زعفران ایران را با عشق و غیرت احیا کنیم
محسن احتشام، نایب رییس شورای ملی زعفران ایران، رییس اتاق بازرگانی خراسان جنوبی و رییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران و زرشک خراسان جنوبی است.
وی که مدیرعامل شرکت تروند زعفران قاین یعنی تنها برند صادراتی زعفران متعلق به خراسان جنوبی است،کشاورز زاده‌ای است که تحصیلات کارشناسی ارشد بازاریابی بین الملل دارد و پایان نامه کارشناسی ارشد او در موضوع اثرات سرمایه‌گذاری در واحدهای اصولی سورت، فرآوری، بسته‌بندی و صادرات زعفران در مناطق عمده کشت زعفران بر موفقیت زعفران ایران در سطح بازارهای جهانی است. مدیرعامل تروند زعفران قاین، تحقیقات و مقالات زیادی در این زمینه دارد که می‌توان به نگارش طرح فرآیند برنامه‌ریزی استراتژیک مدیریت بازار و بازاریابی زعفران ایران و همچنین به مقاله بازاریابی اجتماعی و نقش آن بر معیشت زعفران کاران مناطق زعفرانکاری کشور اشاره کرد. نایب رییس شورای ملی زعفران ایران، افتخار می‌کند که نسل در نسل او دست‌اندرکار کشت زعفران بوده‌اند. او معتقد است که با کمک کشاورزان خراسان جنوبی و تحت لوای برند تروند، فرآیند کشت زعفران در منطقه را تکمیل کرده‌ است. یعنی کشت و تولید را به بازاریابی و صادرات پیوند زده است. زعفران تروند ۳ سال صادرکننده نمونه ملی و ۲ سال صادرکننده برتر کشور و ۳ سال هم واحد نمونه کیفی استاندارد کشور بوده است.
رییس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان زعفران و زرشک خراسان جنوبی تصریح می‌کند، تروندزعفران تنها واحدی است که در خراسان جنوبی در قاینات درکنار مزارع و کشاورزان این خطه حضور دارد. ما یک دستمان در دست کشاورز و دست دیگرمان در دست مصرف کنندگان زعفران در سطح بازارهای جهانی قرار دارد.
رییس اتاق بازرگانی خراسان جنوبی می‌گوید: دغدغه ما بیشتر از آن که صرفاً اقتصادی باشد یک عشق و یک عرق و دغدغه ملی است. زیرا زعفران سمبل آباء و اجدادی کشاورزان زحمتکش حاشیه کویر در خراسان جنوبی است و ما باید این عشق را حفظ کنیم تا زعفران به سرنوشت فرش دچار نشود. آنچه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی ما با اوست.

جناب آقای احتشام می‌توانید مختصری در مورد جایگاه زعفران ایران در جهان توضیح بدهید؟
در حال حاضر ایران بزرگترین تولید کننده زعفران محسوب شده و بیش از ۹۶ درصد زعفران جهان را تولید می‌کند که بخش عمده این تولید متعلق به خراسان رضوی و خراسان جنوبی است.
در عین حال زعفران ایران کیفی‌ترین زعفران دنیا محسوب می‌شود. همانطور که می‌دانید زعفران قائنات درخراسان جنوبی از دیرباز از شهرت و آوازه خاصی در داخل و همچنین در سطح بازارهای جهانی برخوردار بوده و هست.
این بازار هدف دقیقا شامل چه نقاطی از جهان می‌شود؟
در ایران حدود بیش از ۸۰ هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران است و سالیانه نزدیک به ۲۵۰ تن محصول از آن برداشت می‌شود که بیش از ۷۰ درصد این زعفران به بازارهای هدف در سطح جهان صادر می‌شود. بیشتر کشورهای اروپایی، کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و بازارهای شرق آسیا از جمله ژاپن و بازارهای نوظهور چین و هنگ کنگ مشتری زعفران ایران محسوب می‌شوند. البته بازارهایی هم هستند که از قبل صادرات خوبی به آن‌ها داشته‌ایم نظیر آمریکا و همینطور بازارهایی در قاره آفریقا و استرالیا که همچنان مشتری این محصول هستند. در حقیقت هر جا که فرهنگ مصرف زعفران وجود دارد، زعفران ایران نیز حضور دارد. ولی بخش اعظم صادرات ایران به امارات و هنگ کنگ و در قاره اروپا به کشور اسپانیا صورت می‌گیرد.
این مسئله حقیقت دارد که اسپانیایی‌ها زعفران ایران را به نام خودشان مجددا صادر می‌کنند؟
متاسفانه همین طور است. بخش اعظمی از زعفران ایران که به اسپانیا صادر می‌شود در آن‌جا با نام و نشان اسپانیا بسته بندی می‌شود و مجدداً به آمریکا و اروپا صادر می‌شود.
بحث برند و برندسازی در این‌ روند خیلی اهمیت دارد. ، اسپانیایی‌ها سالیانه حداقل بیش از ۵۰ تن زعفران وارد می‌کنند و تحت عنوان برندهای خودشان به فروش می‌رسانند.
