مدیر عامل مهندسین مشاور یکم در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» عنوان کرد
افزایش شاخص بهره وری با مدیریت منابع آب
در همین راستا، فرزاد هدایتی مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور یکم به بررسی شرایط نامطلوب این شاخص در ایران پرداخت. آنچه در این گفت‌وگو مطرح شده این است که ارزش واقعی آب در ایران از سوی مصرف‌کنندگان بخش شرب، صنعت و کشاورزی نادیده گرفته شده و همین موضوع نیز به بحران‌های آب در ایران دامن زده است. در ادامه مشروح این گفت و گو را می خوانید.
جبران کسری منابع آب بخش‌های مصرف با مدیریت منابع آب
مدیر عامل شرکت مهندسین مشاور یکم با اشاره به این موضوع که تامین آب در ایران، برای بخش‌های مختلف از جمله «صنعت» و به‌ویژه برای بخش «شرب» و «کشاورزی» به دلیل خشکسالی‌ها ضرورت دارد، افزود: ارزش آب باتوجه به شرایط حاکم بر کشور، برای این سه بخش صنعت، شرب و کشاورزی متفاوت است. به‌طور مثال، در بخش صنعت به‌ویژه در چند سال اخیر، برای تامین آب موردنیاز به سمت منابع غیرمتعارف مانند دریا حرکت کرده که صاحبان صنایع نیز حاضر شده‌اند، با درنظرگرفتن ملاحظات زیست‌محیطی، هزینه‌های چنین طرح‌هایی را پرداخت کنند، اما آنچه مهم است، بر اساس مطالعات صورت گرفته بر این نوع طرح‌ها، مشخص شده صاحبان و متولیان صنعت به ارزش آب در این بخش نیز پی برده‌اند.
فرزاد هدایتی افزود: در بخش صنعت به‌ویژه صنایع آب‌بر، نقش آب در تولید محصول بسیار حیاتی است. تا آنجا که اگر ارزش هر مترمکعب آب ۲ تا ۳ یورو باشد، در مقایسه با ارزش افزوده ایجاد شده، می‌توان گفت عدد بالایی محاسبه نشده و این موضوع را بخش صنعت در طول چند سال گذشته تا حدود زیادی پذیرفته است.
هدایتی معتقد است، در بخش کشاورزی، به ندرت می‌توان برای تامین آب مورد نیاز به روش‌هایی مانند شیرین‌سازی روی آورد. البته این روش در مواردی در کشاورزی گلخانه‌ای کارآمد است، چرا که در این روش می‌توان آب را در اختیار ریشه گیاه قرار داد. البته فرهنگ استفاده از این روش هنوز در کشاورزی صنعتی نیز فراگیر نشده است. همچنین باید در بخش کشاورزی به سمت محصولات صادرات‌محور حرکت کرد. اگر در این شرایط، ارزش هر یک مترمکعب آب ۲ تا ۳ یورو تعیین شود، برای کشاورزی صنعتی نیز این موضوع ارزشمند خواهد بود. علاوه بر این متاسفانه هنوز در ایران برای انتقال و مصرف آب در بخش کشاورزی از روش‌هایی استفاده می‌شود که دارای تلفات قابل توجهی بوده که درواقع این تلفات نیز ناشی از عدم توجه به ارزش واقعی آب است.
وی افزود: در بخش شرب هم ماجرا به همین شکل است. متاسفانه در کشور، همان آبی که برای شرب استفاده می‌شود، برای نظافت نیز در نظر گرفته می‌شود، در حالی که باید «آب شرب در بطری و آب کشاورزی و صنعت در لوله» باشد.
مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور یکم با اشاره به این مطلب که بخشی از کارشناسان آب فقط به مدیریت منابع آب اعتقاد دارند،گفت: آنها معتقدند که در ایران و حتی در میانگین جهانی، بالغ بر ۹۰ درصد آب را بخش کشاورزی مصرف کرده، ۷درصد مصرف به بخش شرب تعلق دارد و ۳ درصد آب هم در بخش صنعت مصرف می‌شود. به همین دلیل برخی از مدیران با شیرین‌سازی و انتقال آب برای صنعت از این مسیر موافق نیستند. اما به اعتقاد بنده اگر مدیریت منابع آب درست انجام شود، یقینا حجم زیادی از آب بخش کشاورزی برای صنعت آزاد خواهد شد. این در حالی است که مدیریت منابع آب به مباحث اجتماعی و فرهنگی کشور نیز گره خورده است. این به آن معنا است که در کوتاه‌مدت نمی‌توان کشاورزان یک منطقه را مجبور کرد که روش مصرف خود را تغییر دهند. به همین جهت با استفاده از مدیریت منابع آب در درازمدت می‌توان کسری منابع آب برای سایر بخش‌های مصرف را جبران کرد.
هدایتی افزود: اگر مدیریت منابع آب با توجه به تمامی جوانب آن درست انجام شود، می‌تواند بخش زیادی از آب مورد نیاز برای بخش شرب و صنعت را تامین کند. اما در شرایط حاضر که کمبود آب موجب وارد شدن زیان قابل توجه مالی به واحدهای صنعتی کلیدی کشور شده، راهکاری جز تامین کسری آب با روش‌های کوتاه‌مدت سازه‌ای از جمله شیرین‌سازی و انتقال آب (با لحاظ ملاحظات زیست‌محیطی و اجتماعی) نیست.
