اسدالله قربان‌زاده aogzmail@yahoo.com 113 کیلومتر که به سمت غرب زنجان می‌رویم به یکی از شهرستان‌های تاریخی و نام آشنای این دیار پا می‌گذاریم. شهر صخره‌ها، قلعه ها، معادن، حیات وحش، جاذبه‌های طبیعی و نیز کوه‌های رنگی.
نام این شهرستان «ماه نشان» است و نشان تاریخ را می‌شود از جاذبه‌های تاریخی آن سراغ گرفت. شهرستانی که به قول کارشناسان، جاذبه‌های طبیعی آن در نوع خود کم نظیر است. «ماد نشان» که به علت قدمت زیاد و پیدا شدن آثاری از زندگی قوم ماد در این دیار این نام را به خود گرفته بود، به مرور زمان «ماه نشان» نام گرفته است. وجود انگور بسیار در این دیار باعث شده بود که به نام «می‌نوشان» نیز معروف شود و این روزها نام امروزی را به خود گرفته است. یافته‌هایی که از غار تاریخی گلیجک در ۳۷ کیلومتری محدوده ماه‌نشان به دست آمده، دوران پیش از تاریخ را حکایت دارد.
وجود آثار باستانی و قدیمی «ستی قلعه» که به دوره ساسانیان برمی‌گردد، شاید سند خوبی بر قدمت سکونت در این منطقه باشد. دریاچه طبیعی، رودخانه‌های متعدد دائمی و فصلی، کوه‌های سر‌به‌فلک‌کشیده، چشمه‌ها، باغ‌ها و کشت زارهای زیبا و دیدنی تنها بخشی از زیبایی‌های تاریخی و طبیعی ماه نشان است. البته نباید از چشمه‌های آب معدنی، کرانه رودخانه‌های منطقه، دریاچه آب شیرین، کاروانسراها و قلعه‌های قدیمی که در قسمت‌های مختلف منطقه واقع هستند، به‌سادگی بگذریم. باغ‌های خرم کرانه‌های رودخانه‌ها همگی از ارتفاعات متعدد این شهرستان سرچشمه می‌گیرند و نباید از نقش آنها در آبادانی و زیبایی منطقه غافل بود. چشمه آب گرم «میانج» و «حلب» دهستان انگوران و چشمه آب معدنی «نیگجه» که در روستایی به همین نام واقع شده از مناطق مهم آب درمانی منظقه محسوب می‌شوند که هر ساله در ماه‌های خرداد و تیر مسافران زیادی را که به این دیار پا می‌گذارند، پذیراست. زیباترین جاذبه‌های طبیعی ماه‌نشان دریاچه زیبای «پری» که در محدوده آن واقع شده، تقریبا تنها دریاچه طبیعی کل استان است که با چشم‌انداز بسیار زیبایی در میان یک دشت وسیع گسترده شده است. جاذبه‌های تاریخی در شهرستان ماه‌نشان، حکایت از تاریخ و پیشینه تاریخی این منطقه دارد. کاروانسرای «سرچمگ»، قلعه «سیتی قلعه»، قلعه باستانی بهستان و قلعه صخره‌ای «مهر» از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی شهرستان ماه نشان هستند. pic1

انگوران، نامی آشنا برای صنعتگران
ماه‌نشان شهر معادن است؛ به خاطر قرار گرفتن معدن بزرگ انگوران در این شهرستان صنعتگران کشور به این دیار پا می گذارند. زمین‌شناسان معتقدند وجود کوه‌های متعدد و سرگذشت دیرینه این کوه‌ها، حکایت از معادن فلزی متعدد در این منطقه دارد. به‌دلیل وجود معادن متعدد صنایع نسبتا خوبی در این منطقه مستقر شده است. مهم‌ترین آنها معدن سرب و روی در بخش انگوران در جنوب ماه‌نشان است که اهمیت بسیار زیادی برای صنعتگران داخل و خارج استان دارد. وجود این معدن غنیمتی بزرگ برای استان است؛ به شرط آنکه شرایط بهره‌مندی آن برای فعالان صنعت استان رقم بخورد.
معدن سنگ‌ لاشه، نمک، سنگ گچ، فلدسپات و خاک صنعتی نیز در این شهرستان وجود دارند که حائز اهمیت هستند. کارخانه کالسیمین (جهت تلفیق خاک معدن سرب و روی)، کارخانه فرآورده‌های آلومینیوم (تولید و پخش آلومینیوم) و شرکت کیمیا جم (تولید ورق و روی) از مهم‌ترین کارخانه‌های معدنی ماه نشان هستند که بیشتر در نزدیک شهر دندی (مرکز بخش انگوران) مستقر شده‌اند. همچنین کارخانه ماه نشان در داخل دره‌ای در کناره رودخانه قزل اوزن واقع شده و اطراف آن با کوه‌های دولبان در خاور، ازبکلو داغ در شمال خاوری، گونی ‌قلعه و قره ‌داغ در شمال، چراغ‌‌یانان در باختر، یارخ یارخ در جنوب و اوغلان قیز در جنوب باختری احاطه شده است. همه این صنایع و معادن در این قسمت می‌تواند منشأیی برای شکل‌گیری گردشگری صنعتی باشد و علاقه‌مندان بازدید از صنایع را به این قسمت استان زنجان بکشانند.
pic۲
تنوع محصولات کشاورزی
کشاورزی شغل رایج مردمان این دیار است. وجود زمین‌های مرغوب و جاری شدن رودخانه قزل‌اوزن در این شهرستان، رونق کشاورزی ر ا رقم زده است. شرایط مطلوب خاک و فراوانی آب، تنوع محصولات کشاورزی در منطقه را موجب شده و هسته اصلی اقتصاد آن را تشکیل می‌دهد. انواع غلات از قبیل گندم، جو، برنج و بلغور، انواع صیفی‌جات از قبیل هندوانه، خیار و گوجه فرنگی و انواع محصولات باغی از قبیل سیب، انگور، زردآلو، گردو و انار محصولات عمده منطقه را تشکیل می‌دهند. دامداری در ماه نشان بیشتر به صورت سنتی رواج دارد و همین امر موجب شده لبنیات و فرآورده‌های دامی این منطقه ورد زبان‌ها باشد.

