعاد، وضعیت شاخص ارزیابی توسعه پایدار اقتصادی ایران تقریبا در حد متوسط جهانی قرار دارد. همچنین، پیشرفت حاصله ایران در زمینه بهبود شاخص توسعه پایدار اقتصادی در مقایسه با متوسط جهانی، در زمینه ابعاد آموزش، زیرساخت، جامعه شهری بهتر از میانگین، در مورد ابعاد ثبات اقتصادی، سلامت، برابری درآمد و محیط زیست کمتر از میانگین جهانی بوده است. این داده‌ها نشان می‌دهد موقعیت کشور ایران تقریبا در منطقه ضعیف هم از حیث «امتیاز شاخص» و هم از حیث «عدم کسب پیشرفت لازم» قرار گرفته است.بر اساس ارزیابی گروه مشاوران بوستون در سال ۲۰۱۴، عمده کشورهای نفتی (کشورهایی که درآمد نفتی بیش از ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی آنها را تشکیل می‌دهد) در تبدیل ثروت و رشد اقتصادی به رفاه برای مردم کشورشان موفق نبوده‌اند. یکی از معیارهایی که بیان می‌کند این کشورها در مقایسه با سایر کشورهای جهان از وضعیت نامناسبی برخوردارند، عدم کسب امتیاز مناسب در زمینه اداره کشور است.

منابع:

1- وضعیت کشور ایران از منظر توسعه پایدار اقتصادی (با استفاده از مطالعه گروه مشاوره بوستون)، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، شهریور 1395.

2- The Private-Sector Opportunity to Improve Well-Being, BCG, July 2016.