تنفس در هوای آلوده
عاطفه چهرهگشا
در سالهای اخیر، همزمان با سرد شدن هوا، آلودگی هوا در برخی از روزها، آنقدر شدید میشود که کارشناسان از شرایط هشدار و اضطرار میگویند و مسوولان مثل همیشه بهدنبال راهکاری برای حل مساله هستند. با توجه به اینکه روز یکشنبه گذشته آلودهترین روز سال ۱۳۹۵ بوده است به بررسی این موضوع میپردازیم.
آلودگی هوا عبارت است از وجود هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز یا تشعشع پرتوزا و غیرپرتوزا در هوا به تعداد و در مدت زمانیکه کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر اندازد یا به آثار باستانی و اموال خسارت وارد آورد.
عاطفه چهرهگشا
در سالهای اخیر، همزمان با سرد شدن هوا، آلودگی هوا در برخی از روزها، آنقدر شدید میشود که کارشناسان از شرایط هشدار و اضطرار میگویند و مسوولان مثل همیشه بهدنبال راهکاری برای حل مساله هستند. با توجه به اینکه روز یکشنبه گذشته آلودهترین روز سال ۱۳۹۵ بوده است به بررسی این موضوع میپردازیم.
آلودگی هوا عبارت است از وجود هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز یا تشعشع پرتوزا و غیرپرتوزا در هوا به تعداد و در مدت زمانیکه کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر اندازد یا به آثار باستانی و اموال خسارت وارد آورد.موادی که از طریق هوای آلوده وارد محیط میشوند و برای سلامت بدن بهشدت مضر و زیانآورند دارای ترکیباتی هستند که باعث نابودی بافتهای مختلفبدن میشوند. آلودگیهای صنعتی و شیمیایی باعث تولید رادیکالهای آزاد میشوند. رادیکالهایآزاد، از طریق ریه، پوست، مخاط بدن مثل مخاط چشم، گوش، بینی و دستگاه گوارش، وارد بدن میشوند. به عبارت دیگر، تجمع رادیکالهای آزاد در بدن در هنگام آلوده بودن هوا، افزایش مییابد؛ چرا که رادیکالهای آزاد، بهدلیل آنکه اکسیژنهای ناپایداری هستند، دنبال جا و مکانی میگردند که با یک سلول واکنش نشان دهند و آن را اکسید کنند، به تعبیر دیگر، رادیکالهای آزاد، اکسیژنهای آزادی هستند که به بافتها و سلولهای بدن میچسبند و باعث نابودی و تخریب آنها یا تغییر ماهیتشان میشوند؛ بنابراین با تجمع رادیکالهای آزاد دربدن بهدلیل آلودگی هوا، یک پروسه تخریبی و التهابی اتفاق میافتد و باعث تخریب تکتک سلولها، آسیب رساندن به DNA و بهدنبال آن، بروز انواع بیماریهای مزمن از قبیل برونشیت، تومورها و تودههای سرطانی میشوند و برخی دیگر از بیماریها افزایش مییابد. بنابراین ذرات آلوده در هوا، از راههای مختلف وارد بدن و پس از آن وارد سیستم گردش خون میشوند و از آنجایی که خون با همه بدن در تماس است، این خون آلوده به سلولهای بدن آسیب میرساند و باعث افزایش بیماریهای مزمن میشود.
