نفس عمیق در تعطیلات دوروزه

فاطمه باباخانی

آلودگی هوا در تهران و کلان‌شهرها نفس بسیاری از شهروندان را می‌گیرد. هر ساله بسیاری در روزهای آلوده روانه بیمارستان‌ها می‌شوند که متاسفانه همگی سلامت به خانه بازنمی‌گردند. براساس تخمین‌های صورت گرفته، ۷۰ درصد مرگ‌ومیرها در تهران ناشی از مشکلات تنفسی و قلبی است که ارتباط مستقیم و غیرمستقیم با آلودگی هوا دارد. برای رفع این معضل کارشناسان و مسوولان راهکارهای مختلفی ارائه می‌دهند؛ شهرداری همچنان بر طبل ساخت بزرگراه می‌کوبد و پیمانکاران نیز با تایید این رویه آن را راه‌حلی در برابر غول ترافیک تهران به‌عنوان یکی از عوامل ایجادکننده آلودگی می‌دانند. در مقابل فعالان و مسوولان محیط‌زیست بر توسعه حمل‌ونقل عمومی‌تکیه دارند و معتقدند ساخت بزرگراه تنها عده‌ای را از منافع ساخت این شاهراه‌ها بهره‌مند می‌کند و شهر همچنان در هوای آلوده نفس‌نفس خواهد زد. سختگیرانه کردن قوانین برای استاندارد خودروها و موتورسیکلت‌ها از دیگر راهکارهایی است که مدیران سازمان محیط‌زیست در حل معضل آلودگی هوا به آن تاکید دارند و معتقدند پایش‌های ۲۴ ساعته نیز می‌تواند در کنار آن آسمان کلان‌شهرها را بار دیگر آبی کند.

با این حال مشکل آلودگی هوای تهران مساله‌ای چند بعدی است که نیازمند پرداختن در ابعاد مختلف است و با گرفتن هر گوشه آن می‌توان به دستیابی به هوای پاک امیدوارتر بود. اگر فرض آلودگی خودروها به‌عنوان یکی از عوامل اصلی در ترافیک و ناسالم‌سازی هوا در تهران و کلان‌شهرها و حتی شهرهای کوچک را در حد خود بپذیریم، آنگاه آیا راهکار مطرح شده درخصوص افزایش تعطیلات آخرهفته که دارندگان خودرو را به خانه‌نشینی یا توزیع زمانی سفر سوق می‌دهد، می‌تواند گامی‌در راستای کاهش آلودگی هوا باشد؟

نقش تعطیلات دوروزه در کاهش ترافیک

مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی‌سازمان حفاظت محیط‌زیست دراین‌باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «آمارهای منتشر شده از سوی راهنمایی و رانندگی و مشاهده شهروندان نشان می‌دهد بار ترافیک در روزهای تعطیل در تهران سبک‌تر است و پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها محل‌های پرتردد از ترافیک روان‌تری برخوردار هستند.» محمد درویش می‌افزاید: «در سایر کشورهای دنیا که از تعطیلات دو روزه در پایان هفته‌ها برخوردارند نیز شاهد کاهش بار ترافیکی در پایان هفته‌ها هستیم.» وی با اشاره به آمارهای منتشر شده درخصوص اتلاف زمان شهروندان در ترافیک تصریح می‌کند: «در تهران ۲۰ میلیون ساعت از عمر شهروندان در ترافیک تلف می‌شود که به لحاظ اقتصادی رقمی‌معادل ۱۰ هزار میلیارد تومان ارزش دارد و در کل کشور این رقم به ۵۰ میلیون ساعت و رقم ۲۵ هزار میلیارد تومان می‌رسد.» وی یادآور می‌شود: «ترافیک سبب شده است پدر خانواده زمانی معادل ۲.۵ ساعت را در ماشین سپری کرده و به این ترتیب ساعات کمتری را در کنار فرزند یا فرزندان خود باشد. همین امر اختلال در روابط خانوادگی به‌عنوان رکن جدی در ساماندهی به وضعیت جامعه ایرانی را به دنبال داشته است.»

