کتاب‌هایی که باید خوانده شوند
طرحی برای مطالعه علوم اجتماعی
محمود صدری کتاب‌هایی که باید خوانده شوند، بی‌شمارند و عمر هیچ انسانی کفاف خواندن حتی بخش بسیار کوچکی از آنها را نمی‌دهد؛ بنابراین هر کس ناگزیر است از میان انبوه کتاب‌ها و موضوعات، برخی را انتخاب کند. مهم‌ترین موضوعاتی را که انسان‌ها معمولا به آن می‌اندیشند و درباره آن کتاب می‌خوانند، می‌توان ذیل یکی از این گروه‌های پنج‌گانه زیر قرار داد. این گروهبندی، علمی و مدون نیست؛ اما برای سازماندهی مطالعات عمومی و غیر تخصصی می‌تواند کارساز باشد. ۱- اسطوره و دین و فلسفه: مفهوم‌سازی منسجم در باب هستی همه جماعات بشری، علاوه‌بر عصر تاریخی مشخص و مستند، تاریخی اسطوره‌ای- افسانه‌ای هم دارند.
محمود صدری کتاب‌هایی که باید خوانده شوند، بی‌شمارند و عمر هیچ انسانی کفاف خواندن حتی بخش بسیار کوچکی از آنها را نمی‌دهد؛ بنابراین هر کس ناگزیر است از میان انبوه کتاب‌ها و موضوعات، برخی را انتخاب کند. مهم‌ترین موضوعاتی را که انسان‌ها معمولا به آن می‌اندیشند و درباره آن کتاب می‌خوانند، می‌توان ذیل یکی از این گروه‌های پنج‌گانه زیر قرار داد. این گروهبندی، علمی و مدون نیست؛ اما برای سازماندهی مطالعات عمومی و غیر تخصصی می‌تواند کارساز باشد.
1- اسطوره و دین و فلسفه:
مفهوم‌سازی منسجم در باب هستی
همه جماعات بشری، علاوه‌بر عصر تاریخی مشخص و مستند، تاریخی اسطوره‌ای- افسانه‌ای هم دارند. مراد از اسطوره در اینجا روایت‌هایی صرفا تخیلی است که انسان‌ها در روزگاران کهن ساخته‌اند تا به وسیله آنها جهان هستی و محیط پیرامون خود را توضیح دهند. عیار تخیلی افسانه‌ها کمتر است و درواقع افسانه‌ها شکل اغراق‌آمیز تاریخ هستند. داستان‌های پهلوانی که تقریبا همه جماعات انسانی نمونه‌هایی از آن را دارند، پاسخ‌هایی منسجم و سازگار به بخش‌های فراموش شده یا حلقه‌های مفقوده تاریخ آنها است. خواندن و شناختن اسطوره‌ها و افسانه‌ها علاوه‌بر لذت داستانی آنها حاوی اطلاعاتی در باب سیر تفکر ملت‌های امروزی هم هستند. با شناخت اسطوره‌ها و افسانه‌های ملل می‌توان به لایه‌های زیرین فرهنگ آنها رفت و برای برخی اعمال و اقوال آنها که شگفت انگیز و باورنکردنی به‌نظر می‌رسند، توضیح و توجیه معقولی به دست آورد. پا به پای افزایش علم و غنای عقلی بشر، اسطوره‌ها رنگ می‌بازند و اندیشه‌های دینی پدید می‌آیند.
ادیان اساسا محصول بلوغ ذهن انسان در زمینه مفهوم‌سازی و عبور از اسطوره‌ها و افسانه هستند. در روایت‌های دینی به‌ویژه ادیان شرق دور هم اشکالی و صورت‌هایی از قصه و افسانه و حتی تمثیل‌های اسطوره‌ای دیده می‌شود؛ اما این وجه دین وقتی به ادیان ابراهیمی می‌رسد، شکل کمال‌یافته‌تری به خود می‌گیرد و انسان را از چنبره قهر طبیعت و قدرت اشیاء خارج می‌کند و مقدراتش را به خدایی می‌سپارد که اگرچه در دوردست‌ترین جای قابل‌تصور بر عرش کبریایی است اما از رگ گردن به انسان نزدیک‌تر است.