خون آلوده وقتی وارد سیستم مغز میشود باعث بروز سردرد، وقتی وارد سیستم اعصاب و روان میشود، باعث کاهش آستانه تحمل افراد، خستگی زودرس و پرخاشگری میشود و علاوه براین، تیرگی، چروک پوست، ریزش مو، دلدرد، نفخ و سایر بیماریهای مزمن از دیگر علائم ناشی از آلودگی هواست. ریزگردها، مونوکسیدکربن، دیاکسیدنیتروژن، ازن، آلایندههای آلی، ذرات غیرعادی دیگر مثل آزبست، بسیار ریزتر از شن و به قطر چند میکرون هستند که به راحتی در ریه رفته و حتی از آن عبور میکنند و با قدرت چسبندگی زیادی به گلبولهای خون میچسبند و در طولانی مدت در عروق ریز رسوب کرده و باعث التهاب عروق (شبیه به آترواسکلروز)، ورم مغزی، کمشدن کیفیت خونرسانی به چشمها و سوزش چشم (در طولانی مدت باعث ایجاد آب مروارید)، سرفههای مکرر، تنگی نفس، کاهش عملکرد قلب و ریه و غیره میشوند.با آلودگی هوا، ریه تمام افراد ساکن درآن شهر با مشکل مواجه میشود، چرا که هر فرد طی ۲۴ ساعت ۷ هزارلیتر آلاینده وارد ریه خود میکند بنابراین در حال حاضر و در شرایط فعلی آلودگی هوای تهران تمام ریههای ساکنان این استان تحت تاثیر است. احتمالا میتوان راههایی یافت که از محیطهای آلوده به دور بود. اما نمیتوان بهطور کامل از خطرات آن در امان بود و هوای ناپاک تاثیر خود را کم یا زیاد روی افراد خواهد گذاشت. تنها کاری که میتوانید بکنید این است که سیستم دفاعی بدنتان را تقویت و آنتیاکسیدانهای بیشتری مصرف کنید. داشتن سیستم ایمنی قوی میتواند آسیب پذیری بدن و خطرات مربوط به آلودگی هوا را کاهش دهد. در حالت کلی در پیش گرفتن یک زندگی سالم (با ورزش، کنترل استرس، کیفیت روابط انسانی، خواب کافی و غیره) و داشتن تغذیه متعادل و سالم به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک زیادی میکند.
پیشنهادهای کار ساز
بدن باید به میزان کافی کالری و پروتئین دریافت کند. نباید در مصرف مواد غذایی چرب و قندی زیادهروی کرد. سیگار و الکل یکی از قاتلان سیستم ایمنی بدن است.آنتی اکسیدانها بهویژه در میوه و سبزیجات وجود دارد. سبزیجاتی مثل بروکلی، کلم قرمز، فلفل دلمهای، سیب زمینی، کنگر، مارچوبه و میوههای کوچک مثل تمشک، زغال اخته، توت فرنگی، آلو خشک سرشار از آنتی اکسیدانها هستند. در این فصل سال که پیدا کردن برخی از این میوهها سخت و در برخی موارد غیرممکن است توصیه میکنیم حبوبات بیشتری مصرف کنید. انواع لوبیاها کمک میکند تا یک سپر دفاعی در برابر این خطرات داشته باشید. در واقع جذب میزان زیاد آنتی اکسیدانها تا حدودی با آسیبهای ناشی از آلایندههای جوی مقابله میکند. یکی از روشهای جذب آنتی اکسیدانِ بیشتر، مصرف میوه و سبزیجات رنگی است. در واقع میوه و سبزیجات نارنجی، قرمز، زرد، ارغوانی یا آبی راهی برای جذب آنتی اکسیدانهاست. توصیه میشود بیش از ۵ واحد میوه و سبزیجات تازه میل کنید.
توجه داشته باشید افرادی که با کمبود کلسیم مواجه هستند، بیشتر در معرض آسیبهای آلایندهها، بهویژه سرب قرار میگیرند. برای همین توصیه میکنیم کلسیم زیادی مصرف کنید. زمانی که بدنتان به میزان کافی آهن و کلسیم داشته باشد کمتر در معرض آلودگی با سرب قرار میگیرد.از طرف دیگر زمانی که آلایندهها در هوا موج میزنند، امکان جذب ویتامین D از طریق پوست کاهش مییابد. توصیه میکنیم مواد غذایی سرشار از این ویتامین مثل ماهیهای چرب (ماهی آزاد، ماهی تن، ساردین، ماهی ماکرو) میل کنید. روغن ماهی نیز سرشار از ویتامین D است. در غلات، زرده تخم مرغ، مارگارین، قارچ و جگر نیز ویتامین D وجود دارد.ویتامین E نیز جزو آنتیاکسیدانهای مهمی است که محلول در چربی است و داوطلبانه الکترون خود را به رادیکالهای آزاد میدهد و به ترکیبات آنتی اکسیدان مهاجم علیه مواد مضر تبدیل میشود. روغنهای گیاهی، جوانه گندم، دانهها و آجیل سرشار از ویتامین E هستند.مصرف منابع غذایی چربی امگا ۳، ویتامین C، آب نارنج، آب انار و چای سبز در پاک سازی خون از آلایندهها بسیار موثر است.ماده معدنی روی (zinc) یکی از این مواد موثر کاهنده آلودگی بر بدن است. انواع گوشت و غلات بهخصوص غلات سبوس دار منابع سرشار از روی هستند. مردم ایران از دیر باز با مشکل کمبود روی در بدن خود مواجه بودند که یکی از مهمترین این عوامل اسید فیتیک (فیتات) موجود در غلات است. نکته مهمی که در هنگام مصرف غلات باید در نظر داشته باشیم، این است که وقتی از غلات برای تهیه نان استفاده میکنیم، حتما میبایست عمل تخمیر خمیر نان بدون دخالت جوش شیرین انجام شده باشد. در این صورت روی جذب نمیشود و سیستم ایمنی بدن دچار مشکل خواهد شد.
