تاسیس و حمایت از بنگاه‌های بزرگ دولتی در صنایع پایه‌ای و تخصیص رانت‌های هوشمند بازاری و غیربازاری به آنها برای فعالیت منظم در راستای تامین نیازهای داخلی و بازارهای جهانی نیز امری لاینفک از توسعه کشورها است. در ایران و به ویژه در صنایع پتروپالایشی، کم و بیش از روش‌ها و ابزارهای یادشده در جهت ایجاد پیشرفت و توسعه در بخش صنعت استفاده شده است. یکی از پررنگ‌ترین این موارد، تخصیص رانت‌های مختلف به مجتمع‌های پتروپالایشی به خصوص تخفیف خوراک و سوخت بوده است. البته تعارضات دائمی میان فرادستان سیاسی و فرادستان اقتصادی در کشورهایی غیر از شرق آسیا منجر به تخصیص رانت‌های ناهمسو و حتی متناقض شده است. یکی دیگر از آسیب‌های تعارضات میان فرادستان در فرآیند پیشرفت و توسعه، تخصیص رانت‌های نامحدود است. توان دولت در چشم‌پوشی از بخش قابل‌توجهی از درآمدهای خود که در قالب رانت به بنگاه‌ها تخصیص داده می‌شود، محدود است. از این رو دولت‌ها برای تخصیص رانت، بازه زمانی مشخصی تعیین می‌کنند؛ به این معنا که تخصیص رانت را برای یک خوشه از صنایع به صورت مهلتی مقرر تعیین می‌کنند تا بنگاه‌ها با آگاهی از مدت زمان انتفاع از رانت، به تقویت توان خود برای دوران بعد از رانت بپردازند. در واقع هدف دولت‌ها از تخصیص رانت به خوشه‌ای از صنایع، همین است که در مدتی معین از مزیت نسبی ذاتی کشور که در قالب رانت ظاهر خواهد می‌شود، به نحو احسن استفاده کرده و مزیت نسبی اکتسابی به دست آورند که همان فناوری است. در ایران، زمان تخصیص رانت تخفیف خوراک‌های مایع و گازی برای هر یک از مجتمع‌های پالایشی و پتروشیمی مشخص است اما زمان پایان آن تعیین نشده است. ازاین‌رو صنایع پتروپالایشی که نقش بزرگی در اقتصاد و تامین ارز ایفا می‌کنند، هرگز به واسطه نزدیک‌شدن به پایان بازه زمانی تخصیص رانت، به سمت توسعه فناوری و ایجاد مزیت نسبی اکتسابی حرکت نکرده‌اند. ضمن اینکه شروط بسیار ابتدایی در تخصیص رانت تخفیف خوراک نشان از سیاست‌گذاری غیرهوشمند در این بخش دارد که امید است در اصلاح آیین‌نامه تخفیف خوراک‌های پتروشیمی اصلاح شود.

هر چند دولت‌های ایران از عواید بسیار زیادی طی سال‌های گذشته برای توسعه بنگاه‌های پتروپالایشی چشم‌پوشی کرده‌اند اما نتایج موجود در صنعت نفت کشور به آن اندازه امیدوارکننده نبوده است. البته خصوصی‌سازی غیراصولی نیز مزید بر علت بوده است. به هر حال وجود هلدینگ‌های بزرگ پتروپالایشی برای اتحاد افقی و همکاری‌های بین‌بنگاهی در حوزه‌های برندینگ، زیرساخت، تحقیق و توسعه و... یک فرصت مهم برای صنایع پالایشی و پتروشیمی ایران است که می‌تواند زمینه را برای بهره‌گیری هر چه بیشتر از پنجره‌های فرصت مهیا کند. در مجموع، دولت‌های ایران با تخصیص رانت‌های مختلف به صنعت نفت توانسته‌اند با خلق بنگاه‌های بزرگ پتروپالایشی به اهداف نسبی در بخش پالایش و پتروشیمی دست یابند اما چنانچه ایجاد نظم در تخصیص رانت برای این بنگاه‌های بزرگ قابل دستیابی نباشد، پیشنهاد می‌شود دولت رفته‌رفته روند تخصیص رانت را از صنایع بزرگ به سمت صنایع تکمیلی با فناوری بالا و چرخه فناوری کوتاه ببرد و به جای تدوین سیاست صنعتی برای صنایع بزرگ پتروپالایشی که به بلوغ و ثبات نسبی رسیده‌اند، به تدوین سیاست صنعتی برای شرکت‌های کوچک و متوسط دانش‌بنیان و غیردانش‌بنیان بپردازد که البته تعریف طرح‌های پیشران صنعت پتروشیمی تا حدودی به این رویکرد نزدیک است.

اخبار مرتبط