متولیان شهرهای جدید در دولت، برنامه ایجاد تحول در این شهرها را با تاکید بر رفع مهم‌ترین چالش‌ها و اجرای طرح‌های الزام‌آور برای بهبود سطح زندگی در این شهرها ارائه کردند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، تحقیقات انجام شده یک تیم مطالعاتی نشان می‌دهد هم‌اکنون شهرهای جدید با ۱۵ مانع و چالش بنیادین در سیاست ایجاد و مدیریت این شهرها مواجه‌اند که نه تنها این چالش‌ها و ایرادات در نسل دوم شهرهای جدید باید اصلاح شود بلکه نسل اول شهرهای جدید نیز باید با تدابیر ویژه و انجام اقدامات اصلاحی از این مشکلات رهایی یابند. متولیان دولتی شهرهای جدید براساس بررسی‌های به عمل آمده در قالب مطالعات جدید خود که در قالب پیش‌نویس سند توسعه شهرهای جدید تا افق سال ۱۴۲۰ منتشر شده است، «عدم ثبات سیاست‌های شهرسازی و تغییر مستمر رویکردها در حوزه مسکن و شهرسازی» را یکی از مهم‌ترین چالش‌های شهرهای جدید عنوان می‌کنند. «تغییر شرایط و تقلیل نرخ رشد جمعیت کشور و نقاط شهری نسبت به دهه‌های ۶۰ و ۷۰» همچنین دومین چالشی است که در مطالعات صورت گرفته در سند توسعه شهرهای جدید طی ۲۴ سال پیش‌رو مورد تاکید قرار گرفته است.

«عدم تحقق سیاست‌ها و برنامه‌های زیربنایی و صنعتی و خدماتی سایر بخش‌ها»، «عدم ارائه خدمات به‌موقع از سوی سازمان‌ها و ارگان‌های مسوول در ایجاد زیرساخت‌ها و خدمات روبنایی»، «وابستگی به منابع مالی حاصل از فروش اراضی به توسعه شهر»، «گسترش کالبدی شهرهای موجود و افزایش جمعیت فراتر از حدود و آستانه‌های تعیین شده در طرح‌های فرادست قبلی» از دیگر ضعف‌هایی است که طی سال‌های اخیر در فهرست مهم‌ترین موانع و چالش‌های بنیادین نسل اول این شهرها تجربه شده است. این درحالی است که مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد «ضعف نظارت و کنترل توسعه شهرهای موجود در چارچوب اهداف و برنامه‌های مصوب»، «عدم همکاری بایسته دستگاه‌های خدمات‌رسان در تامین خدمات روبنایی و زیربنایی در شهرهای جدید»، «تعارضات و تداخلات حقوقی و مدیریتی و خلأ‌های قانونی و طولانی شدن فرآیند تدوین و تصویب قوانین و مقررات، مسائل و پیچیدگی‌های اجرایی آن»، «آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی ناشی از چالش‌های هویتی ساکنان در مراحل آغازین اسکان به‌دلیل تنوع اجتماعی و قومی و سبک زندگی در شهرهای جدید که به‌ویژه با توسعه واحدهای مسکونی مهر تشدید شده است» از دیگر مواردی است که هم‌اکنون به‌عنوان مهم‌ترین آسیب‌های موجود در ۱۷ شهر جدید فعال در کشور شناسایی شده‌اند.

این در حالی است که «محدودیت منابع درآمدی شهرهای جدید در مقاطع رکود اقتصادی برای تامین هزینه‌های ساخت شهرهای جدید»، «ممنوعیت قانونی هزینه‌کرد شهرهای جدید در ایجاد تاسیسات و خدمات شهرهای جدید و عدم احتساب هزینه‌های انجام شده به عنوان مالیات با وجود صراحت ماده ۵ قانون ایجاد شهرهای جدید»، «عدم بهره‌گیری از روش‌های تامین مالی نوین در شهرهای جدید و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی در شرایط تحریم و...»، «ابهام در تسری مقررات و قوانین عمومی شهرسازی و شهرداری در شهرهای جدید» و همچنین «دوگانگی در مدیریت شهری پس از استقرار شهرداری‌ها(لزوم تغییر در آستانه جمعیتی جهت استقرار شهرداری (۱۰ هزار نفر)» از دیگر چالش‌های بنیادین نسل اول شهرهای جدید معرفی شده است. متولیان دولتی مدیریت شهرهای جدید برای رفع این چالش‌ها ۶ ضرورت عمده را مورد تاکید قرار داده‌اند که لازم است این ضرورت‌ها نه تنها در نسل دوم شهرهای جدید لحاظ شود بلکه در ۱۷ شهر جدید فعال نیز برای استقرار این ضرورت‌ها اقدامات لازم به عمل آید.

