غلبه سنت نوروز بر حکومت کمونیستی ازبکستان

نرگس لطیف‌پور

روزنامه‌نگار

«سمنک در جوش است، ما کفچه زنیم/ دیگران در خوابند، ما دفچه زنیم» این شعر را مردم ازبکستان در زمان پختن سمنو در نوروز می‌خوانند؛ بله ازبکستان که بخشی از فرهنگ ایران بزرگ و قدیم را تشکیل می‌داد و سمرقند و بخارا و خوارزمش، فرهنگی کاملا ایرانی داشتند و هم اکنون نیز به زبان پارسی تاجیکی گویش می‌کنند، نوروز دارد و یکی از کشورهایی است که نوروز را با همین نام، به‌عنوان تعطیل رسمی ‌در تقویم‌شان دارند. جشن نوروز در ازبکستان بسیار باشکوه برگزار می‌شود. در این کشور، نوروز هر ساله در روز ۲۱ مارس (مصادف با دوم فروردین ماه) جشن گرفته می‌شود و در آن هنگام که جزو تعطیلات رسمی‌ کشور است، مقامات دولتی جشن‌هایی با حضور سفیران خارجی برپا می‌کنند و به مناسبت نوروز پیام تبریک می‌فرستند.

اگرچه به دلیل مبارزه حکومت کمونیستی ازبکستان در دهه‌های گذشته با آیین نوروزی، بعضی از آیین‌های آن به فراموشی رفته‌اند اما سبزه و سمنو درست کردن و هدیه دادن آن به دیگران از جمله کارهایی است که مردم ازبکستان همچنان در هنگام نوروز انجام می‌دهند. «چهارشنبه سوری» و «سیزده به در» در این کشور دیگر انجام نمی‌شود اما از روی آتش پریدن هنوز در برخی روستاها و مناطق آن رایج است. آیین چهارشنبه سوری ازبکستان با شور و حال برگزار می‌شود و بخصوص در بخارا و سمرقند از شکوه و استقبال بسیاری برخوردار است. در ازبکستان نیز همانند ایران، نوروز بدون سمنو، رنگ و بویی ندارد. سمنو برای آنان نیز یادآور نوروز است و پختن آن میان مردم رواج دارد و آنها در کنار دیگ سمنوی جوشان به رقص پرداخته و شعر می‌خوانند.

از دیگر آداب نوروز در این کشور، برگزاری مراسم آوازخوانی، مسابقه، نمایش و کاشتن درخت است. مردم ازبکستان به مناسبت فرارسیدن جشن نوروز در سراسر این کشور مراسم سنتی روز درختکاری و گلکاری برگزار می‌کنند. در این مراسم، مردم به‌صورت داوطلبانه و در محل‌های از قبل تعیین‌شده، درخت و گل می‌کارند. محوطه‌های خانه‌های مسکونی، میادین بازی کودکان، گذرگاه‌ها، باغ‌ها، زیارتگاه‌ها و قبرستان‌ها، از جمله مکان‌هایی هستند که مردم مبادرت به کاشت درخت در ازبکستان می‌کنند. در این مراسم که به بهترین سنت مردم ازبکستان معروف است، تمام ساکنان محله‌ها، کارمندان و کارگران کاخانه ها و سازمان‌ها، دانشجویان و نمایندگان نسل بزرگ سال نیز با شور و شوق زیاد شرکت می‌کنند. از آنجا که دولت کمونیستی اتحاد شوروی سابق، نوروز را جشنی دینی می‌دانست و از برگزاری آن جلوگیری می‌کرد، مردم به نقاط دور از شهر می‌رفتند تا بتوانند مراسم نوروزی را برپا دارند. از همین رو بسیاری از این جای‌ها با نام نوروز همراه شده است؛ اماکنی همچون نوروز بو لاغ(چشمه نوروز)، نوروز‌سای (جویبار نوروز) و نوروز تپه (فرازگاه نوروز). در ایام نوروز همچنین سراسر ازبکستان چراغانی می‌شود و مردم لباس نو به تن می‌کنند.