به اعتقاد وی، اگر بتوانیم مشکل ترافیک و آلودگی هوا را حل کنیم تنها به بهبود آسمان آبی کمک نکرده‌ایم، بلکه نرخ طلاق و بزهکاری را نیز با این کار کاهش می‌دهیم. درویش خاطرنشان می‌کند: «از سوی دیگر، افزایش آلودگی صوتی در ترافیک به کمتر شدن ظرفیت تحمل افراد منجر می‌شود که در تهران عدد آن را به سه هزار نزاع از هر ۱۰۰ هزار نفر رسانده است.» اما برخی این گزاره را عنوان می‌کنند که افزایش روزهای تعطیل در پایان هفته به لحاظ اقتصادی مشکلاتی را برای کشور به بار خواهد آورد؛ آیا این گزاره از توجیهات لازم برخوردار است؟ این فعال محیط‌زیست و منابع طبیعی در پاسخ به این سوال نیز توضیح می‌دهد: «اگر محاسبات ما براساس قیمت واقعی باشد هیچ چیز توان رقابت با ترافیک حتی به لحاظ اقتصادی را ندارد. آلودگی، راندمان کاری را در حد بالایی کاهش می‌دهد و در کنار آن به مشکل سلامت دامن می‌زند.» وی ادامه می‌دهد: «هر ساله مبلغی معادل ۳۵ تا ۴۰ هزار میلیارد تومان خسارت ناشی از آلودگی هوا و لکنت رفت و آمد در شهر وجود دارد که به شکل مشکلات تنفسی و کمبود تحرک در رفت و آمد خود را نشان می‌دهد. این چالش‌ها می‌تواند با افزایش تعطیلات آخر هفته به دو روز، اندک اندک رفع شود.»

نقش مکمل ساماندهی تعطیلات

در همین حال، مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: «آلودگی هوا در ایران در کلان‌شهرها وجود دارد که در برخی مناطق به شکل گردوغبار خود را نشان داده و دارای منشا داخلی و فراملی است.» شینا انصاری دراین‌باره که آیا تعطیلات دو روزه می‌تواند به کاهش بار ترافیکی منجر شود، توضیح می‌دهد: «به نظر می‌رسد تعطیلات آخر هفته می‌تواند در مدیریت ترافیک و ایام شلوغ سفر موثر باشد. در عین حال انعطاف‌پذیری در ساعات کار مدارس و ادارات نیز توان کاهش آلودگی هوا را دارد.» وی اضافه می‌کند: «اگر پنج‌شنبه و جمعه تعطیل باشند در عین حال ممکن است شاهد ترافیک در محورهای سفر باشیم زیرا یکی از معضلات اصلی که تعداد بالای خودروهاست را حل نکرده‌ایم. بارگذاری جمعیت و خودروهایی که هر روز تعداد آنها بالا می‌رود، به نوعی باعث آلودگی هوا می‌شود؛ زیرا بالاتر از ظرفیت اکولوژ کلان‌شهری مانند تهران، وسیله نقلیه در آن وجود دارد.» وی ادامه می‌دهد: «افزایش حمل‌ونقل عمومی‌در تهران و شهرهای اقماری آن که هر روزه حجم بالایی از جمعیت را جابه‌جا می‌کنند می‌تواند استفاده از خودروهای شخصی را تا حد بالایی کاهش دهد که در کنار آن، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده نیز باید مدنظر قرار گیرد. در کنار این اقدامات، ساماندهی تعطیلات و افزایش تعطیلات آخر هفته می‌تواند کارگشا باشد.»

راهی برای توزیع سفر در طول سال

مدیرعامل انجمن پایشگران محیط‌زیست (پاما) نیز با موافقت با افزایش دو روزه تعطیلات آخر هفته به‌عنوان راه‌حلی برای کاهش آلودگی هوا به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «این تعطیلات فرصت استراحت خوبی برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند که هم به لحاظ محیط‌زیستی جنبه‌های مثبتی دارد و هم به لحاظ آرایش روانی و اجتماعی خانواده موثر است.» میترا البرزی‌منش اضافه می‌کند: «در ایام پیک سفر شاهد تجمع ترافیک در جاده‌ها و مقاصد سفر هستیم که آسایش را از همه می‌گیرد اما تعطیلات دو روزه آخر هفته این امکان را به خانواده‌ها می‌دهد تا مسافرت‌شان را به‌صورت گسترده‌تر در طول سال برنامه‌ریزی کنند.»

وی ادامه می‌دهد: «با توزیع زمانی سفر، ترافیک جاده‌ها کاهش پیدا کرده و به تبع آن آلودگی هوا نیز کم می‌شود. در شهرهایی با درجه بالای آلودگی هوا، تعطیلات دو روزه این فرصت را به شهروندان می‌دهد تا کارهای خود را در این ایام تقسیم کنند و حجم ترددهای خود را کاهش دهند.» مدیرعامل پاما خاطرنشان می‌کند: «البته باید توجه داشت تعطیلات آخر هفته تنها عامل در کاهش آلودگی هوا نیست و باید سایر عوامل نیز در کنار آن لحاظ شود تا در نهایت به آسمان آبی در ایران دست پیدا کنیم.» حالا به نظر می‌رسد محیط‌زیستی‌ها تعطیلات آخرهفته را برای بهبود وضعیت آلودگی هوا موثر می‌دانند و معتقدند که می‌توان از این طریق بخشی از چالش‌های آلودگی هوا و صوتی را مرتفع کرد.