ذکر احوال حاکمان و استانداران خراسان در دوره قاجاریه - ۷
هادی پژوهش در سال ۱۲۴۷ ه. ق عباس میرزا نایب‌السلطنه از سوی فتحعلی شاه قاجار به‌عنوان سرپرست استانداری خراسان منصوب شد. از آنجا که عباس میرزا در مقایسه با دیگر حاکمان و شاهزادگان دوران قاجاریه چهره‌ای ارزشمند، لایق و مدیر و مدبر بوده است و تلاش‌های زیادی برای رفع عقب‌ماندگی تاریخی کشور و باز نمودن باب علم و دانش در کشور و مجهز نمودن ایران به تجهیزات جدید و رفع آثارخود کامگی‌ها و مظالم با قانونمند نمودن برخی امور کرده است وسعی در انجام برخی از تغییرات در رویه های غلط حاکم بر دربار داشت از این رو به جهت اهمیت افکار، نقش و اقدامات و حوادثی که در دوران کوتاه عمر وی در ایران و خراسان به وقوع پیوست فراتر از یاداشت‌های پیشین به ذکر احوالاتش در دو بخش می‌پردازیم.
هادی پژوهش در سال 1247 ه.ق عباس میرزا نایب‌السلطنه از سوی فتحعلی شاه قاجار به‌عنوان سرپرست استانداری خراسان منصوب شد. از آنجا که عباس میرزا در مقایسه با دیگر حاکمان و شاهزادگان دوران قاجاریه چهره‌ای ارزشمند، لایق و مدیر و مدبر بوده است و تلاش‌های زیادی برای رفع عقب‌ماندگی تاریخی کشور و باز نمودن باب علم و دانش در کشور و مجهز نمودن ایران به تجهیزات جدید و رفع آثارخود کامگی‌ها و مظالم با قانونمند نمودن برخی امور کرده است وسعی در انجام برخی از تغییرات در رویه های غلط حاکم بر دربار داشت از این رو به جهت اهمیت افکار، نقش و اقدامات و حوادثی که در دوران کوتاه عمر وی در ایران و خراسان به وقوع پیوست فراتر از یاداشت‌های پیشین به ذکر احوالاتش در دو بخش می‌پردازیم.
زندگی نامه:
عباس میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار، در سال ۱۱۶۸ هجری خورشیدی در قصبه نوا از توابع بخش لاریجان شهرستان آمل متولد شد. وی از هوشی سرشار برخوردار بود از این رو مورد توجه فتحعلی شاه قرار گرفت.
عباس میرزا از ایام کودکی ضمن فراگرفتن تعالیم مختلف و رو‌ش‌های گوناگون فنون سواری و جنگی، در ایام فراغت و بیکاری به مطالعه کتب سودمند و مفید می‌پرداخت و به بیشتر زبان‌های شرقی آشنا شد؛ اما از همان کودکی به بیماری دستگاه گوارش و کلیه دچار شد و این بیماری در طول حیاتش با او مانوس بود و جسم نحیفش را آزار می‌داد؛ ولی او توجه چندانی به بیماری خود نداشت و علی‌رغم اینکه می‌بایست به مداوا و درمان فوری و مستمر خود اقدام کند؛ اما اشتغالات جنگی و سیاسی و اقدامات مداوم او برای امنیت دادن به شهرهای ناامن و سرکوبی گردن‌کشان اجازه استراحت و معالجه را به او نمی‌داد و معالجات طبیب او «کورمک» نیز مؤثر واقع نمی‌شد.
سرانجام زمانی که برای سرکوب شورش‌های خراسان و رفع حصر شهر هرات در مشهد به سر می‌برد، بیماری کهنه‌اش تشدید شد و در سال ۱۲۱۲ هجری شمسی درگذشت و دراین شهردفن شد. برخی مورخان به نقش پزشک انگلیسی عباس میرزا در مرگ او اشاره کرده و قائل به مسموم شدن ولیعهد هستند.
ولایت‌عهدی عباس میرزا و حکومت آذربایجان فتحعلی شاه در سال دوم سلطنت خود، ولیعهدی خود را به عباس میرزا تفویض نمود و فردای این انتصاب، او را به حکومت آذربایجان گمارد. او پس از ورود به تبریز دست به اصلاحاتی در امور مختلف آذربایجان زد.
برخی اقدامات عباس میرزا برای اصلاح امور کشور
- طرح اعزام دانشجو به اروپا ودعوت از گردشگران اروپایی به ایران.
- انجام پاره‌ای از اصلاحات در ارتش.
- نظم و ترتیب در امور دیوانی کشور.