فلسفه نیز محصول حیرت انسان از واقعیت پیرامون است. این وجه فلسفه آن را به اسطوره و دین نزدیک می‌کند؛ اما فلسفه خاصیتی انحصاری دارد که آن را از اسطوره و دین متمایز می‌کند. انسان در اسطوره، گرفتار موجبیت‌های طبیعی است و در ادیان ملتزم به قوه‌ای آفریننده که انسان را در جایگاه مخلوق و محاط در خالق قرار می‌دهد. حال آنکه در فلسفه، انسان به مدد قوای ذهنی خود اعم از تخیل و تعقل می‌کوشد به پرسش‌ها پاسخی دهد که موکول به امور غیر طبیعی نباشد. البته معنای این سخن این نیست که فلسفه لزوما مغایر امر اسطوره‌ای و امر دینی است. بسیاری از فیلسوفان اساسا دستگاه اندیشگی خود را بر خداباوری استوار کرده‌اند، اما اعتقادات دینی خود را با ابزار عقلی توضیح می‌دهند. چنین فلسفه‌هایی را کلام هم می‌نامند؛ مانند کلام اسلامی، کلام مسیحی و کلام یهودی، اما با وجود چنین نگاه‌هایی به فلسفه، مکانت این شاخه معارف بشری اساسا میانه ایستگاه‌های علم و ایمان است و افتادن فیلسوف به راه‌های ایمان و انکار، اساسا محتمل الوقوع است.
.................................. از اسطوره تا تاریخ
pic۱
مهرداد بهار
نشر چشمه
تاریخ جامع ادیان
pic۲
جان ناس/ ترجمه علی اصغر حکمت
انتشارات علمی و فرهنگی
............................................تاریخ فلسفه راتلج (جلد یک)
pic۳
تایلور/ ترجمه حسن مرتضوی
نشر چشمه
تاریخ فلسفه راتلج(جلد ۲) .............................................
فورلی/ ترجمه علی معظمی
نشر چشمه
............................................تاریخ فلسفه
ویل دورانت
ترجمه عباس زریاب خوئی
انتشارات علمی فرهنگی
۲- ادبیات و هنر:
روایت لایه‌های زیرین تفکر و دغدغه انسان
ادبیات و هنر اساسا زبان توصیف و توسیع معارف دیگرند. فارغ از اسلوب‌های ادبی و هنری که ساحت‌های اختصاصی ادبیات و هنرند، مظروف هنر و ادبیات عمدتا موضوعاتی است که روایت استدلالی آنها که در دیگر شاخه‌های دانش مطرح شده‌اند، تکافوی نیاز انسان را نکرده‌اند. مثلا فیلسوفان یونان باستان در باب حق طبیعی انسان بسیار سخن گفته‌اند، اما ماندگارترین روایت در باب این حق، همان است که سوفوکل نمایشنامه‌نویس با نگارش نمایشنامه آنتیگونه بر ضمیر انسان‌ها نشاند یا علمای طبیعی و فیلسوفان درباره سرشت و جوهر هستی سخن گفته‌اند، اما این ادیبان و هنرمندان رمانتیک بودند که با بردن این مفاهیم به درون احساس انسان‌ها، این معارف را به ملکات ذهنی تبدیل کردند یا در دوران جدید، تاثیری که آثار داستایوفسکی بر فلسفه و علوم اجتماعی گذاشت، کمتر از تاثیر فلاسفه و عالمان علوم اجتماعی نبود. همچنین تاثیر ماکسیم گورکی و شولوخوف روسی و ارنست همینگوی و جان اشتاین بک آمریکایی بر سیاست، کمتر از تاثیر سیاستمداران و فیلسوفان سیاسی نبود. درواقع شاعران و نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان، کاشفان لایه‌های زیرین و حسی‌اند. آنچه را عالمان علوم دیگر با
استدلال بر لایه آگاه اذهان می‌نشانند، شاعران و نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان و فیلمسازان و پیکر‌تراشان بر ضمیر ناخودآگاه انسان‌ها حک می‌کنند.
.................................................................... دون کیشوت
سروانتس/ محمد قاضی
انتشارات نیل و نشر ثالث
برادران کارامازوف .............................................................
فئودور داستایوفسکی/ ترجمه صالح حسینی
انتشارات نیلوفر
.........................................................................جنگ و صلح
لئو تولستوی/ ترجمه سروش حبیبی
انتشارات نیلوفر
صد سال تنهایی .................................................................
گابریل گارسیا مارکز/ ترجمه بهمن فرزانه
انتشارات امیرکبیر
....................................................... ماجراهای‌هاکلبری فین
مارک تواین/ ترجمه نجف دریا بندری
انتشارات خوارزمی
بوف کور ..............................................................................