مطالعات نشان داده که مصرف شیر تاثیرات مضر آلودگی هوا بر بدن را کاهش میدهد. در بدن انسان باکتریهای مفیدی وجود دارند که عمل دفع ادرار و مدفوع و مواد آلاینده را تنظیم میکنند. هر وقت میزان باکتریهای مفید بر اثر ورود سرب و مواد آلاینده به بدن کم شود، عمل دفع هم با مشکل مواجه میشود و این مواد در بدن باقی میمانند. شیر بهدلیل دارا بودن مادهای فعال به نام «پتوبیوتیک»، سطح این باکتریهای مفید را در روده انسان تعادل میبخشد. کاهش یا افزایش فلور طبیعی (باکتریهای مفید) روده بهصورت اسهال یا یبوست بروز میکند، که درهر دو حالت برای سلامتی بدن مضر است. توصیه میشود دوغ و ماستهای «پروبیوتیک» مصرف کنید.
دستگاه قلبی عروقی
آلودگی هوا بر دستگاه قلبی عروقی همچون سایر دستگاههای داخلی بدن اثرات مخرب کوتاه و دراز مدتی دارد به گونهای که به گفته پزشکان و محققان گاهی احتمال بروز بیماریهای قلبی را تا چند برابر افزایش میدهد.آلودگی هوا سبب افزایش احتمال بروز سکتههای قلبی تا چهار برابر در افراد میشود و این احتمال دستکم تا دو هفته پس از پایان آلودگی هوا به قوت خود باقی خواهد ماند.آلودگی هوا و ذرات ریز کمتر از ۵/ ۲ میکرون قادرند با برهم زدن نظم عملکرد قلب، موجب بروز ضربانهای نابهجا و ایجاد اختلال در ضربان قلب شوند.سایر دستگاههای بدن انسان نیز از طریق سیستم تنفسی، آلودگیها را وارد ریه میکنند و بهطور مستقیم عامل انتقال این ذرات و آلودگی به جریان خون میشوند که برای سلامتی بسیار مضر است.
دستگاه تنفسی
دستگاه تنفسی ازجمله ارگانهای مختلف بدن است که با ذرات معلق در هوا ارتباط مستقیم دارد و این عضو از بدن نخستین مرکز تماس با آلودگیهای مرتبط با هواست.آلودگی هوا میتواند سبب تشدید بیماریهای تنفسی در افراد مبتلا و یا ایجاد برخی بیماریهای تنفسی در افراد سالم جامعه شود.در زمان آلودگی هوا ساختار گرده گیاهان معلق در هوا که در شرایط عادی آلرژی زا نیستند، ممکن است تغییر یابد و آلرژی زا شود؛ در این شرایط افرادی که آلرژی نداشتهاند نیز ممکن است بهدلیل تغییر ساختار گردهها نسبت به آنها آلرژی پیدا کنند.براساس نتایج تحقیق انجمن آسم و آلرژی ایران، ۳۵ درصد کودکان در کلانشهر تهران دارای علایم بیماری آسم هستند.بهدلیل اینکه ساکنان شهر بیشترین عمر روزانه خود را در محیطهای سرپوشیده میگذرانند و ازسوی دیگر غلظت آلودگی هوا در محیطهای سرپوشیده در شرایط آلودگی هوا نسبت به محیطهای باز بهدلیل عدم جریان هوا و تهویه مناسب، بیشتر است، علایم مشکلات تنفسی این افراد دائم درحال افزایش است.براساس آخرین مطالعات در مورد وضعیت ابتلا به بیماری آسم در جهان که در سال ۲۰۰۸ میلادی انجام شد، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد کودکان ۱۰ تا ۱۵ ساله ایرانی دچار علایم شروع آسم هستند و در سنین پایینتر حدود ۱۳ درصد این علایم را دارند.آمار جهانی نشان میدهد که آسمهای آلرژیک روز به روز در سراسر دنیا بهویژه در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه، روبه افزایش است؛ براساس این آمار تعداد مبتلایان به آلرژی در ایران در مقایسه با سایر کشورها، درحد متوسط است.