- سامان‌دهی و جمع‌آوری مالیات و عواید دولتی که تا آن زمان همراه با ظلم و اجحاف بود.
عباس میرزا در جهت اصلاح ساختار شهری دستور داد شهرهای مهم آذربایجان، از شکل و ظاهری که داشتند، خارج شوند و ترتیب احداث خیابان‌ها و عمارات دولتی به شکلی نوین در شهرهای اردبیل و خوی و مراغه را داد. او در شهر تبریز بناها و ساختمان‌های عمومی و گردشگاه‌های مختلفی را ایجاد کرد.
جنگ‌های ایران و روس
و قراردادهای گلستان و ترکمنچای
بعد از فتح گرجستان به وسیله روسیه تزاری کشمکش‌ها بین ایران و روسیه آغاز شد؛ این در شرایطی بود که انگلیسی‌ها رغبتی برای کمک به ایران نشان نداده بودند و ایران می‌بایست در جستجوی متحد دیگری باشد و چون کشور فرانسه با روسیه در حال جنگ بود، دولت ایران از ناپلئون تقاضای کمک کرد، او نیز بخاطر دست‌یابی به هند در صدد اتحاد با ایران بود. در آغاز جنگ، پیروزی از آن قشون ایران به فرماندهی عباس میرزا بود؛ ولی بعد، نیروهای روسی به اتکای توپ‌خانه مجهز خود، نیروهای ایرانی را به عقب راندند و از طرفی فرانسوی‌ها با روس‌ها صلح کرده بودند؛ لذا با میانجی‌گری بریتانیا، ایران و روس برای صلح به مذاکره نشستند که سرانجام آن، امضای پیمانی در ۲۲ مهر ۱۱۹۲ در دهکده گلستان بود. بر اساس مفاد این پیمان، ایران بسیاری از ایالات خود در قفقاز مانند قره باغ، گنجه، شیروان، باکو و... را از دست داد.
عباس میرزا این پیمان را فقط آتش‌بسی موقت می‌دانست و خود را برای جنگی دیگر آماده می‌کرد؛ دولت ایران درخواست تصحیح خطوط مرزی را به روس‌ها داد؛ اما روسیه درخواست ایران را رد کرد و در اردیبهشت ۱۲۰۵ سپاهیان روسیه، میرک محلی در خانات ایروان را اشغال کردند. ایرانیان نیز دریاچه گوگچه را گرفتند. این بهانه جنگ‌های دوم ایران و روس شد که در آغاز، سپاه ایران موفقیت‌های زیادی بدست آورد؛ اما به خاطر کم بودن تجهیزات شکست خورد.
در ترکمنچای عهدنامه دیگری بر ایران تحمیل شد که علاوه بر شهرهایی که در پی عهدنامه گلستان از ایران جدا شده بود شهرهای جدیدی نیز از ایران جدا شد و نیز غرامت ۲۰ میلیون روبلی به ایران تحمیل گردید. عباس میرزا اصرار داشت جنگ ادامه یابد، اما به علت اختلافاتی که بین سپاه ایران پیش آمد، نیروهای ایرانی پس از یورش سپاه روسیه مجبور به عقب‌نشینی به سمت تبریز شدند و به علت اوضاع ناآرام در چند جبهه از جمله شورش درخراسان تقاضای صلح کرد. با امضای قرارداد ترکمنچای و پایان جنگ‌های ایران و روس، عباس میرزا برای برقراری نظم و سرکوب شورش عازم خراسان شد.
زندگی نامه:
عباس میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار، در سال ۱۱۶۸ هجری خورشیدی در قصبه نوا از توابع بخش لاریجان شهرستان آمل متولد شد. وی از هوشی سرشار برخوردار بود از این رو مورد توجه فتحعلی شاه قرار گرفت.
عباس میرزا از ایام کودکی ضمن فراگرفتن تعالیم مختلف و رو‌ش‌های گوناگون فنون سواری و جنگی، در ایام فراغت و بیکاری به مطالعه کتب سودمند و مفید می‌پرداخت و به بیشتر زبان‌های شرقی آشنا شد؛ اما از همان کودکی به بیماری دستگاه گوارش و کلیه دچار شد و این بیماری در طول حیاتش با او مانوس بود و جسم نحیفش را آزار می‌داد؛ ولی او توجه چندانی به بیماری خود نداشت و علی‌رغم اینکه می‌بایست به مداوا و درمان فوری و مستمر خود اقدام کند؛ اما اشتغالات جنگی و سیاسی و اقدامات مداوم او برای امنیت دادن به شهرهای ناامن و سرکوبی گردن‌کشان اجازه استراحت و معالجه را به او نمی‌داد و معالجات طبیب او «کورمک» نیز مؤثر واقع نمی‌شد.
