خارش، نتیجه مکانیسم پیچیده عصبى- سلولى
بدتر از درد چیزی به خاطرتان مى‌رسد؟ خارش! حسی که گاه غیرقابل تحمل مىشود. بسیاری از پزشکان نیز هنوز نمى‌دانند چطور مى‌توان احساس خارش را وقتى تبدیل به حالت آزاردهنده و مزمن مىشود، درمان کرد. وقتى که هیچ دارویى خارش را درمان نمى‌کند!
از چندی پیش توجه پژوهشگران رشته‌هاى پزشکی و نورولوژى به این نکته جلب شده است، اینکه احساس خارش نتیجه واکنش فیزیولوژیک بسیار پیچیده‌ای است که به‌راحتى نمى‌توان آن را تحت کنترل درآورد.
علل مختلفی مى‌توانند سبب بروز خارش مزمن شوند. حالتى که فرد تمام مدت و بى‌وقفه احساس خارش مى‌کند.
از چندی پیش توجه پژوهشگران رشته‌هاى پزشکی و نورولوژى به این نکته جلب شده است، اینکه احساس خارش نتیجه واکنش فیزیولوژیک بسیار پیچیده‌ای است که به‌راحتى نمى‌توان آن را تحت کنترل درآورد.
علل مختلفی مى‌توانند سبب بروز خارش مزمن شوند. حالتى که فرد تمام مدت و بى‌وقفه احساس خارش مى‌کند.
بدتر از درد چیزی به خاطرتان مى‌رسد؟ خارش! حسی که گاه غیرقابل تحمل مىشود. بسیاری از پزشکان نیز هنوز نمى‌دانند چطور مى‌توان احساس خارش را وقتى تبدیل به حالت آزاردهنده و مزمن مىشود، درمان کرد. وقتى که هیچ دارویى خارش را درمان نمى‌کند!
از چندی پیش توجه پژوهشگران رشته‌هاى پزشکی و نورولوژى به این نکته جلب شده است، اینکه احساس خارش نتیجه واکنش فیزیولوژیک بسیار پیچیده‌ای است که به‌راحتى نمى‌توان آن را تحت کنترل درآورد.
علل مختلفی مى‌توانند سبب بروز خارش مزمن شوند. حالتى که فرد تمام مدت و بى‌وقفه احساس خارش مى‌کند. عواملى چون حساسیت به مواد شیمیایى مانند برخى شوینده‌ها یا انواع خاصى از داروها، خشکی پوست، کمبود عناصرى مانند آهن یا روی یا بیماری‌هایی مانند دیابت یا برخى سرطان‌ها. کلینیک دانشگاه مونستر (Münster) در آلمان یکی از معدود مراکز تحقیقاتی دنیا است که از مدتی پیش تحقیق روی علل بروز خارش و نحوه درمان آن را آغاز کرده است. سونیا اشتندر (Sonja Ständer) مدیر این پروژه مى‌گوید: «در اغلب موارد احساس خارش غیر قابل تحمل‌تر از احساس درد است.»
نتیجه بررسی‌ها نشان مى‌دهد هشت درصد از افرادى که در اروپا به پزشک مراجعه مى‌کنند از ناراحتى خارش رنج مى‌‌برند. اشتندر مى‌گوید: «متاسفانه در بسیارى از موارد ناراحتى این افراد جدی گرفته نمى‌شود. گاه حتی پزشک معتقد است که در این حالت نباید خودتان را بخارانید، چون موجب تحریک بیشتر پوست مى‌شوید! سپس بیمار را روانه خانه مى‌کنند .» پژوهشگران دریافته‌اند که رشته‌هاى عصبى مخصوصى مسوول مخابره احساس خارش به مغز هستند. آنها معتقدند رشته‌هاى عصبى که تحریک آنها منجر به احساس خارش مىشود با رشته‌هاى عصبى که احساس درد را به مغز مخابره مى‌کنند در ارتباطند. تا چند سال پیش تصور مى‌شد خارش نتیجه واکنش ناشناخته‌ای از مکانیسم درد است. اما سال ۱۹۹۶ میلادی مشخص شد که رشته‌های عصبی مخصوصی که به گیرنده‌های پوستی متصل هستند احساس خارش را به مغز مخابره مى‌کنند، این رشته زمان مخابره احساس درد غیرفعالند. آنچه این رشته‌ها را فعال مى‌کند ترشح هیستامین درون سلول‌هاى پوستى است.
در تحقیقات بعدی مشخص شد که همیشه ترشح هیستامین نیست که منجر به بروز خارش مىشود، احساس خارش گاه نتیجه تحریک تمامی سیستم عصبی است. واکنش بسیار پیچیده‌ای که توضیح آن به‌سادگى امکان‌پذیر نیست.