پوشش گیاهی
ماه‌نشان از جنگل‌های انبوه و قابل توجهی برخوردار نیست اما در عین حال تنوع پوشش گیاهی شهرستان
ماه‌نشان را درختان خودرویی چون زالزالک، زرشک کوهی، کاکوتی، مرزه، گل گاوزبان، شیرین بیان، پونه، کاسنی، بولاغ اوتی، بومادران، شاه‌تره، گل ختمی، گل بنفشه، آویشن و گون کتیرا تشکیل می‌دهد. بیشتر رستنی‌های منطقه در پیرامون شهر می‌رویند و مصارف دارویی و صنعتی دارند.

مامنی برای پستانداران و پرندگان pic۳
pic۴
دشت‌ها، کوه‌ها و کرانه رودخانه‌های ماه‌نشان مامنی برای انواع گونه‌های پستانداران و پرندگان در ارتفاعات و دره‌های آن است. خرگوش، روباه، گرگ، شغال، گراز و بزکوهی مهم‌ترین پستانداران منطقه هستندکه بیشتر در ارتفاعات متعدد این شهرستان زندگی می‌کنند. کبک، تیهو، فاخته و عقاب نیز از گونه‌های پرندگان منطقه هستند.

بهستان، نشانی از تاریخ
ماه نشان شهر قلعه‌هاست. در این شهرستان ۲۰ قلعه وجود دارد. قلعه شگفت‌انگیز بهستان یا کهن‌دژ ماه‌نشان که زمانی پناهگاه امن مردمان این دیار از گزند دشمنان بود، به نوعی سند محکمی بر تاریخ این منطقه است. برخی از باستان‌شناسان اعتقاد دارند قدمت این دژ به دوره هخامنشیان برمی‌گردد.
این دژ به شماره ۱۴۵۸ به نام قلعه بهستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است ولی این روزها چندان حال و روز خوشی ندارد. اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها فضای کلی قلعه را تشکیل داده که گاه دارای سقفی تیز‌دار و دارای محل‌هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها برای قرار گرفتن پیه‌سوز بوده‌است.
این دژ دارای راه‌پله‌های زیگزاگی در ضلع‌های غربی و شرقی است که روزگاری از پایینی‌ترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می‌شده و این روزها جز ویرانه‌ای تحمیل شده بر هسته اصلی قلعه به چیز دیگری شبیه نیست. فرسایش طبقات زیرین آن موجب شده تا عبور و مرور در این مسیر، خطرناک و تقریبا ناممکن باشد. راه‌پله‌های ضلع شمال غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان است که بالای این پله‌ها، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی متعلق به دوره اسلامی وجود دارد و راه‌پله‌های زیاد با عرض یک متر نیز برگرفته از این سبک معماری است. تخریب موجب شده تا با عملیات کوهنوردی بر بالای قلعه بر تخته‌سنگ‌های عظیم مسطح آن پا گذاشته شود. قسمت بالای قلعه با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد ۷ در ۳ متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که با استفاده از لوله‌های آب گلی نیم‌متری به اسم «گنگ» آب آن تامین می‌شد.

دژ ماه‌نشان در گذر تاریخ
برخی، پیشینه این دژ را به دوره مادها نسبت می‌دهند. مادها از طریق کناره‌های رودخانه قزل‌اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد در ۱۵ کیلومتری شهر ماه‌نشان مستقر شدند و وجود قلعه‌های دفاعی همچون قلعه بهستان در ۱۲ کیلومتری ماه‌نشان معماری زیبا و هنرمندانه‌ای را به تصویر کشیده است. براساس پژوهش‌های باستان‌شناسی تاکنون، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد.
این دژ در دوره پس از اسلام و تا قرن پنجم نیز پابرجا بوده و کاربرد داشته‌است. سازندگان قلعه با در نظر داشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها کرده و اتاق‌ها را به وجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق‌های آن اضافه شده راه‌های ارتباطی آنها به مجموعه نیز به صورت دالان‌هایی افزوده شده است.