سرانجام زمانی که برای سرکوب شورش‌های خراسان و رفع حصر شهر هرات در مشهد به سر می‌برد، بیماری کهنه‌اش تشدید شد و در سال ۱۲۱۲ هجری شمسی درگذشت و دراین شهردفن شد. برخی مورخان به نقش پزشک انگلیسی عباس میرزا در مرگ او اشاره کرده و قائل به مسموم شدن ولیعهد هستند.
ولایت‌عهدی عباس میرزا و حکومت آذربایجان فتحعلی شاه در سال دوم سلطنت خود، ولیعهدی خود را به عباس میرزا تفویض نمود و فردای این انتصاب، او را به حکومت آذربایجان گمارد. او پس از ورود به تبریز دست به اصلاحاتی در امور مختلف آذربایجان زد.
برخی اقدامات عباس میرزا برای اصلاح امور کشور
- طرح اعزام دانشجو به اروپا ودعوت از گردشگران اروپایی به ایران.
- انجام پاره‌ای از اصلاحات در ارتش.
- نظم و ترتیب در امور دیوانی کشور.
- سامان‌دهی و جمع‌آوری مالیات و عواید دولتی که تا آن زمان همراه با ظلم و اجحاف بود.
عباس میرزا در جهت اصلاح ساختار شهری دستور داد شهرهای مهم آذربایجان، از شکل و ظاهری که داشتند، خارج شوند و ترتیب احداث خیابان‌ها و عمارات دولتی به شکلی نوین در شهرهای اردبیل و خوی و مراغه را داد. او در شهر تبریز بناها و ساختمان‌های عمومی و گردشگاه‌های مختلفی را ایجاد کرد.
جنگ‌های ایران و روس
و قراردادهای گلستان و ترکمنچای
بعد از فتح گرجستان به وسیله روسیه تزاری کشمکش‌ها بین ایران و روسیه آغاز شد؛ این در شرایطی بود که انگلیسی‌ها رغبتی برای کمک به ایران نشان نداده بودند و ایران می‌بایست در جستجوی متحد دیگری باشد و چون کشور فرانسه با روسیه در حال جنگ بود، دولت ایران از ناپلئون تقاضای کمک کرد، او نیز بخاطر دست‌یابی به هند در صدد اتحاد با ایران بود. در آغاز جنگ، پیروزی از آن قشون ایران به فرماندهی عباس میرزا بود؛ ولی بعد، نیروهای روسی به اتکای توپ‌خانه مجهز خود، نیروهای ایرانی را به عقب راندند و از طرفی فرانسوی‌ها با روس‌ها صلح کرده بودند؛ لذا با میانجی‌گری بریتانیا، ایران و روس برای صلح به مذاکره نشستند که سرانجام آن، امضای پیمانی در ۲۲ مهر ۱۱۹۲ در دهکده گلستان بود. بر اساس مفاد این پیمان، ایران بسیاری از ایالات خود در قفقاز مانند قره باغ، گنجه، شیروان، باکو و... را از دست داد.
عباس میرزا این پیمان را فقط آتش‌بسی موقت می‌دانست و خود را برای جنگی دیگر آماده می‌کرد؛ دولت ایران درخواست تصحیح خطوط مرزی را به روس‌ها داد؛ اما روسیه درخواست ایران را رد کرد و در اردیبهشت ۱۲۰۵ سپاهیان روسیه، میرک محلی در خانات ایروان را اشغال کردند. ایرانیان نیز دریاچه گوگچه را گرفتند. این بهانه جنگ‌های دوم ایران و روس شد که در آغاز، سپاه ایران موفقیت‌های زیادی بدست آورد؛ اما به خاطر کم بودن تجهیزات شکست خورد.
در ترکمنچای عهدنامه دیگری بر ایران تحمیل شد که علاوه بر شهرهایی که در پی عهدنامه گلستان از ایران جدا شده بود شهرهای جدیدی نیز از ایران جدا شد و نیز غرامت ۲۰ میلیون روبلی به ایران تحمیل گردید. عباس میرزا اصرار داشت جنگ ادامه یابد، اما به علت اختلافاتی که بین سپاه ایران پیش آمد، نیروهای ایرانی پس از یورش سپاه روسیه مجبور به عقب‌نشینی به سمت تبریز شدند و به علت اوضاع ناآرام در چند جبهه از جمله شورش درخراسان تقاضای صلح کرد. با امضای قرارداد ترکمنچای و پایان جنگ‌های ایران و روس، عباس میرزا برای برقراری نظم و سرکوب شورش عازم خراسان شد.
ارسال نظر