صادق هدایت
انتشارات امیرکبیر
.................................................................. سمفونی مردگان
عباس معروفی
انتشارات ققنوس
طوبا و معنای شب ...............................................................
شهرنوش پارسی پور
انتشارات اسپرک
........................................................................ آواز کشتگان
رضا براهنی
انتشارات نگاه
جای خالی سلوچ ................................................................
محمود دولت آبادی
نشر چشمه
۳- سیاست:
کردار انسان‌های فرمانده و فرمانبر
ما از نخستین کردارهای انسان‌ها اطلاعی نداریم، مگر چیزهایی که از طریق روایت‌های دینی در باب خلقت انسان و نخستین اعمال حضرت آدم و همسرش حوا در باغ عدن و هبوط آنها به زمین در پی «گناه نخستین» می‌دانیم. آنچه غیر از این درباره انسان می‌دانیم داستان ستیزه‌ای پیوسته برای کسب قدرت و ثروت و منزلت و حفظ و افزایش این سه گوهر کمیاب و پرطرفدار است. این ستیزه، جوهر کنش‌های همیشگی انسان‌ها بوده و هست. از این جهت می‌توان گفت علم سیاست با وجود اینکه قدیمی‌ترین علم بشر نیست، به قدیمی‌ترین رفتار بشری می‌پردازد. این ادعا را در مورد دو دانش دیگر هم می‌توان مطرح کرد. یکی علم اقتصاد است که موضوع آن همزاد بشر است و دیگری فلسفه است که موضوع آن لابد با نخستین حیرت انسان، پدید آمده است، اما به دلایلی می‌توان دانش‌های اقتصاد و فلسفه را پس از دانش سیاست قرار داد. نخست اینکه «ثروت» به عنوان موضوع اصلی علم اقتصاد، احتمالا پیش از عصر آگاهی انسان و در روزگار غلبه بی‌چون و چرای غرایز، بیشتر موضوع منازعه و قدرت بوده است تا محصول تدبیر و تمشیت. دانش سیاسی که غالب علمای علوم اجتماعی، اطلاق عنوان علم را بر آن دور از احتیاط
می‌دانند، چهار شاخه اصلی دارد: اول فلسفه سیاست است که درباره سرشت قدرت، موجبات اخلاقی اطاعت و عصیان در برابر حاکم و حکومت‌های خوب و بد بحث می‌کند. دوم علوم سیاسی است که به انواع نظام‌های سیاسی و ساخت قدرت می‌پردازد. سوم جامعه‌شناسی سیاسی است که موضوع آن رابطه قدرت سیاسی و جامعه است و چهارم روابط بین‌الملل و زیرشاخه‌های آن است که روابط واحدهای سیاسی را در پهنه‌های منطقه‌ای و جهانی بررسی می‌کند.
....................................................... آموزش دانش سیاسی
حسین بشیریه
انتشارات نگاه معاصر
اصول علم سیاست .................................
pic۴
موریس دوورژه/ ترجمه ابوالفضل قاضی
انتشارات امیرکبیر
........................................ تاریخ اندیشه سیاسی در غرب
کمال پولادی
نشر مرکز
لویاتان ..................................................................................
توماس‌هابز/ ترجمه حسین بشیریه
نشر نی
.................................................................................. شهریار
نیکولو ماکیاولی/ ترجمه داریوش آشوری
انتشارات آگاه
۴- اقتصاد:
منابع کمیاب و تدبیرهای آدمیان
عام‌ترین تعریفی که از علم اقتصاد شده و مدام در درسنامه‌ها تکرار می‌شود این است که منابع مادی و معنوی جهان (به‌ویژه وقت) کمیاب است و کار علم اقتصاد مطالعه این منابع کمیاب و نشان دادن راه‌های بهینه تخصیص این منابع است. سایر اصطلاحات و مفاهیم اقتصادی، درواقع واژگان میانجی و کمکی است که همین مفهوم بنیادی را شرح و بسط می‌دهند. این تعریف با وجود عمومیت و اقبال فراوانش در میان اقتصاددانان، هنوز موضوعی پرمناقشه است. مهم‌ترین پرسش در این زمینه این است که این منابع کمیاب توسط چه کسی یا کسانی و با چه روشی باید تخصیص داده شوند و قرار است از این تخصیص چه نتیجه‌ای حاصل شود. گروهی از اقتصاددانان که ذیل عنوان عمومی سوسیالیسم قرار می‌گیرند، قائل به مدیریت منابع توسط دستگاهی مرکزی؛ یعنی دولت هستند؛ حال آنکه گروه مقابل ایشان که حامیان اقتصاد آزاد یا اقتصاد بازار هستند، ورود دولت را به عرصه تخصیص منابع، موجب فساد و رانت و کاهش ثروت می‌دانند. حدفاصل این دو گروه که در منتهی الیه چپ و راست طیف آرای اقتصادی قرار دارند، دیگرانی هم هستند که در قالب‌هایی تعدیل شده، از حدی از مداخله دولت یا حدی از بازار آزاد حمایت
می‌کنند. تقریبا همه کشورهای جهان مطابق یکی از این روش‌ها اقتصاد خود را اداره کرده‌اند و می‌کنند و به نتایج متفاوتی رسیده‌اند.