چشمها
چشمها ازجمله اندامهای خارجی بدن هستند که در زمان آلودگی هوا در معرض مستقیم با ذرات آلاینده قرار میگیرند و دچار مشکلات زیادی همچون سوزش و آبریزش میشوند. آلودگی هوا عارضه خطرناکی برای اجزای داخلی چشمها ندارد ولی سطح چشم در ناحیه قرنیه و پلکها را ملتهب میکند و سبب سوزش، آبریزش و قرمزی چشمها میشود.همچنین آلودگی هوا بهویژه ذرات معلق منجر به تولید مادهای میشود که برای چشم افراد بهویژه افراد میانسال و کهنسال خطرناک است.آلودگی هوا در افزایش سندرم خشکی چشم نیز موثر است؛ به گفته محققان آمریکایی خطر ابتلا به سندرم خشکی چشم (بهدلیل کاهش تولید اشک به وجود میآید) برای ساکنان شهرهای بزرگ با سطوح بالای آلودگی هوا بیشتر از دیگران است.سندرم خشکی چشم میتواند برای بیماران بسیار مضر باشد و به شدت بر کیفیت زندگی و میزان فعالیت روزانه آنها تاثیر بگذارد.
پوست و مو
پوست پوشش و درواقع لباس تن است و بدن را در برابر ورود میکروبها و مواد مضر محافظت میکند.محققان و متخصصان پوست و مو دریافتهاند که رابطه مستقیمی میان شیوع بیماریها و بهویژه حساسیت (اگزما)های پوستی با میزان سرب و آلایندههای موجود در هوا وجود دارد.هوای آلوده دارای ذرات هیدروکربن، گوگرد و ذرات معلق است که پوست بهویژه پوست کودکان و افراد مسن را تحریک میکند و در این میان قسمتهایی مانند پوست سر، دستها و صورت بهویژه دور چشمها بیشتر از سایر نقاط بدن آسیب میبیند.به گفته متخصصان پوست، تیرگی و بسته شدن روزنههای سطح پوست، خشکی پوست، خارش، اگزمای دست و صورت، اگزمای پلک، کهیر، تشدید جوشهای آکنهای صورت، خشکی حاشیه لبها و بینی و نمایان شدن لکههای تیره در سطح پوست ازجمله مشکلاتی است که در شرایط آلودگی هوا بروز بیشتری پیدا میکند.حتی برخی از این حساسیتهای پوستی که بر اثر ارتباط با آلایندههایی همچون آرسنیک، گوگرد، سرب و ریزگردهای معلق در هوا بروز میکند، ممکن است مقاوم به درمان باشند و حتی پس از یک یا دو هفته درمان نیز بهبود پیدا نکنند.بروز چین و چروک و پیری زودرس پوست بهدلیل تولید رادیکالهای آزاد در هوای آلوده و ریزش مو از دیگر عوارض ناشی از آلودگی هوا بهشمار میرود.
سرطان
سرطان بیماری و مشکل دیگری است که محققان براین باورند که یکی از عوامل اصلی ایجاد کننده آن زندگی در شهرهای بزرگ و مناطق دارای آلودگی هوا است.محققان معتقدند افرادی که در مناطق دارای آلودگی هوا زندگی میکنند، حدود ۲۰ درصد بیشتر از افرادی که در هوای پاک زندگی میکنند با احتمال ابتلا به سرطان ریه مواجه هستند.ذرات ریز ناشی از آلودگی هوا که باعث تحریک ریهها و التهاب آنها میشود، یک عامل خطر ساز برای بروز سرطان ریه است.شواهد بسیاری وجود دارد که قرار گرفتن در معرض ذرات ریز هوا میتواند سبب التهاب ریهها و آسیب زدن به DNA افراد و در نهایت بروز انواع سرطانها بهویژه سرطان ریه شود.
