بایدها و نبایدهای ایران در پسابرجام

قطب علمی اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۹۰ بر اساس مزیت‌هایی مانند وزن علمی دانشگاه اصفهان در زمینه اقتصاد بین الملل و با توجه به امکانات موجود مانند اعضای هیات علمی برجسته، سهم بالای دانشجویان در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در این حوزه تاسیس شد. هم‌ اکنون این قطب علمی پس از طی پنچ سال فعالیت، دوره جدید علمی خود را آغاز می‌کند.

سید کمیل طیبی، مدیر قطب اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان با اشاره به اینکه قطب اقتصاد بین الملل دارای اهداف ماموریت‌ گرا است، گفت: این قطب به عنوان یک نهاد علمی در موضوع اقتصاد بین الملل با زیرشاخه های مالیه و تجارت نظریه پردازی می‌کند، همچنین با توجه به تعریف ماموریت‌ها، این قطب بر روی مشکلات اقتصاد ایران و ارتباط آن با اقتصاد جهانی تحقیقات علمی انجام می‌دهد و از نظرکاربردی نیز به سیاست‌گذاری‌های اقتصادی کمک می‌کند. سید کمیل طیبی با اشاره به اینکه در سه دهه اخیر بحث جهانی شدن اقتصاد مطرح شده است، خاطر نشان کرد: جهانی شدن اقتصاد تبعات بسیاری مانند بحران مالی جهانی را به همراه دارد، اما این مقوله سبب تقویت همکاری‌های اقتصادی و شکل گیری اتحادیه های منطقه‌ای، تجاری و اقتصادی در جهان شده است. مشاور رییس دانشگاه اصفهان در امور بین الملل ادامه داد: موضوع علم اقتصاد بین الملل به این دلیل دارای اهمیت است که صنایع به دنبال رشد اقتصادی مداوم، برخورداری از ثبات نسبی و گسترش توان رقابت در زمینه تجارت در جهان هستند، همچنین جهانی شدن، همکاری‌های منطقه‌ای و ... که سبب باز شدن اقتصاد کشورها شده است، نیز از دلایل دیگر اهمیت این موضوع در علم اقتصاد است.

سقوط قیمت نفت نتیجه بحران مالی جهانی است

وی با بیان اینکه تحقیقات قطب علمی اقتصاد بین الملل متمرکز بر مسایل روز اقتصاد بین الملل است، تصریح کرد: بحران مالی جهانی ابتدا از کشورهای پیشرفته آغاز و بعد از آن اقتصاد سایر کشورها را درگیر کرد و یکی از نتایج آن سقوط قیمت نفت در سه سال اخیر است. عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان ادامه داد: در بحران مالی نوع الگوسازی و تدوین چارچوب برای تعریف این نوع بحران دارای اهمیت است، زیرا می‌تواند از بحران‌های آینده جلوگیری کند و در کشورهایی مانند ایران که اقتصادشان بر پایه درآمدهای نفت است، اگر تنها به صادرات نفت اتکا شود در زمان بحران اقتصاد این کشورها با بی ثباتی ناشی از درآمد نفت مواجه می‌شوند.

توسعه صادرات غیر نفتی با بی ثباتی درآمدهای نفتی

طیبی با اشاره به اینکه بی ثباتی درآمدهای نفتی نظام اقتصادی و دولت را به سمت توسعه صادرات غیر نفتی می‌کشاند، خاطر نشان کرد: الگوسازی در زمینه تقویت صادرات غیر نفتی در حوزه مطالعات علم اقتصاد بین الملل است و اهداف آن نیز مطالعه بر چگونگی شناسایی بازارهای هدف صادراتی و مدرن سازی الگوی صادرات غیر نفتی ایران است. اهمیت دیگر این قطب علمی، در الگوسازی و مستندسازی بحران ارزی سال‌های اخیر در جهت پایه‌گذاری نظام ارزی برای جلوگیری از نوسانات بازار پول بوده است. وی با اشاره به ارتباط قطب اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان با نهادهای بین المللی اظهار کرد: چون این قطب یک نهاد علمی است با انجمن‌های علمی بین المللی مانند انجمن مطالعات اقتصادی آسیا پاسیفیک ( (APEF) و انجمن مطالعات اقتصاد کره(AKES) ارتباط دارد و اعضای آنها عضو دائم یا وابسته قطب علمی اقتصاد بین الملل هستند، بنابراین نگرش این قطب به مسائل، یک دیدگاه علمی بین المللی است. مدیر دفتر همکاری‌های بین الملل دانشگاه اصفهان با اشاره به ارتباط قطب علمی اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان با نهادهای داخلی گفت: این قطب علمی با نهادهای متناظر داخلی همکاری دارد، به عنوان نمونه با مرکز پژوهش‌های پولی و بانکی بانک مرکزی ایران، مراکز علمی دانشگاهی و غیر دانشگاهی همکاری می‌کند.