چرا کشورها شکست می‌خورند ...........
pic۵
دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون
ترجمه پویا جبل عاملی و محمد رضا فرهادی پور
انتشارات دنیای اقتصاد
.................... اقتصاد چگونه کار می‌کند
pic۶
راجر فارمر/
ترجمه محمدرضا فرهادی پور
انتشارات دنیای اقتصاد
مبانی علم اقتصاد ...................................
pic۷
گریگوری منکیو/ ترجمه حمیدرضا ارباب
نشر نی
........................ تاریخ اندیشه اقتصادی
pic۸
سمیوئلز و مدما/ ترجمه محمدحسین وقار
نشر مرکز
تاریخ تحولات اندیشه اقتصادی ......................................
pic۹
یدالله دادگر
انتشارات دانشگاه مفید
۵- تاریخ:
روزگار سپری شده و بیم و امیدهای آینده
تاریخ، معرفتی سهل و ممتنع است. سهل است چون موضوعش رخدادهای گذشته است و مصالح و منابع آن کم‌وبیش در اختیار مورخ قرار دارد یا می‌تواند در اختیارش قرار بگیرد؛ دشوار و در پاره‌ای موارد ممتنع است چرا که مورخ بر خلاف فیلسوف و ادیب و شاعر و هنرمند، ناگزیر است بر سر کوی و برزن از وقایعی سخن بگوید که هرکس دست کم پاره‌ای از آن را، درست یا نادرست، شنیده است. درواقع مخاطبان دیگر معارف و علوم، تقاضاکنندگان داوطلب هستند که به تمنای متاعی به دکانی می‌روند که تنها عرضه‌کننده آن متاع است؛ اما طالبان تاریخ، ناظران محکمه‌ای هستند که قاضی‌اش مورخ و مدعی العمومش همان ناظران هستند. مردمان تاریخ را مطابق باورهایشان می‌پسندند و صدور حکم را برای مورخ قاضی سان دشوار می‌کنند. این دشواری‌ها، مورخان را به سه شاخه اصلی تقسیم کرده است. گروهی صدای تظلم خواهی توده‌ها شده‌اند، گروهی نهادهای اجتماعی را مبنای نقل و روایت خود قرار داده‌اند و گروه سوم نهادهای سیاسی را محمل کنکاش قرار داده‌اند. ساده‌ترین و گویاترین وصفی که از تاریخ شده این است که گذشته چراغ راه آینده است و ملت‌ها با فهم روزگار سپری شده اشان، در انتخاب‌های آینده اشان
کمتر خطا می‌کنند.
تاریخ ایران باستان (۳ جلدی) .............
pic۱۰
حسن پیرنیا(مشیرالدوله)
انتشارات نگاه
قیمت: ۷۵۰۰۰ تومان
................................................................. تاریخ مردم ایران
pic۱۱
عبدالحسین زرین کوب
انتشارات امیرکبیر/ دو جلدی / ۱۲۱۴ صفحه
قیمت دوره:۴۶۰۰۰ تومان
تاریخ اسلام .............................................
پژوهش دانشگاه کمبریج
انتشارات امیرکبیر/ قطع وزیری
قیمت: ۲۲۵۰۰ تومان
............................................................ تاریخ جهان لاروس
مارسل دونان/ ترجمه امیرجلال الدین اعلم
انتشارات سروش
جامعه فئودالی ....................................................................
مارک بلوخ/ ترجمه بهزاد باشی
انتشارات آگاه
ارسال نظر