مثلا مصرف برخی داروها مانند داروهای بیهوشی موجب تحریک کل سیستم عصبى مى‌شوند. این نوع داروها براى متعادل نگاه داشتن ضربان قلب و جریان خون طى عمل جراحى به بیمار تزریق مى‌شوند. نزدیک به یک سوم از بیمارانى که این داروها را دریافت مى‌کنند چند هفته بعد از عمل جراحى به خارش مزمن دچار مى‌شوند.
بررسی‌های میکروسکوپی - الکترونی که با کمک دستگاه‌های مخصوص انجام گرفته نشان مى‌دهند که ذره‌های دارویی در رشته‌های عصبی رسوب مى‌کنند. حضور این ذره‌ها موجب تحریک مداوم رشته‌هاى عصبى مىشود. حالتى که پیامد آن احساس خارش آن هم به‌طور مداوم است. گاهی پس از دفع ذره‌های دارویی از بدن اثر آنها تا مدت‌ها باقی مى‌ماند. مانند سنگی که درون آب فرو مى‌رود، اما موج‌های کوچک ناشی از فرو رفتن آن تا مدتی در سطح آب باقی مى‌مانند.
این حالت مانند احساسی است که به «خاطره درد» معروف است. افرادی که یک بار درد شدیدی را تجربه کرده‌اند نسبت به درد حساس‌تر مى‌شوند یا به عبارتى آستانه تحمل درد در آنها کاهش پیدا مى‌کند. این‌طور به نظر مى‌رسد که حافظه مخصوصی نیز برای احساس خارش وجود دارد. در‌نتیجه تا مدت‌ها پس از برطرف شدن علت تحریک کننده فرد همچنان احساس خارش مى‌کند. حسى که در واقع یادآورى مداوم خاطره ضبط شده خارش در مغز است.
اما براى بسیاری از سوالات هنوز پاسخ قانع‌کننده‌ای وجود ندارد. مثلا چرا التهابات پوستی در برخی از افراد منجر به احساس درد مىشود و در برخی سبب بروز خارش؟ چرا آسیب‌هاى عصبى ناشی از برخى بیماری‌ها مانند دیابت، گاه سبب احساس درد و گاه به احساس خارش منجر مىشود؟ ابعاد ناشناخته مکانیسم خارش درمان آنرا نیز پیچیده مى‌کند. پژوهشگران امیدوارند که در آینده‌اى نزدیک درمان مناسبى براى برطرف کردن احساس آزاردهنده خارش پیدا خواهند کرد. تا آن زمان پمادهای آنتی‌هیستامین، کرم‌هاى چرب کننده پوست و گاه داروهاى آرام‌بخش و ضد التهاب‌ا‌ند که کمى احساس آزار دهنده خارش مداوم را برطرف خواهند کرد!
چرا خاراندن باعث خارش بیشتر می‌شود؟
تجربه خارش یا خاراندن پوست برای هر کسی آشناست. بیشتر خاراندن به‌جای اینکه از خارش بکاهد، تاثیر برعکس دارد؛ اما دلیل علمی این پدیده چیست؟ پژوهشگران آمریکایی به دنبال جواب این سوال رفته‌اند. در دانشگاه واشنگتن مرکزی برای پژوهش درباره پدیده خارش وجود دارد. Zhou-Feng Chen مدیر این مرکز است. تیمی علمی از پژوهشگران این مرکز به دنبال یافتن «راز خارش» رفته و کوشیده‌اند پاسخی برای این پرسش بیابند که چرا وقتی انسان پوستش را می‌خاراند، این کار بر عکس عمل می‌کند و تمایل به خارش را می‌افزاید؟
چن می‌گوید: «خاراندن در اصل این‌طور عمل می‌کند که حس درد بر حس خارش حاکم می‌شود؛ اما این کافی نیست و به همین دلیل انسان شروع می‌کند که خود را بیشتر بخاراند.» سپس حس درد افزایش می‌یابد و همین امر باعث ترشح هورمون سروتونین در مغز می‌شود. عملکرد این هورمون «هضم» درد در بدن است.
خارش بیشتر، درد بیشتر، خارش بیشتر
اما هورمون سروتونین عملکرد دیگری نیز دارد. درد بیشتر باعث ترشح بیشتر سروتونین می‌شود. چن می‌گوید: «سروتونین محرک خارش را بدتر می‌کند. خارش بیشتر باعث درد بیشتر و درد بیشتر باعث ترشح بیشتر سروتونین و آن هم دوباره باعث خارش بیشتر می‌شود.»
