اوپک گرفتار در مارپیچ کاهش تولید؟

 به این ترتیب گزارش اخیر اوپک از چشم‌انداز نفت، دو پیام محوری در کوتاه‌مدت و بلندمدت برای کشورهای عضو این سازمان به همراه دارد. «محدودیت بیشتر تولیدات کشورهای عضو اوپک»، به‌منظور حفظ قیمت‌ها زیر سایه طغیان شیل آمریکا و سایر نفت‌های غیرمتعارف، پیام کوتاه‌مدت این گزارش سالانه است. این پیام در شرایطی از این گزارش برداشت می‌شود که پیش از این به ویژه عربستان سعودی، نسبت به لزوم حفظ قیمت‌ها و جلوگیری از بازگشت مازاد عرضه به بازار تحت تاثیر کند شدن رشد جهانی اقتصاد، سیگنال‌هایی صادر کرده بود. اوپک و متحدانش به رهبری روسیه، در حال حاضر طبق توافقی که تا پایان مارس ۲۰۲۰ ادامه دارد، مجموعا روزانه ۲/ ۱ میلیون بشکه از تولیداتشان را کاهش می‌دهند. تمدید یا تعمیق این توافق اگرچه ظاهرا به حفظ قیمت‌ها منجر خواهد شد، اما عملا می‌تواند باعث گرفتار شدن اوپک در هزارتوی بی‌انتهای کاهش تولید و اعطای فرصت‌های بیشتر به شیل آمریکا برای توسعه تولید شود. اما پیام دومی که از گزارش اخیر اوپک به گوش کشورهای عضو این سازمان می‌رسد «لزوم کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی در بلندمدت» است. متنوع کردن مجاری اقتصادی در کشورهایی که بخش بزرگی از ثبات اقتصادی خود را به فروش نفت مدیون هستند، نوعی واکسیناسیون در برابر تغییرات نقش نفت در آینده است.

  چشم‌انداز نفت از عینک واقع‌بینی

 گزارش امسال اوپک از چشم‌انداز نفت، با اعداد و ارقامی همراه است که به‌نظر می‌رسد تلاش دارد جایگاه واقعی این سازمان در بازار نفت سال‌های آینده را با دقت ترسیم کند. این سازمان پیش‌بینی‌اش از تقاضا برای نفت  اوپک را در هر سال از ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳  حدود ۵ میلیون بشکه در روز یا تقریبا ۱۶ درصد  کاهش داده است. این اعداد با در نظر گرفتن تغییرات عضویت در این سازمان عنوان شده است. برای مثال قطر در ابتدای سال جاری میلادی این گروه را ترک کرد. با این حال محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک، انتظار دارد سازمان متبوع او در بلندمدت همچنان تامین‌کننده اصلی عمده نفت مورد تقاضا در دنیا باشد. اوپک در این گزارش اعلام کرد تولید نفت و سایر مایعات نفتی اوپک در مقایسه با ۳۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۹، به ۸/ ۳۲ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۲۴ کاهش پیدا کند. یکی از اصلی‌ترین دلایل انتظار اوپک برای کاهش تقاضای نفت خام این سازمان در بازار، افزایش تولید نفت در ایالات متحده آمریکا است. آمریکا در ایالاتی مانند تگزاس و داکوتای شمالی، با استفاده از توسعه تکنولوژی شکست هیدرولیکی که با عنوان «فرکینگ» شناخته می‌شود، موفق به افزایش تولید شد تا آنجا که در حال حاضر به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام دنیا شناخته می‌شود. روند رو به رشد تولید نفت خام در آمریکا که به لطف توسعه تکنولوژی برداشت نفت از ذخایر شیل این کشور همچنان ادامه دارد، باعث شد اوپک در گزارش اخیر خود تاکید کند: عامل اصلی افزایش عرضه نفت خام از سوی کشورهای غیرعضو اوپک در میان‌مدت، روند رو به رشد تولید از سوی تولیدکنندگان شیل آمریکا است. به گزارش‌ بلومبرگ انتظار می‌رود تولید نفت شیل آمریکا تا ۲۰۲۵ بیش از ۴۰ درصد افزایش یابد و به رقم ۱۷ میلیون بشکه در روز برسد. این رقم ۱/ ۳ میلیون بشکه در روز بیش از پیش‌بینی اوپک از افزایش تولید نفت شیل آمریکا در گزارش دورنمایی است که سال گذشته منتشر شد. در صورت تحقق پیش‌بینی اخیر، آمریکا تا سال ۲۰۲۵ یک‌پنجم کل تولیدات روزانه نفت خام دنیا را به خود اختصاص خواهد داد. اگرچه آمریکا در میان تولیدکنندگان نفت‌های غیرمتعارف نقش اول افزایش عرضه را دارد، اما نمی‌توان از نقش کشورهایی همچون نروژ، برزیل، کانادا، گویان یا قزاقستان چشم‌پوشی کرد.

