درباره اوضاع اقتصادی فوتبال حرفه‌ای در ایران
پیش از آنکه به علت این واقعه بپردازم جا دارد به هواداران تیم پرسپولیس پیشنهاد کنم که به‌عنوان قدرشناسی از این مربی موفق، مقامات این باشگاه را وادار کنند تا با برگزاری مراسمی درخور دستاوردهای این مربی، به او نشان دهند که آنچه باعث شد ایوانکوویچ در اوج موفقیت، ناچار شود از مربیگری پرطرفدارترین باشگاه فوتبال در ایران و شاید در منطقه خاورمیانه کنار بکشد نه هواداران پرسپولیس -یعنی سهامداران و مالکان اصلی پرسپولیس- بلکه دولتمردانی هستند که هیچ حوزه فعالیت اقتصادی در کشورمان نمی‌توان یافت که از دخالت‌های مضر آنان در امان مانده باشد. چنین حرکت مدنی، شاید زمینه فراخوان نجات فوتبال حرفه‌ای ایران از دخالت‌های ضداقتصادی دولت در این ورزش درآمدساز را فراهم کند. به نظر می‌رسد خوانندگان این نوشته کم و بیش بدانند که فوتبال حرفه‌ای یکی از سودآورترین ورزش‌ها در جهان باشد. رقابت شدید و گاهی رقابت آلوده به فساد مالی بین فدراسیون فوتبال کشورهای مختلف برای کسب امتیاز برگزاری مسابقات بین‌المللی؛ به‌ویژه مسابقات جام جهانی، شاهد بارز این ادعاست. با این وصف، چرا باشگاه پرسپولیس از پرداخت به موقع دستمزد برانکو ایوانکوویچ عاجز ماند؟
عاملی که باعث شد این مربی موفق به حالت اعتراض، درخواست لغو قراردادش را کند. در این نوشته کوتاه، فرصت این نیست که جنبه‌های اقتصادی فوتبال حرفه‌ای در ایران را تبیین کنیم اما در ادامه، به اختصار، دو عامل اصلی اوضاع خراب این فعالیت اقتصادی را برخواهیم شمرد. حضور همه‌جانبه دولت در فوتبال حرفه‌ای ایران: این حضور از مالکیت تیم‌های فوتبال آغاز می‌شود. برای مثال، درحالی‌که پیش از انقلاب، آنچه پرسپولیس را از رقیب دیرینه‌اش؛ یعنی تیم تاج سابق یا استقلال امروز متمایز می‌کرد غیردولتی بودن این باشگاه یا به عبارت دیگر، مردمی بودن پرسپولیس بود. امروزه، نه فقط پرسپولیس بلکه اغلب تیم‌های باشگاهی اصلی کشور در تملک دولت است. به نظر می‌رسد آنچه این تملک را برای دولتمردان مشروعیت می‌بخشد نه ملاحظات اقتصادی مانند تامین نیاز جامعه به کالاهای عمومی (مانند آموزش پایه در مدارس) است بلکه نگاه امنیتی دولت به عواقب فعالیت اقتصادی بخش‌خصوصی در ورزش‌های حرفه‌ای پرطرفدار مانند فوتبال، باعث شده است دولت به نحو ناکارآ و پرخرج، این فعالیت‌ها را تحت کنترل خود درآورد. در ادامه حضور همه‌جانبه دولت در فوتبال حرفه‌ای ایران، محل برگزاری مسابقات فوتبال حرفه‌ای نیز در تملک دولت قرار دارد. به این ترتیب، حتی اگر این باشگاه و استادیوم‌داری ناکارآ، برای خود باشگاه عواقبی مانند ناتوانی در پرداخت به موقع دستمزد مربی این یا آن باشگاه داشته باشد قرار نیست هیچ چیز تغییر کند زیرا ملاحظات امنیتی دولت در قبال ورزش‌های حرفه‌ای پرطرفدار، اجازه نمی‌دهد دولتمردان به جای دخالت در این فعالیت‌های اقتصادی ناضروری برای رفاه عمومی، تملک و مدیریت آن را به بخش‌خصوصی و اشخاص حرفه‌ای در این‌گونه فعالیت‌ها بسپارند.
عقیم شدن منابع درآمدساز فوتبال حرفه‌ای در ایران: باشگاه‌های حرفه‌ای فوتبال در اقتصادهای آزاد از طریق منابع مختلف درآمد، نه فقط هزینه‌های فعالیت خود را تامین می‌کنند بلکه در پایان هر سال مالی، سود نسبتا چشمگیری عاید سهامداران باشگاه می‌کنند. یکی از این منابع درآمد، حق پخش تلویزیونی مسابقات چنین باشگاه‌هایی است. در ایران، دور از انتظار نیست که تلویزیون تحت مالکیت و کنترل دولت، هرگز حاضر نشود به باشگاه‌هایی که خود تحت مالکیت و کنترل دولت هستند حق پخش منصفانه بپردازد. یک مورد دیگر از عقیم شدن منابع درآمدساز باشگاه‌ها در فوتبال حرفه‌ای تحت کنترل دولت در ایران این است که تولید و فروش پیراهن و دیگر کالاهای تبلیغاتی این باشگاه‌ها از اعمال حقوق مالکیت معنوی معمول در اقتصادهای آزاد بی‌بهره است. بنابراین طبیعی است باشگاه‌های به اصطلاح حرفه‌ای فوتبال در ایران انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری در انجام این فعالیت‌ها نداشته باشند.
با این مالکیت و مدیریت دولتی بر فوتبال ایران، جای تعجب ندارد که در ٤٠ سال گذشته، افتخارات عادی برای گذشته این ورزش مانند قهرمانی در جام‌ملت‌های آسیا، قهرمانی در جام باشگاه‌های آسیا و حتی حضور در بازی‌های المپیک، به یک رویا بدل شده باشد. درحالی‌که استقرار سازوکارهای بازار آزاد در فوتبال حرفه‌ای ایران، می‌توانست فراتر از افتخارات معنوی بالا، عامل ایجاد دستاوردهای مالی مانند اشتغال و درآمدزایی گسترده فوتبال حرفه‌ای برای اقتصاد ایران باشد. دخالت گسترده دولت در این فعالیت، در مواردی مانند تاخیر در پرداخت دستمزد این یا آن مربی یا فوتبالیست خارجی، اعتبار فوتبال حرفه‌ای در ایران را نیز شدیدا تنزل داده است. یک پیامد این‌گونه رفتار دولتمردان حاکم بر سرنوشت این نوع فوتبال این است که کشورهای کم‌جمعیت و نوظهور در فوتبال آسیا مانند قطر و امارات، عالی‌ترین پست‌های مدیریتی در آسیا را از ایران پرجمعیت و پرسابقه در عرصه این ورزش گرفته‌اند.
ارسال نظر