دلیل این پدیده هم ترکیب دو گیرنده عصبی است که سروتونین به آنها وصل می‌شود و خارش را شدیدتر می‌کند. یکی از این گیرنده‌ها که مسوول محرک خارش است، در تحقیقات پیشین مورد بررسی قرار گرفته بود؛ اما دیگری با ترشح سروتونین وارد صحنه می‌شود.
پژوهشگران این پدیده را روی موش‌ها آزمایش کردند. آنها برای مثال یکی از این دو گیرنده را در موش‌ها غیر فعال کردند و مشاهده کردند که خارش کاهش یافته است.
اگر نتایج این آزمایش قابل انتقال به انسان باشند، پژوهشگران می‌توانند از آنها در درمان خارش‌های مزمن استفاده کنند. به گفته دانشمندان، این امر منطقی نیست که ترشح هورمون سروتونین را در بدن متوقف کنند، بلکه باید همکاری آن دو گیرنده عصبی را مختل سازند.
از چندی پیش توجه پژوهشگران رشته‌هاى پزشکی و نورولوژى به این نکته جلب شده است، اینکه احساس خارش نتیجه واکنش فیزیولوژیک بسیار پیچیده‌ای است که به‌راحتى نمى‌توان آن را تحت کنترل درآورد.
علل مختلفی مى‌توانند سبب بروز خارش مزمن شوند. حالتى که فرد تمام مدت و بى‌وقفه احساس خارش مى‌کند. عواملى چون حساسیت به مواد شیمیایى مانند برخى شوینده‌ها یا انواع خاصى از داروها، خشکی پوست، کمبود عناصرى مانند آهن یا روی یا بیماری‌هایی مانند دیابت یا برخى سرطان‌ها. کلینیک دانشگاه مونستر (Münster) در آلمان یکی از معدود مراکز تحقیقاتی دنیا است که از مدتی پیش تحقیق روی علل بروز خارش و نحوه درمان آن را آغاز کرده است. سونیا اشتندر (Sonja Ständer) مدیر این پروژه مى‌گوید: «در اغلب موارد احساس خارش غیر قابل تحمل‌تر از احساس درد است.»
نتیجه بررسی‌ها نشان مى‌دهد هشت درصد از افرادى که در اروپا به پزشک مراجعه مى‌کنند از ناراحتى خارش رنج مى‌‌برند. اشتندر مى‌گوید: «متاسفانه در بسیارى از موارد ناراحتى این افراد جدی گرفته نمى‌شود. گاه حتی پزشک معتقد است که در این حالت نباید خودتان را بخارانید، چون موجب تحریک بیشتر پوست مى‌شوید! سپس بیمار را روانه خانه مى‌کنند .» پژوهشگران دریافته‌اند که رشته‌هاى عصبى مخصوصى مسوول مخابره احساس خارش به مغز هستند. آنها معتقدند رشته‌هاى عصبى که تحریک آنها منجر به احساس خارش مىشود با رشته‌هاى عصبى که احساس درد را به مغز مخابره مى‌کنند در ارتباطند. تا چند سال پیش تصور مى‌شد خارش نتیجه واکنش ناشناخته‌ای از مکانیسم درد است. اما سال ۱۹۹۶ میلادی مشخص شد که رشته‌های عصبی مخصوصی که به گیرنده‌های پوستی متصل هستند احساس خارش را به مغز مخابره مى‌کنند، این رشته زمان مخابره احساس درد غیرفعالند. آنچه این رشته‌ها را فعال مى‌کند ترشح هیستامین درون سلول‌هاى پوستى است.
در تحقیقات بعدی مشخص شد که همیشه ترشح هیستامین نیست که منجر به بروز خارش مىشود، احساس خارش گاه نتیجه تحریک تمامی سیستم عصبی است. واکنش بسیار پیچیده‌ای که توضیح آن به‌سادگى امکان‌پذیر نیست.
مثلا مصرف برخی داروها مانند داروهای بیهوشی موجب تحریک کل سیستم عصبى مى‌شوند. این نوع داروها براى متعادل نگاه داشتن ضربان قلب و جریان خون طى عمل جراحى به بیمار تزریق مى‌شوند. نزدیک به یک سوم از بیمارانى که این داروها را دریافت مى‌کنند چند هفته بعد از عمل جراحى به خارش مزمن دچار مى‌شوند.
بررسی‌های میکروسکوپی - الکترونی که با کمک دستگاه‌های مخصوص انجام گرفته نشان مى‌دهند که ذره‌های دارویی در رشته‌های عصبی رسوب مى‌کنند. حضور این ذره‌ها موجب تحریک مداوم رشته‌هاى عصبى مىشود. حالتى که پیامد آن احساس خارش آن هم به‌طور مداوم است. گاهی پس از دفع ذره‌های دارویی از بدن اثر آنها تا مدت‌ها باقی مى‌ماند. مانند سنگی که درون آب فرو مى‌رود، اما موج‌های کوچک ناشی از فرو رفتن آن تا مدتی در سطح آب باقی مى‌مانند.