این کارشناس صنعت آب به موضوع آب‌های ژرف اشاره کرد و گفت: در حوزه آب‌های ژرف چالش‌های زیادی در دنیا در این حوزه وجود دارد. دلیل آن هم به این موضوع بازمی‌گردد که آب‌های ژرف ذخایری هستند که مربوط به هزاران سال پیش بوده و گاهی اوقات در اعماق هزار متر از سطح زمین قرار گرفته‌اند و برای همین به آب‌های ژرف همیشه به‌عنوان یک میراث، توجه ویژه می‌شود. اما به دلیل اینکه در طول صدها یا هزاران سال، مخازن کارستیکی شکل گرفته و آب‌های ژرف در آنجا جمع شده‌اند، زمین‌شناسان و گروهی از تشکل‌ها مخالف برداشت آب از این مخازن هستند. به اعتقاد این گروه از منتقدان، نه‌تنها هزینه استخراج آب‌های ژرف بسیار بالا است، بلکه بعد از استخراج آنها، احتمال خُرد شدن منابع کارستیکی هم وجود دارد که در نتیجه این اقدام، وقوع نشست‌های پیاپی زمین نیز محتمل است. از این رو برای استفاده از این روش به مطالعات عمیق‌تری نیاز است.
به گفته مدیر عامل شرکت مهندسین مشاور یکم، زمانی که صحبت از مدیریت منابع آب می‌شود، اولین نقطه آغاز آن موضوع مدیریت مصرف است. در واقع با استفاده از روش‌های نوین در حوزه انتقال و توزیع در سه بخش مصرف آب (صنعت، کشاورزی و شرب) می‌توان مصرف را مدیریت کرد. بحث جانمایی درست صنایع هم خود حدیث مفصلی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد صنایع آب‌بر به جای اینکه در نزدیکی دریا احداث شوند، عموما در دل کویر قرار گرفته‌اند که آب قابل دسترس و پایداری نیز در این مناطق وجود ندارد. از این رو، اگر صنایع در مکان‌های نزدیک به دریا تاسیس می‌شدند، ارزش تمام شده آب برای مصرف در این صنایع نیز پایین‌تر می‌شد، اما با توجه به اینکه سهم آب در صنایع در مقایسه با سایر عوامل تولید (سوخت، انرژی و...) پایین‌تر است، روش‌هایی همچون شیرین‌سازی و انتقال آب برای صنعت منطقی به نظر می‌آید.
هدایتی ادامه داد: از طرفی این اقدام شاید برای کشاورزی در شرایط حاضر معنی پیدا نکند، اما در بحران‌های اجتماعی و در شرایط حاد، شیرین‌سازی و انتقال ممکن است برای آب شرب هم معنادار شود. این به آن معنا است که این مساله تابع پارامترهایی خارج از بحث‌های مدیریت منابع آب بوده و به شرایط حاکم بر کشور نیز بازمی‌گردد. بنابراین به فراخور جایگاه مصرف، استراتژی‌های مدیریت منابع آب نیز متفاوت خواهد بود. به هر ترتیب در هر دو بخش «مدیریت منابع آب» و «مدیریت مصرف آب»، رویکردها و روش‌های متفاوتی وجود دارد.
تسهیل فرآیند تامین مالی تجهیزات سامانه‌های انتقال
مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور یکم با اشاره به این مطلب که شرکت‌هایی که در تامین و انتقال آب نقش‌آفرینی می‌کنند (تولیدکنندگان، پیمانکاران، مهندسان مشاور)، شرکت‌هایی باسابقه طولانی بوده و هر کدام از سرمایه‌های ملی هستند، افزود: سوال اینجا است که اگر چنانچه نگاه بالادستی حاکمیت به این صنوف به‌عنوان سرمایه‌های ملی نباشد، چه کسانی در حفظ و توسعه این بخش‌ها مداخله خواهند کرد؟ در حقیقت، متولی بخش صنایع، تولید و تامین تجهیزات بخش آب، وزارت صمت بوده، از همین رو یکی از بزرگ‌ترین چالش تولیدکنندگان در شرایط فعلی، قوانین دست و پاگیر بالادستی در موضوع تامین مواد اولیه است.
وی افزود: همچنین نقش سندیکاهای مرتبط و انجمن‌های ذی‌ربط در این جریان نیز بسیار حائز اهمیت است. چنانچه سندیکاهای مرتبط به درستی از این بخش‌ها حمایت کنند، زنجیره تولید، تامین و انتقال آب به درستی مدیریت خواهند شد. همچنین جامعه مهندسان مشاور نیز می‌توانند نقش‌آفرینی خوبی در این موضوع داشته باشند. در نهایت سازمان برنامه و بودجه در تدوین دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های بالادستی برای مهندسان مشاور و پیمانکاران و تولیدکنندگان نیز می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند.
هدایتی در پایان گفت: به دلیل تحریم‌ها، تامین مالی از مبادی خارجی از جمله اخذ تضامین از بانک‌ها به سختی انجام می‌شود، اما آنچه در این میان مهم بوده، تسهیل فرآیند تامین مالی توسط بخش خصوصی، به ویژه برای تامین‌کنندگان لوله و سایر تجهیزات سامانه‌های انتقال است. البته تحت قالب‌های فعلی نیز بسیاری از تولیدکنندگان، امکان تامین تجهیزات مورد نیاز پروژه در قالب روش‌های تامین مالی را دارا هستند.