تحریم شرایط ویژه‌ای بر اقتصاد کشور ایجاد می‌کند

طیبی با بیان اینکه نمی‌توان اعتقاد داشت که اقتصاد ایران با اقتصاد جهانی ارتباط ندارد و سهم این کشور در اقتصاد جهانی نیز اندک و از طریق صادرات نفت است، تصریح کرد: اعتقاد به اینکه تحریم‌ها بر اقتصاد ایران موثر نبوده، نادرست است، زیرا تحریم شرایط ویژه‌ای بر اقتصاد کشور ایجاد می‌کند تا جذب سرمایه‌گذاری‌های مولد خارجی و انتقال تکنولوژی کمتر اتفاق بیفتد. به عنوان نمونه در زمان تحریم‌ها شریان اصلی اقتصادی یعنی روابط مالی با اقتصاد دنیا از بین رفت، ظرفیت اقتصادی کوچک شد و در نتیجه نوآوری و فناوری رو به کاهش رفت. وی ادامه داد: جریان ارزی نیز در زمان تحریم مالی علیه ایران سبب شد تا سرمایه گذاری‌ها و واردات کالاهای سرمایه ای و حتی خرید خدمات تحقیق و توسعه متوقف شود، بنابراین تحریم‌ها در ابعاد مختلف تاثیرگذار بود. به عنوان نمونه دانشجویان یا اساتید نمی‌توانستند به شکل مستقیم از خارج کتاب تهیه کنند یا در کنفرانس‌های بین المللی نیازمند ثبت نام شرکت کنند. بنابراین تحریم‌ها محدودیت های زیادی را در زمینه های مختلف علمی، فناوری و اقتصادی به وجود آورد.

تحریم‌ها سبب رشد منفی ایران شد

مشاور رییس دانشگاه اصفهان در امور بین الملل با بیان اینکه تحریم‌ها آثار کلان و خرد بر اقتصاد ایران وارد کرد، خاطر نشان کرد: آثار کلان تحریم‌ها، محدودیت ظرفیت اقتصادی است که سبب رشد منفی ایران شد. البته عوامل دیگر نیز در رشد منفی موثر بود که به عنوان نمونه محدود شدن ظرفیت اقتصادی سبب شد برای تهیه کالا از واسطه گران بین المللی خریداری شود و این امر هزینه های چند برابری به اقتصاد وارد کرد. طیبی افزود: به دلیل اینکه تحریم‌ها تورم زاست، در بلند مدت این تورم می‌تواند سبب رکود شود، بنابراین در شرایط تحریم بنگاه‌های اقتصادی دچار رکود می‌شوند.

قوانین تحریم از طریق تعدیل و تغییر بی اثر می‌شود

وی با بیان اینکه تلاش دولت ایران در جهت لغو تحریم‌های بین المللی است، اظهار کرد: زمانی که تحریم‌ها به وجود می‌آید کشورها برای اعمال آن قانون‌گذاری می‌کنند، این قوانین در مجلس هر کشور تصویب و برای تبدیل به قوانین بین المللی در شورای امنیت سازمان ملل متحد مطرح می‌شود. بنابراین لغو آنها بسیار زمانبر است، زیرا قوانین تحریم باید از طریق تعدیل و تغییر بی اثر شود. مدیر قطب اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان با بیان اینکه لغو تحریم‌ها نیز یک فرآیند زمانی بلند مدت را طی می‌کند، ادامه داد: پسابرجام یک دوران گذار است و در این دوره مسائل زمان تحریم رخ نخواهد داد، به عنوان نمونه نقش واسطه گران اقتصادی کم، از التهاب بازار کاسته و شرایط برای مذاکرات اقتصادی و سیاسی فراهم می‌شود. این مذاکرات باید جهت دار باشد تا آثار آن مانند سرمایه‌گذاری مشترک به وجود بیاید.

در پسابرجام سرمایه‌گذاری جدید در اقتصاد شکل می‌گیرد

طیبی با اشاره به اینکه در دوران پسابرجام سرمایه گذاری خارجی جدید در اقتصاد شکل می‌گیرد، گفت: در دوران پسا برجام انتقال تکنولوژی از طریق جذب سرمایه گذاری گسترش روابط تجاری به وجود می‌آید، بنابراین سبب می‌شود ظرفیت اقتصاد کشور ارتقا یابد، اما در دوران پسا برجام نیز امکان تحریم‌های جدید با توجه به گذشته وجود دارد و مذاکرات در جهت رفع آنها زمان می‌برد.