این حالت مانند احساسی است که به «خاطره درد» معروف است. افرادی که یک بار درد شدیدی را تجربه کرده‌اند نسبت به درد حساس‌تر مى‌شوند یا به عبارتى آستانه تحمل درد در آنها کاهش پیدا مى‌کند. این‌طور به نظر مى‌رسد که حافظه مخصوصی نیز برای احساس خارش وجود دارد. در‌نتیجه تا مدت‌ها پس از برطرف شدن علت تحریک کننده فرد همچنان احساس خارش مى‌کند. حسى که در واقع یادآورى مداوم خاطره ضبط شده خارش در مغز است.
اما براى بسیاری از سوالات هنوز پاسخ قانع‌کننده‌ای وجود ندارد. مثلا چرا التهابات پوستی در برخی از افراد منجر به احساس درد مىشود و در برخی سبب بروز خارش؟ چرا آسیب‌هاى عصبى ناشی از برخى بیماری‌ها مانند دیابت، گاه سبب احساس درد و گاه به احساس خارش منجر مىشود؟ ابعاد ناشناخته مکانیسم خارش درمان آنرا نیز پیچیده مى‌کند. پژوهشگران امیدوارند که در آینده‌اى نزدیک درمان مناسبى براى برطرف کردن احساس آزاردهنده خارش پیدا خواهند کرد. تا آن زمان پمادهای آنتی‌هیستامین، کرم‌هاى چرب کننده پوست و گاه داروهاى آرام‌بخش و ضد التهاب‌ا‌ند که کمى احساس آزار دهنده خارش مداوم را برطرف خواهند کرد!
چرا خاراندن باعث خارش بیشتر می‌شود؟
تجربه خارش یا خاراندن پوست برای هر کسی آشناست. بیشتر خاراندن به‌جای اینکه از خارش بکاهد، تاثیر برعکس دارد؛ اما دلیل علمی این پدیده چیست؟ پژوهشگران آمریکایی به دنبال جواب این سوال رفته‌اند. در دانشگاه واشنگتن مرکزی برای پژوهش درباره پدیده خارش وجود دارد. Zhou-Feng Chen مدیر این مرکز است. تیمی علمی از پژوهشگران این مرکز به دنبال یافتن «راز خارش» رفته و کوشیده‌اند پاسخی برای این پرسش بیابند که چرا وقتی انسان پوستش را می‌خاراند، این کار بر عکس عمل می‌کند و تمایل به خارش را می‌افزاید؟
چن می‌گوید: «خاراندن در اصل این‌طور عمل می‌کند که حس درد بر حس خارش حاکم می‌شود؛ اما این کافی نیست و به همین دلیل انسان شروع می‌کند که خود را بیشتر بخاراند.» سپس حس درد افزایش می‌یابد و همین امر باعث ترشح هورمون سروتونین در مغز می‌شود. عملکرد این هورمون «هضم» درد در بدن است.
خارش بیشتر، درد بیشتر، خارش بیشتر
اما هورمون سروتونین عملکرد دیگری نیز دارد. درد بیشتر باعث ترشح بیشتر سروتونین می‌شود. چن می‌گوید: «سروتونین محرک خارش را بدتر می‌کند. خارش بیشتر باعث درد بیشتر و درد بیشتر باعث ترشح بیشتر سروتونین و آن هم دوباره باعث خارش بیشتر می‌شود.»
دلیل این پدیده هم ترکیب دو گیرنده عصبی است که سروتونین به آنها وصل می‌شود و خارش را شدیدتر می‌کند. یکی از این گیرنده‌ها که مسوول محرک خارش است، در تحقیقات پیشین مورد بررسی قرار گرفته بود؛ اما دیگری با ترشح سروتونین وارد صحنه می‌شود.
پژوهشگران این پدیده را روی موش‌ها آزمایش کردند. آنها برای مثال یکی از این دو گیرنده را در موش‌ها غیر فعال کردند و مشاهده کردند که خارش کاهش یافته است.
اگر نتایج این آزمایش قابل انتقال به انسان باشند، پژوهشگران می‌توانند از آنها در درمان خارش‌های مزمن استفاده کنند. به گفته دانشمندان، این امر منطقی نیست که ترشح هورمون سروتونین را در بدن متوقف کنند، بلکه باید همکاری آن دو گیرنده عصبی را مختل سازند.
ارسال نظر