خودرو؛ متهم اصلی آسمان خاکستری

هوای سرد پایتخت بار دیگر پرده خاکستری برشهر کشید. این در شرایطی است که دربه شماره افتادن نفس‌های تهران و شهرهای بزرگ، متهم اصلی همچنان وسایل نقلیه شناخته می‌شود. طبق آماری که از سال گذشته تاکنون از سوی بسیاری از مراجع زیست محیطی منتشر شده، حدود ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو در کشور تردد می‌کنند که یک میلیون از این خودروها گازوئیلی و مابقی بنزینی و گازی هستند، این در شرایطی است که گفته می‌شود تردد خودرو در کشور ما دوبرابر استانداردهای جهانی است. همچنین موتورسیکلت‌ها ۲۱ درصد، خودروهای سواری ۴۳ درصد و وانت بارها و سایر وسایل نقلیه ۳۶ درصد در میزان آلودگی هوا نقش دارند. اما آلودگی هوا تنها تنفس را برای پایتخت‌نشینان سنگین نکرده بلکه تهدیدی برای اقتصاد کشور نیز محسوب می‌شود به‌طوری که سه سال پیش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد که آلودگی هوا هزار میلیارد تومان به اقتصاد ایران ضرر می‌زند. در این بین هر چند تولیدکنندگان خودرو در کشور به‌عنوان مقصران اصلی آلودگی هوا شناخته می‌شوند اما خودروسازان معتقدند که این بار تنها به دوش تولیدکنندگان نیست و دیگر صنایع فعال در کشور نیز سهمی به اندازه خودرو در این زمینه دارند.

در این زمینه یک کارشناس خودرویی عنوان می‌کند که ذرات معلق در حال حاضر خطرات زیادی را برای شهروندان ایجاد کرده حال آنکه منشا اصلی این ذرات کارخانه‌های سیمان و صنایع و معادن است. وی با اشاره به اینکه بنزین نیز درصد بسیار کمی ذرات معلق دارد، تاکید می‌کند که البته گازوئیل دارای ذرات معلق بوده و طبعا نمی‌توان از سهم خودروهای دیزلی در آلودگی هوا غافل شد، با این حال اگر صورت مساله، ذرات معلق است، پس نباید انگشت اتهام را فقط به سمت خودروها ببریم. در این بین هر چند این کارشناس معتقد است که خودرو به تنهایی نمی‌تواند عامل آلودگی هوا باشد اما وجود خودروهای فرسوده می‌تواند دلیل محکمی در این زمینه باشد. در حال حاضر خروج فرسوده‌ها با روند کندی همراه است، این در شرایطی است که سال گذشته تنها ۳۱۰هزار دستگاه خودروی فرسوده از ناوگان حمل و نقل خارج شد. به گفته مسوولان ستاد مدیریت مصرف سوخت کشور در سال جاری نیز تاکنون معادل بیش از ۱۶۵هزار دستگاه خودروی فرسوده از چرخه حمل‌ونقل خارج شده‌اند. فرسوده‌های کشور که هم اکنون به بیش از ۶۰۰ هزار دستگاه در کشور رسیده در حالی یکی از منابع اصلی آلودگی هوا محسوب می‌شوند که خروج آنها می‌تواند تا حدود زیادی به گردش مالی شرکت‌های خودروساز کمک کند. در این زمینه می‌توان به تجربه بسیاری از کشورهای دیگر اشاره کرد که خروج فرسوده‌ها حتی توانسته شرکت‌های بزرگ خودروساز را از ورشکستگی نجات دهد.در هر صورت آنچه مشخص است تنها واردکنندگان ملزم به خروج فرسوده‌ها هستند و ظاهرا آماری که در این زمینه ارائه می‌شود نیز تنها با خروج فرسوده‌ها توسط واردکنندگان روندی صعودی پیدا کرده است.

از سوی دیگر اما سوخت عرضه شده در جایگاه‌ها نیز می‌تواند در آلودگی هوا سهم گسترده‌ای داشته باشد. در حال حاضر خودروهای تولیدی با استاندارد یورو۴ عرضه می‌شوند، حال آنکه سوخت یورو۴ از توزیع مناسبی در کشور برخوردار نیست؛ در این بین اما ناهماهنگی خودروسازان و وزارت نفت در عرضه همزمان تولید و عرضه خودرو و سوخت استاندارد خود، آلودگی خودرو را افزایش می‌دهد به‌طوری که از یک سو وزارت نفت می‌گوید خودروسازان باید بدون توجه به نوع سوخت عرضه شده در جایگاه‌های کشور، محصول استاندارد به تولید برسانند و از آن طرف شرکت‌های خودروساز تاکید می‌کنند که ابتدا باید سوخت مناسب عرضه شود و بعد خودروی استاندارد. بنابراین عدم ناهماهنگی نتیجه‌ای جز آسمان خاکستری شهر ندارد.اما با توجه به دلایلی که خودروسازان در تبرئه خود در این زمینه ارائه می‌کنند به نظر می‌رسد که نمی‌توان به سادگی از نقش خودروها در آلودگی هوا گذشت. خیلی‌ها معتقدند که خودروسازان و خودروهای تولیدی شان نقشی اساسی در تیرگی هوا دارند و این «نقش» از چند جنبه قابل بررسی است. به گفته برخی کارشناسان، قدیمی بودن پلت‌فرم‌ها یکی از عواملی است که اولا به افزایش آلودگی کمک می‌کند و ثانیا مانعی بزرگ بر سر راه کاهش آلایندگی خودروها است. مانع بودن پلت‌فرم‌های قدیمی از آن جهت است که اگرچه می‌توان آنها را به استانداردهای بالاتر ارتقا داد، اما این کار هزینه‌های زیادی برای خودروسازان خواهد داشت. حال با توجه به قراردادهای جدید خودرویی پیش‌بینی می‌شود که با ورود خودروهای به روز و با تکنولوژی جدید تا حدودی این مساله بر کاهش آلودگی هم موثر واقع شود.

اما یکی از راهکارهایی که کارشناسان برای کاهش آلایندگی ناشی از خودروها توصیه می‌کنند، رفتن به سمت تولید خودروهای دیزلی است. به اعتقاد آنها، تولید و عرضه خودروهای دیزلی می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی و کاهش مصرف سوخت بگذارد و این تجربه در دنیا اثبات شده است. آنها البته تاکید می‌کنند که خودروهای دیزلی حدود ۴۰ درصد کمتر از بنزین سوزها سوخت مصرف می‌کنند و آلایندگی‌شان نیز بسیار کمتر است؛ بنابراین یکی از راهکارها برای کاستن حجم آلودگی هوا، تولید و عرضه این محصولات است. این در شرایطی است که به گفته کارشناسان، تاثیر خودروهای دیزلی ارتباط مستقیم به سوخت توزیعی در کشور دارد و قطعا اگر استاندارد گازوئیل عرضه شده پایین باشد، دیزلی‌ها نتیجه معکوس خواهند داد و اتفاقا هوا را بیشتر آلوده خواهند کرد. در حال حاضر اگرچه ممنوعیت تولید و عرضه خودروهای دیزلی برداشته شده، اما به دلیل مرغوب نبودن گازوئیل، انگیزه‌ای برای تولید این خودروها نیست. طبق استانداردهای جهانی، گازوئیل نباید بیش از ۵۰ پی‌پی‌ام، گوگرد داشته باشد، حال آنکه گوگرد موجود در این سوخت در ایران بسیار بالاتر از حد مجاز است.