شرایط بازار نسبت به قبل آرام‌تر است

وی با اشاره به اینکه دوران پسا برجام توانست نوسانات بازار را کم کند، گفت: نوسانات اقتصادی نسبت به گذشته کم شده و البته بر بهبود وضعیت کسب و کار بی تأثیر نیست، به عنوان نمونه قبل از پسابرجام نوسانات افزایش قیمت‌ها یا نوسانات ارزی زیاد بود، اما اکنون شرایط بازار نسبت به قبل آرام‌تر است. عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه ایران به عنوان صادر کننده نفت شناخته می‌شود، تصریح کرد: اقتصاد ایران در جهان دارای منابع خدادادی است، بنابراین کشوری ثروتمند هستیم، اما اگر معیار درصد جمعیت در اقتصاد در نظر گرفته شود سهم ایران با ۸۰ میلیون نفر جمعیت کشور و ۸ میلیارد نفر جمعیت جهان از اقتصاد جهانی باید یک درصد باشد در حالی که در حال حاضر این سهم دو دهم یا سه دهم درصد است. این سهم اندک به دلیل اقتصاد تک محصولی است که ایران را از نقش تاثیرگذار خود در منطقه باز می‌دارد. پس در دوره پسابرجام نفت و درآمدهای ارزی ناشی از آن باید به یک ثروت تبدیل شود. طیبی با اشاره به اینکه در دوران پسا برجام باید تلاش دولت، جامعه و بخش خصوصی در جهت ایجاد تنوع در اقتصاد باشد تا سهم ایران از اقتصاد جهانی بالا رود، تصریح کرد: ایران دارای موقعیت جغرافیایی مناسب، چهار فصل کامل و منابع انسانی فراوان است. به خصوص از نظر منابع انسانی هر سال دانشجویان زیادی از دانشگاه‌ها فارغ التحصیل می‌شوند که منبع انسانی بالقوه برای تولید محسوب می‌شوند، بنابراین اگر در دوران پسا برجام اقتصاد ایران بتواند با اقتصاد بین الملل ارتباط بیشتر برقرار کند قادر است منابع انسانی را در بازار جهانی عرضه کند.

چالش اقتصاد بین الملل کشور نبود مدیران با استانداردهای جهانی

وی با بیان اینکه چالش مهم در حوزه اقتصاد بین الملل ایران نبود مدیرانی با استانداردهای جهانی است، تصریح کرد: رفع چالش‌ها در حوزه مدیریت نیازمند زمان است و مدیران اقتصادی کشور از ابزارهای لازم مانند تسلط به زبان خارجه و تجربیات بین المللی برخوردار نیستند. دلیل آن نیز ارتباط محدود ایران در سه دهه اخیر با اقتصاد جهانی و آشنا نبودن با ساز و کارهای بازارهای جهانی است، بنابراین مدیران توانمندی که یک مدیر اقتصادی جهانی باشند، نداریم. مدیر قطب اقتصاد بین الملل دانشگاه اصفهان با اشاره به اینکه ایران از جنبه پژوهشی نیازمند مطالعات مشترک است، افزود: باید تحقیقات دوجانبه مشترک بین المللی در حوزه های اقتصاد، مدیریت و فناوری از طریق اجرای پروژه‌ها و در جهت کمک به ارتقای سطح همکاری‌ها انجام شود، بنابراین نیاز مهم در بعد علمی برای شناخت کشور‌ها و معرفی خود در بعد اقتصادی به آنها، انجام دادن تحقیقات مشترک است.

وی با اشاره به اینکه پژوهش‌ها به تحقیقات نظری و میدانی تقسیم می‌شوند، اظهار کرد: تحقیقات میدانی وابسته به رشته‌های مختلف موضوعات متنوعی بر پایه بازار، جامعه، سازمان تولید و ... دارد، همچنین گسترش روابط نیز نیازمند دامنه ای از مطالعات روان شناسی، ویژگی‌های اقتصادی ناشناخته و... برای همکاران بین المللی است، در حقیقت منظور این است که برای حضور در عرصه بین الملل، شناخت متقابل از بازارهای هدف از حیث ویژگی های روان شناختی و تنوع ظرفیت ها ضرورت دارد. عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه ایران بسیاری از محصولات خود را از کشورهای دیگر مانند چین وارد می‌کند، اظهار کرد: ما به ویژگی تولید و تکنولوژی موجود در سایرکشورها آگاهی نداریم، بنابراین در حال حاضر محصولات وارد شده فقط در انبارها ذخیره و به مصرف می‌رسد و در فرایند تحول ظرفیت تولید قرار نمی‌گیرد . طیبی با اشاره به اینکه اقتصاد ایران یک اقتصاد بیمار است، تصریح کرد: دولت و بنگاه‌های اقتصادی با مشکلات اساسی مانند تنگنای مالی مواجه هستند. به عنوان نمونه در استان اصفهان بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی به دلیل شرایط رکود -تورمی با مشکل طاقت فرسای تأمین مالی و تکنولوژی به روز نشده رو به روهستند، اما از موقعیت پسابرجام باید در جهت تقویت تولید داخلی استفاده کرد.

