سرانجام توافق برجام و رابطه آن با قانون داماتو

حمیدرضا موحدی‌زاده- بخش اول
دانشجوی دکترای مدیریت منابع انسانی

تحولات جهانی و منطقه‌ای و تأثیرات آن بر روی آینده، منافع و امنیت ملی کشور عزیزمان ایران، مهمترین دغدغه و اولویت سیاست خارجی و نگاه دقیق‌تر به سیاستهای داخلی دولت تدبیر و امید را در عرصه‌های تصمیم‌سازی، تشکیل می‌دهد. سرنوشت توافق بین‌المللی برجام پس از استقرار جمهوری‌خواهان در کنگره و کاخ سفید، می‌تواند از مؤلفه‌های تأثیرگذار این اولویت استراتژیک باشد. از سوی دیگر تمدید قانون داماتو توسط کنگره و ماجراجویان امریکایی و عدم امضای آن از سوی باراک اوباما و رابطه آن با برنامه جامع اقدام مشترک از دیگر اهداف این بررسی، تجزیه و تحلیل خواهد بود. اینک برای تبیین شرایط پیش‌رو و راهبرد مواجهه با آن، به نتایج عملی برجام و رابطه آن با تمدید داماتو خواهیم پرداخت.

الف) مولفه‌های اصلی برنامه جامع اقدام مشترک بین ایران و ۱+۵

1- برنامه غنی‌سازی ایران بدون یک روز توقف و یا تعلیق ادامه خواهد یافت؛ جمهوری اسلامی ایران بر اساس یک طرح مدون و دقیق علمی و فنی در 8 سال نخست برنامه جامع اقدام مشترک با پذیرش برخی محدودیت‌ها، نه تنها برنامه هسته‌ای خود را از دیدگاه بین‌المللی تثبیت می‌کند، بلکه تمام پایه‌های علمی و کاربردی لازم را با یک برنامه تحقیق و توسعه پیشرفته برای حرکت به سمت غنی‌سازی صنعتی و تجاری با بهره‌برداری از بهترین و پیشرفته‌ترین سانتریفیوژهای خود و در اقتصادی‌ترین شکل و با بالاترین بهره‌وری برقرار خواهد ساخت.

2- همکاری‌های صلح‌آمیز بین‌المللی، کشورهای عضو 1+ 5 و سایر کشورها در پروژه‌های فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای در ایران مشارکت خواهند کرد؛ قطعنامه شورای امنیت همکاری کشورها با ایران در این حوزه را تشویق و ترغیب خواهد کرد. این پروژه‌ها از جمله شامل موارد زیر می گردد:

* نیروگاه‌های هسته‌ای قدرت ایمن همراه با فناوری‌های مربوطه

* راکتورهای تحقیقاتی مدرن همراه با فناوری‌های مربوطه

* مدرن‌سازی راکتور آب سنگین اراک

* تولید سوخت هسته‌ای، از جمله سوخت‌های مدرن؛

* تحقیق و توسعه‌روی فناوری‌های پیشرفته هسته‌ای

3- راکتور آب سنگین اراک کماکان ماهیت آب سنگین خود را حفظ خواهد کرد.

4- تأسیسات فردو همچنان به عنوان یک تاسیسات هسته‌ای باقی خواهد ماند.

5- شفاف‌سازی، ایران پروتکل الحاقی را داوطلبانه اجرا کرده و متناسب با ایفای تعهدات طرف مقابل، در مراحل بعدی آن را برای تصویب به مجلس محترم شورای اسلامی تسلیم خواهد کرد.

6- متعاقب ارجاع موضوع برنامه هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال 2006، شورای امنیت طی 4 سال اقدام به صدور 6 قطعنامه تحریمی علیه ایران نمود که در آنها ایران مکلف به تعلیق برنامه هسته‌ای خود شامل چرخه غنی‌سازی، تحقیق و توسعه، راکتور اراک و سایر برنامه‌های مرتبط شده بود. در این قطعنامه‌ها که با استناد به ماده 41 از فصل هفتم منشور ملل متحد تصویب شد، طیف گسترده‌ای از تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی، بانکی، اقتصادی، حمل و نقل و بیمه‌ای علیه ایران اعمال گردید.

با توجه به نکات فوق، رفع و لغو این تحریم‌های اقتصادی و مالی یکی از اولویت‌های مذاکراتی تیم مذاکره کننده دولت روحانی بوده است. در راستای این سیاست خردمندانه و نرمش قهرمانانه، و به دنبال نهایی شدن برجام، قطعنامه ۲۲۳۱ * در تاریخ ۲۹ تیر ماه ۱۳۹۴ در شورای امنیت به رأی گذاشته شد که با تصویب آن، تبدیل به قطعنامه۲۲۳۱ گردید. بر اساس این قطعنامه"برنامه جامع اقدام مشترک*" مورد تأیید قرار گرفته و اجرای آن برای همه طرفها از جمله کشورهای 1+ 5 به لحاظ حقوق بین‌الملل الزام آور خواهد بود. کلیه قطعنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شورای امنیت (7 قطعنامه) لغو و کلیه تحریم‌های مالی و اقتصادی تحمیل شده وفق آنها خاتمه می‌یابد؛ در برجام (پارگراف B پیوست دو) آمده است،" آمریکا متعهد می‌شود طبق ضمیمه شماره ۵ (برنامه اجرا)، اعمال کلیه تحریم‌های مرتبط هسته‌ای به نحو مذکور در بخش‌های 9-1 را متوقف کند و اقدام قانونی مقتضی برای لغو یا اصلاح آنها را پیگیری کند،" براساس برجام اجرای بخش‌هایی از قانون داماتو همان‌طور که در پیوست 2 آمده است به ویژه در بخش‌های مربوط به صادرات نفت و گاز، پتروشیمی، مواد غذایی و دارو از زمان اجرایی شدن برجام به دستور رییس‌جمهوری آمریکا متوفف شده است. بدون تردید اجرای برجام به صبر و تلاش برای به بن‌بست کشیده نشدن آن نیاز دارد.

ب) تمدید قانون داماتو یا تداوم تحریم

بعد از اختلاف نظرها بر سر کارشکنی و بدعهدی‌های آمریکا درباره جلوگیری از ورود بانک‌های بزرگ بین‌المللی به تعامل با ایران و تلاش برای نگه داشتن فضای ناامن و وحشت از ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران، تمدید قانون داماتو دومین چالشی است که از سوی آمریکا، برجام را با ابهام و نقض مواجه کرده است. این قانون به نام مبدع آن در مجلس سنای آمریکا، به داماتو شهرت یافته است. «آلفونسو داماتو» سناتور جمهوری‌خواه در 8 سپتامبر 1995 با ارائه طرحى خواستار تحریم اقتصادى بر ضد شرکت‌هاى غیرآمریکایى شد که تکنولوژى مربوط به صنعت نفت را در اختیار ایران مى‌گذارند. در 20 دسامبر، لایحه داماتو به تصویب مجلس سنا رسید. به موجب این طرح، هر شرکت یا دولتی که بیش از 40 میلیون دلار در صنایع نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند، دچار مجازات اقتصادی آمریکا خواهد شد. در حال حاضر این قانون علیه شرکت‌هایی است که سرمایه‌گذاری‌های بالای ۲۰ میلیون دلار در ایران داشته باشند.