آلودگی هوای داخل خانه
هوای تمیز در خانه در سلامت افراد خانه تاثیر زیادی دارد. آلودگی هوا منحصر به خارج خانه نیست، بلکه ممکن است هوای داخل خانه نیز آلوده شود و سلامتی را به خطر بیندازد.وجود گل و گیاهان در خانه در کاهش آلودگی هوای خانه موثر است. گیاهان دیاکسیدکربن را به اکسیژن تبدیل میکنند. هوا را تصفیه میکنند و قادرند آلایندههای مضر را از بین ببرند.با وجود گیاهان، هوا تمیزتر شده و رطوبت هوا بهطور طبیعی حفظ میشود. بررسیها نشان داده است علایمی مانند سردرد، استرس، خوابآلودگی و سرماخوردگی در صورت وجود گل و گیاه در خانه کاهش پیدا میکند. وجود گیاه در خانه موجب تصفیه هوا میشود. گیاهانی مانند پیچک، فیکوس، شیپوری، زنبق، سرخس، گل داوودی و نخل مرداب در از بین بردن آلایندههای شیمیایی موجود در هوای خانه مانند رنگ، محلولهای شوینده و دود سیگار موثرترند. در واقع این گیاهان آپارتمانی فیلترهای طبیعی تصفیه هوا هستند.
درخانه باید هوا جریان داشته باشد
هوای داخل خانه گاهی ممکن است از هوای بیرون آلودهتر هم باشد. فضای خانه فضای محدود و بستهای است و افراد ساعات طولانی در خانه حضور دارند، وجود آلودگی در هوای خانه میتواند سلامت افراد خانه را به خطر بیندازد. سیگار کشیدن، استفاده از مواد سفیدکننده و ضدعفونیکننده شیمیایی، اسپریها و خوشبوکنندههای شیمیایی از منابع آلودگی هوای خانه هستند. برای داشتن هوای پاک در خانه بهتر است حتیالمقدور کارهایی که موجب انتشار و بیشتر شدن آلودگی هوا میشود محدود شود. بستن پنجرهها در تمام طول روز به هیچ وجه توصیه نمیشود. منوکسیدکربن یکی از آلایندههای خطرناک در هوای خانه است که در اثر احتراق در وسایل گازسوز مانند بخاری و شومینه ایجاد میشود. توصیه میشود برای پیشگیری از مسمومیت با منوکسیدکربن روزی چند بار پنجرهها باز شود تا هوا در خانه جریان پیدا کند. با رعایت این نکات، آلودگی هوای خانه کاهش پیدا میکند اما افراد با مشکلات خاص مانند افراد مبتلا به بیماریهای تنفسی بهتر است از دستگاه تصفیه هوا استفاده کنند.