یعنی آن‌ها اصلاً تولید کننده زعفران نیستند؟
چرا هستند. اما امروز تولید خود اسپانیا به ۱ تن هم نمی‌رسد. آن‌ها در ۳۰ سال گذشته از تولیدکنندگان بوده‌اند ولی با گران شدن قیمت تمام شده، به علت بالا بودن دستمزدها و مسائل دیگر، استراتژی خود را تغییر دادند و به برندسازی روی آوردند و سعی کردند برندهای خود را در جهان جا بیاندازند و از آن پس به راحتی نام زعفران را با نام خودشان در جهان گره زدند.
بنا بر این با سرمایه‌گذاری تبلیغاتی، زعفران ایران را به عنوان تامین کننده محصولشان قرار دادند و با کاهش قیمت تمام شده، ارزش افزوده خوبی به دست آوردند. بله، آن‌ها زعفران ایران را به نام خودشان می‌فروشند.
در زمینه تولید و یا صادرات زعفران آیا ما باز هم با رقبای دیگری روبه‌رو هستیم؟
یونان، مراکش، ترکیه و هند رقبای جدید ما در زمینه تولید و تجارت زعفران شده‌اند.
چین هم با روش‌های گلخانه‌ای به تولید زعفران روی آورده‌است. افغان‌ها نیز از طریق انتقال غیرقانونی پیازهای زعفران از ایران به کشت زعفران روی آورده‌اند و فکر می‌کنم، در آینده رقبای جدی ما چین و افغانستان هستند.
البته همین الان هم، مراکش و افغانستان با واردات زعفران از ایران آن را به نام خودشان بسته‌بندی وسپس بازاریابی وبه فروش می رسانند و به دنبال پرآوازه کردن افغان زعفران و موراکو زعفران هستند.
راه چاره این مشکل چیست؟
ما نباید به مزیت مطلق تولیدمان تکیه کنیم و باید مزیت مطلقمان را به مزیت رقابتی در سطح بازارهای جهانی تبدیل کنیم کاری که اسپانیایی‌ها انجام دادند.
ما باید با تقویت برندهایمان به دنبال جایگاه‌یابی در سطح بازارهای جهانی باشیم و بتوانیم با برندسازی، زعفران ایرانی را ملکه اذهان مصرف کنندگان جهان قرار دهیم.
یعنی دقیقاً باید چه کار کنیم؟
ما باید از روش‌های سنتی به روش‌های علمی حرکت کنیم و تکیه‌مان بر دانش مدیریت بازار و بازاریابی باشد. به نحوی که بتوانیم متغیرهای اثرگذاری که تقاضای بازارهای جهانی برای زعفران را تحت تاثیر قرار می‌دهند را به درستی درهم آمیخته و مدیریت کنیم.
ما باید بتوانیم ۵ متغیر مهم اثرگذار در تقاضا یعنی محصول، قیمت، کانال‌های توزیع، بسته بندی و تبلیغات را مدیریت کنیم. مدیریت در این ۵ متغییر راه برند و برندسازی در سطح جهانی محسوب می‌شود. ما باید تلاش کنیم زعفران را با نام ایران در سطح بازارهای جهان به فروش برسانیم.
آیا در این زمینه واقعاً کسی به فکر اقدام عملی نیافتاده است؟
در این زمینه خوشبختانه ظرفیت بیش از میزان تولید، سرمایه گذاری‌های اصولی و زیربنایی برای فراوری و بسته بندی زعفران در کشور ایجاد شده است و در بحث کیفیت هم، شورای ملی زعفران طرح ارتقاء کیفیت و شناسه تولید زعفران را از دو سال پیش تحت عنوان طرح بهبود کیفیت اجرایی و عملیاتی کرده و همچنین ثبت برند ملی زعفران را در دست اقدام دارد و ما تلاش می‌کنیم که فرآیند توسعه زعفران را تکمیل کنیم. یعنی یک زنجیره ارزش در فرآیند تولید زعفران به وجود بیاوریم. به نحوی که تولید، توزیع، مبادله و مصرف را به درستی سازماندهی و مدیریت کنیم این هم از سیاست گذاری‌های شورای ملی زعفران ایران است.
هدف از بسته‌بندی باید جایگاه‌یابی باشد و هدف این است که زعفران ایران با نام و نشان زعفران ایران در سطح بازارهای جهان به فروش برسد. این هدف مشخصی است که همه باید تلاش کنیم تا تحقق پیدا کند و در سرمایه‌گذاری‌های مشترک هم نام ایران را به عنوان تولید کننده اصلی و مبدا تولید زعفران برجسته کنیم.
ما باید این غیرت را داشته باشیم که زعفران را با نام ایرانی بفروشیم و همه باید دست به دست هم بدهیم و کمک کنیم پرچم زعفران ایران را بالا نگه داریم. چراکه انسان‌هایی که اندیشه و هدفی جزء ارتقاء نام زعفران ایران و محصولات ایرانی را ندارند و در به بار نشستن این هدف مقدس از هیچ کوششی فروگذار نیستند یقینا موفق هستند.