استان دارای مزیت نسبی در توریسم است

وی ادامه داد: اگر بخش تولید، توان لازم را نداشته باشد، اقتصاد نیز عملکرد درست نخواهد داشت بنابراین به ظرفیت سازی در تولید نیاز است، ظرفیت سازی نیز از طریق منابع مالی مولد در سرمایه گذاری خارجی که متناسب با شرایط ایران باشد به دست می‌آید. به عنوان نمونه هر نوع سرمایه گذاری خارجی برای استان اصفهان نمی‌تواند صورت گیرد، اما چون صنعت توریسم در اصفهان وجود دارد سرمایه گذاری مشترک و جذب سرمایه‌های داخلی باید در جهت رشد توریسم باشد، زیرا در ابعاد مختلف استان دارای مزیت نسبی در توریسم است. مشاور رییس دانشگاه اصفهان در امور بین الملل با اشاره به اینکه برجام می‌تواند در جهت تدوین ارتباطات اقتصادی با جهان و ایجاد تنوع اقتصادی باشد، خاطر نشان کرد: اینکه چه بخشی از اقتصاد با کشورهای آسیا شرقی ارتباط پیدا کند، باید با توجه به نگرش توسعه بازار منطقه باشد و با توجه به اینکه ایران در کانون اقتصادی منطقه خاورمیانه و آسیای میانه قرار دارد، نقش مهمی در گسترش یک بازار منطقه ای وسیع با دامنه‌ای به وسعت جاده ابریشم ایفا می‌کند.

تصمیمات اجرایی و اقتصادی استان نیازمند وحدت رویه

وی با بیان اینکه برای رفع معضلات در استان اصفهان باید سیاست گذاری شود، تصریح کرد: نهادهای مختلفی مانند استانداری و بخش خصوصی از طریق تشکیل اتاق فکر در تلاش برای رفع مشکلات هستند، اما اگر وحدت آرا در عمل وجود نداشته باشد، مشکلات رفع نخواهد شد و در آینده نیز مشکلات بیشتری به وجود خواهد آمد. به عنوان نمونه بخش خصوصی نمی‌تواند به دنبال جذب سرمایه باشد و شناختی نسبت به سیاست‌گذاری نهاد دولتی و نهاد قضایی برای نحوه جذب سرمایه گذاری نداشته باشد، بنابراین تصمیمات اجرایی و اقتصادی استان اصفهان نیازمند وحدت رویه است. مدیر دفتر همکاری‌های بین الملل دانشگاه اصفهان ادامه داد: در سایر بخش‌ها نیز باید اتحاد میان مقامات تصمیم گیرنده و اجزای مختلف به وجود آید تا بتوان شرایط اقتصادی را تغییر داد. اگرچه وضعیت اقتصادی استان اصفهان تحت تاثیر شرایط کلان اقتصادی کشور قرار دارد، اما با تقویت زمینه‌هایی که پتانسیل و مزیت نسبی دارند می‌توان بر روی آنها سرمایه گذاری کرد. به عنوان نمونه اگر توسعه صادرات خدمات فنی برای استان اصفهان ارزش افزوده ایجاد می‌کند باید برروی آن سرمایه‌گذاری کرد.

در استان اصفهان آسیب شناسی صنعتی انجام نشده است

طیبی با بیان اینکه سرمایه گذاری می‌تواند امتیاز ایجاد کند تا به بخش‌های دیگر اقتصاد نیز کمک شود، گفت: البته در این زمینه مشکلاتی وجود دارد؛ به عنوان نمونه هنوز آسیب شناسی صنعتی در استان اصفهان به عنوان یک قطب صنعتی برای درک واقعی مشکلات و موانع سرمایه گذاری وجود ندارد. به علاوه استان با کمبود آب مواجه است که در آینده مشکلات عدیده ای مانند مهاجرت نیروی انسانی را به وجود می‌آورد، زیرا پدیده مهاجرت، کمبود نیروی انسانی را به وجود خواهد آورد، بنابراین صنعت با مشکل رو به رو می‌شود، محیط زیست نیز به شدت تحت تاثیر تخریب قرار می‌گیرد و این مسائل استانی است که باید در روابط اقتصادی با کشورها مد نظر قرار گیرد و از طریق آن بتوان توسعه پایدار ایجاد کرد که مشکل انرژی، آب و تخریب محیط زیست حل شود.