مبارزه با آلودگی هوا به روش طب سنتی
متخصصان طب سنتی میگویند مصرف دم نوشهای سنتی با عوارض ناشی از آلودگی هوا مقابله میکند. برای مثال مصرف دم نوش آویشن از بروز مشکلات تنفسی، بهویژه در مبتلایان به آسم و برونشیت مزمن یکی از بهترین گزینههاست.بعضی از خوراکیها خاصیت خنثیکنندگی دارند و با مصرف آنها مواد سمی موجود در هوا که وارد بدن شده است تا حدی از بین میرود. برای مثال مصرف میوهها و سبزیجات تازه شامل اسفناج، کلم، کاهو (سالاد شامل کاهو، هویج رنده شده، روغن زیتون با کمی آب نارنج طبیعی)، کرفس، گوجهفرنگی، جوانه گندم، سیر، پیاز، تره، شوید، جعفری، لیموشیرین، نارنگی، پرتقال، انار شیرین یا کمی مایل به ترش، انبه، سیب، طالبی، کیوی و... از جمله این خوراکیها هستند که در هوای آلوده باید در برنامه غذایی روزانه خانوادهها قرار بگیرند.همچنین مصرف غذاهای دریایی، لبنیات بهویژه شیر و ماست کم چرب و دوغ، تخممرغ، زیتون، جگر، غلات و نانهای سبوسدار (نان سنگک و نان جو) و آجیل (پسته، بادام، فندق و گردو) هم جذب مواد سمی ناشی از استنشاق هوای آلوده در بدن را تا حدود زیادی کاهش میدهند. این در حالی است که بسیاری از متخصصان طب سنتی مصرف لبنیات کم چرب را مهمترین توصیه برای مقابله با آلودگی هوا عنوان میکنند و بر این باورند افرادی که لبنیات کمتری مصرف میکنند بیشتر دچار عوارض ناشی از تنفس هوای آلوده میشوند. نوشیدن آب ولرم کافی هم باعث تقویت کلیهها شده و املاح اضافی و سموم را از بدن دفع میکند.به گفته متخصصان طب سنتی نوشیدن روزانه یک فنجان عرق کاسنی همراه عرق شاتره (نسبت دو سوم کاسنی و یک سوم شاتره) و همچنین عرق ترکیبی اسطوخودوس سردرد ناشی از آلودگی هوا را تسکین میدهد.
ماسک ضدجوش برای هوای آلوده
یکی از مهمترین عوارض آلودگی هوا، بروز مشکلات پوستی، بهویژه جوشهای سر سیاه است. در چنین شرایطی طب سنتی استفاده از بخور گیاهی را توصیه میکند. کافی است یک قاشق غذاخوری آویشن را با همان مقدار بابونه در یک لیتر آب بجوشانید و ۱۵ دقیقه صورتتان را با این گیاهان دارویی بخور دهید. بابونه خاصیت روشنکنندگی دارد و در کنار آویشن باعث بهبود جوشهای سر سفید و سر سیاه میشود و برای هر نوع پوستی هم مناسب است. برای پاک کردن گرد و غبار از روی پوست هم میتوانید هر شب قبل از خواب صورتتان را با گلاب شستشو دهید. گلاب باعث بسته شدن منافذ پوستی میشود و از بروز جوشهای پوستی پیشگیری میکند.
مراقب چشمتان باشید
ریزش اشک و قرمزی و التهاب چشمها از جمله عوارض ناشی از آلودگی هواست که با شستوشوی روزانه تا حدی قابل پیشگیری است اما گاهی این آلودگیها باعث بروز گل مژه میشود که با گذاشتن نمک روی پلک و مالیدن روغن بنفشه در طول یک تا دو روز درمان خواهد شد.
اسطوخودوس، قطره درمان سردرد در هوای آلوده
کافی است یک فنجان عرق اسطوخودوس را با همان مقدار عرق سنبلالطیب و آب مخلوط کرده و روزی یک تا دو فنجان میل کنید. البته این عرق ترکیبی با نام «عرق جادویی درمان قطعی سردرد» در بسیاری از عطاریها به فروش میرسد اما برای اطمینان بیشتر خودتان این عرقها را با هم ترکیب کنید. از طرفی مخلوط چند قطره آب با بادام تلخ کوبیده شده و ماساژ سر با این پماد گیاهی، قرار دادن برشهای نازک لیمو روی پیشانی، ماساژ پیشانی با سرکه و بو کردن ریحان و برگ نعناع هم گزینههای مناسبی هستند.
پاکسازی را فراموش نکنید
از دیدگاه طب سنتی هر چه بدن فرد سالمتر باشد کمتر در معرض عوارض آلودگی هوا قرار میگیرد. بنابراین پاکسازی بدن زیر نظر یک متخصص طب سنتی در هوای آلوده به همه افراد توصیه میشود. البته راهکارهای خانگی زیادی برای پاکسازی بدن وجود دارد. برای مثال میتوانید سه روز متوالی از رژیم پاکسازی استفاده کنید؛ یعنی به عنوان صبحانه، ناهار، شام و میانوعده فقط آش گشنیز بخورید. پخت این آش بسیار ساده است و با گشنیز، شنبلیله، تره، جعفری، برگ چغندر یا برگ اسفناج، کمی برنج و البته بدون گوشت و مرغ تهیه میشود.
ارسال نظر