  انتظار برای کاهش تولید بیشتر

 انتشار گزارش سالانه اوپک از چشم‌انداز جهانی نفت باعث شد تا انتظار بازار برای تعمیق کاهش تولید این سازمان، بیش از پیش تقویت شود. پیش از این و با مشاهده نشانه‌هایی از کند شدن رشد جهانی اقتصاد زیر سایه جنگ تجاری آمریکا و چین و کاهش رشد تقاضای نفت در پی آن، بسیاری از کارشناسان بحث تمدید توافق کاهش تولید یا عمق بخشیدن به آن را مطرح می‌کردند. محمد بارکیندو در این زمینه اعلام کرده است «اوپک و متحدانش اوایل ماه آینده در وین یکدیگر را ملاقات خواهند کرد و در رابطه با این موضوع که توافق فعلی را به منظور پیشگیری از یک مازاد عرضه دیگر در ۲۰۲۰ تعمیق کنند یا خیر، تصمیم‌گیری می‌کنند.» روسیه به‌عنوان مهم‌ترین متحد اوپک از سیگنال دادن در زمینه کاهش تولید، بیش از سایر اعضای اوپک محتاط عمل می‌کند. این محافظه‌کاری در حالی است که نمی‌توان از نقش روسیه در تداوم حیات توافق کاهش تولید چشم‌پوشی کرد. در شرایطی که مقامات نفتی روسیه، قیمت‌های فعلی نفت خام در محدوده بیش از ۶۰ دلار بر بشکه را دلیلی بر ثبات بازار می‌دانند، سایر اعضای ائتلاف کاهش تولید از جمله عربستان، به این قیمت راضی نیستند و ممکن است برای تداوم کاهش تولید یا تعمیق آن اعمال فشار کنند. قیمت‌های فعلی در شرایطی به ویژه برای عربستان سعودی بسیار پایین به شمار می‌رود که ریاض به دلیل عرضه بخشی از سهام آرامکو به بازار سهام، به قیمت‌های بالاتری برای کسب سود بیشتر از این عرضه اولیه نیاز دارد.

  نتایج عکس سیاست کاهش تولید

با وجود نارضایتی عربستان از قیمت‌های فعلی نفت خام و تلاش احتمالی این کشور برای تداوم محدودیت عرضه با هدف حمایت از قیمت‌ها، اطلاعات گزارش اخیر اوپک نشان می‌دهد که احتمالا سیاست کنترل تولید نتایج عکس به همراه دارد و با تشویق تولیدکنندگان شیل آمریکا نه‌تنها مانع رشد قیمت‌ها خواهد شد، بلکه روز به روز سهم اوپک از بازار جهانی نفت را کاهش خواهد داد. در این زمینه بسیاری از تحلیلگران عقیده دارند که اوپک باید بار دیگر هشدار علی النعیمی، وزیر نفت سابق عربستان سعودی را در مرکز توجه قرار دهد. النعیمی که برای بیست و یک سال سکان وزارت نفت عربستان سعودی را در دست داشت، قبلا پیش‌بینی کرده بود که «با ایجاد فرصت تولید برای نفت شیل، اوپک در مارپیچ بی‌انتهایی به نام کاهش تولید گرفتار خواهد شد.»براساس گزارش اوپک، سهم فعلی اوپک از بازار جهانی نفت خام حدود ۳۵ درصد است که تا سال ۲۰۲۵ به ۳۲ درصد کاهش پیدا خواهد کرد. اما این تمام ماجرا نخواهد بود؛ زیرا رشد تولید شیل آمریکا از اواسط دهه آینده کند خواهد شد و از سال ۲۰۲۹ نیز شروع به کاهش خواهد کرد. به این ترتیب در این گزارش پیش‌بینی شده با افول انقلاب شیل، سهم اوپک از بازار جهانی نفت خام تا سال ۲۰۴۰ بار دیگر افزایش یافته و به ۴۰ درصد خواهد رسید.

  چشم‌انداز تقاضا از دید اوپک  

اما در شرایطی که گزارش اوپک به چالش‌هایی ازسوی رقبای این سازمان اشاره می‌کند، به‌نظر می‌رسد نگرانی کمتری نسبت به تقاضا دارد. طبق این گزارش، مصرف جهانی نفت خام حداقل تا ۲۰۴۰ به رشد خود ادامه می‌دهد و تا ۲۰۲۴، سالانه یک میلیون بشکه در روز رشد خواهد داشت و به ۸/ ۱۰۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. رشد تقاضای نفت خام سپس با سرعتی آهسته‌تر ادامه خواهد یافت و در سال ۲۰۴۰ به طور میانگین به ۶/ ۱۱۰ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. سهم اوپک از این میزان، ۴/ ۴۴ میلیون بشکه در روز خواهد بود. در این میان اوپک پیش‌بینی کرده تقاضای نفت خام از سوی کشورهای در حال توسعه تا سال ۲۰۴۰ رشدی ۴/ ۲۱ میلیون بشکه‌ای در روز داشته باشد؛ درحالی‌که انتظار می‌رود تقاضای کشورهای توسعه‌یافته ۶/ ۹ میلیون بشکه در روز کمتر شود. رشد تقاضای بلندمدت نفت خام عمدتا از سوی بخش‌هایی چون پتروشیمی‌ها، حمل‌و‌نقل جاده‌ای و حمل‌و‌نقل هوایی رقم خواهد خورد.