مطابق با مطالعات صورت گرفته در قالب سند توسعه شهرهای جدید تا سال ۱۴۲۰، «هویت‌بخشی به شهرهای جدید» از مهم‌ترین الزاماتی است که باید در برنامه سال‌های پیش‌روی شهرهای جدید در دستور کار قرار بگیرد؛ نتایج تحقیقات به عمل آمده از آنچه هم‌اکنون در شهرهای جدید در جریان قرار دارد نشان می‌دهد اگرچه «هویت»، همچون تجارب دیگر جهانی، کماکان مساله جدی شهرهای جدید ایران است اما نباید فراموش کرد که هویت به صورت یکباره و ناگهانی شکل نگرفته و نیازمند گذشت زمان توام با بسترسازی برای شکل‌گیری هویت است که این موضوع باید از سوی متولیان توسعه شهرهای جدید به صورت جدی پیگیری شود. موضوع «حمل‌ونقل و ایجاد سامانه‌های برتر حمل‌ونقل انبوه و همگانی» از دیگر ضرورت‌های مورد تاکید در برنامه جدید دولت برای آینده شهرهای جدید است؛ مطالعات انجام شده حاکی است حمل‌ونقل انبوه و سریع بین شهر جدید و شهر مادر مساله‌ای جدی است که برنامه‌های یکپارچه‌سازی حمل‌ونقل و توسعه شهری در وزارت راه وشهرسازی در این حوزه فرصت اساسی ایجاد می‌کند.

این در حالی است که موضوع خدمات روبنایی و تفریحی مساله‌ای جدید در شهرهای جدید محسوب می‌شود که لازم است با پیگیری برنامه‌ها و راهکارهای جذب جمعیت برای جذاب سازی ورود سرمایه‌گذاران به شهرهای جدید حل و فصل شود. استفاده از مدل‌های نوین تامین مالی در شهرهای جدید الزام دیگری است که در این سند مورد تاکید متولیان شهرهای جدید در دولت قرار گرفته است.ثبات سیاست‌گذاری در نظام شهرسازی یکی دیگر از ضرورت‌های شش گانه‌ای است که مورد تاکید واقع شده است؛ به اعتقاد کارشناسان ناهماهنگی سیاستی در حوزه توسعه شهری یکی از چالش‌های جدی است که به نظر می‌رسد ثبات سیاستی نظام شهرسازی کشور می‌تواند به توفیق شهرهای جدید و رسیدن آنها به اهداف خود کمک بسیار زیادی کند. مکان‌یابی صحیح برای ایجاد نسل دوم شهرهای جدید یکی دیگر از مسائل جدی است که به اعتقاد کارشناسان و محققان باید مورد توجه قرار بگیرد؛ این درحالی است که مطابق با تاکیدهای صورت گرفته موضوع مکان‌یابی و تمرکز بر اراضی دولتی مساله‌ای مهم است که باید راهکاری برای برون‌رفت از آن با درنظر گرفتن ملاحظات قانونی، اقتصادی و مالی اندیشیده شود.

بنابر تاکید‌های صورت گرفته در نسخه درمانی نسل اول شهرهای جدید و طرح بهینه تاسیس نسل دوم این شهرها، تاکید شده است شهرهای جدید باید متکی بر توان بخش خصوصی و منطبق با برنامه جمعیت‌پذیری مصوب پیش رفته و کارکردهای متنوع هزاره جدید مبتنی بر اقتصاد، دانش، اقتصاد خلاق و نوآوری را مورد توجه قرار دهند.این درحالی است که شهرهای جدید باید به سمتی حرکت کنند که وابسته به امکان‌سنجی و مکان‌گزینی مبتنی بر الگوهای علمی و فنی و حسب ضروریات محلی و منطقه‌ای، مبتنی بر نیازهای واقعی جامعه و روند تحولات مهاجرتی و سکونتی کشور باشند. همچنین شهرهای جدید باید به لحاظ فرهنگی و اجتماعی با بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌ها و قابلیت‌های مدنی و مشارکت شهروندان در توسعه و اداره شهر، زمینه‌ای به‌منظور ایجاد شهرهای چندفرهنگی و همه‌شمول فراهم کرده و در مسیر تحقق حقوق شهروندی به‌خصوص درمورد گروه‌های حساس شهروندی عمل کنند. افزایش سطح پایداری، تاب‌آوری، درنظر گرفتن رویکرد شهرسازی مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی و ارائه الگوهای مدیریت یکپارچه شهری از دیگر اهدافی است که در چشم‌انداز پیش روی شهرهای جدید طی دو دهه آینده مورد تاکید قرار گرفته است.