آینده فاز دوم کاهش محدودیت‌های تولید نفت چه خواهد بود؟
سرگیجه اوپک‌پلاس
جولیان لی، استراتژیست نفتی و ستون‌نویس بلومبرگ که پیش از این نیز به‌عنوان یک تحلیلگر ارشد در مرکز مطالعات جهانی انرژی مشغول به کار بوده است. طی یادداشتی در خبرگزاری بلومبرگ به بررسی ابعاد پیدا و پنهان مهم‌ترین نگرانی این روزهای صنعت نفت جهان، یعنی آینده توافق کشورهای عضو اوپک و تولیدکنندگان غیر اوپکی پرداخته است که کلاف سردرگمی را در بازار و این صنعت می‌تواند ایجاد کند. امیدواری این کشورها درباره کاهش محدودیت‌ها در شرایط کنونی بازار دود شده و به هوا رفته است. حالا آنها به‌رغم تمام تلاش کم‌نظیری که به رهبری عربستان سعودی برای پایبندی به تعهدات خود داشتند، با مشکلات بزرگی روبه‌رو شده‌اند. از یکسو شیوع موج‌های بعدی بیماری همه‌گیر کرونا در نقاط مختلف جهان و وضعیت بحرانی آن در اروپا و ایالات متحده بر نگرانی‌های تولیدکنندگان و پالایشگران نفت در این منطقه افزوده است. آمارها نشان می‌دهد که پالایشگاه‌ها در منطقه حاشیه آتلانتیک یعنی در اروپا و آمریکا کماکان در وضعیت نابسامانی از نظر سطوح تولید و فعالیت به سر خواهند برد و از آن طرف در آسیا هم چندان نمی‌توان به افزایش مصرف سوخت و نفت خام امیدی داشت.
این تحلیلگر بر این باور است که دیگر مشکل حاد اوپک پلاس رشد تولید غافلگیر‌کننده لیبی است که حتی خوش‌بین‌ترین شرکت‌ها و تحلیلگران نفتی هم تصور افزایش سرعت رشد تولیدی در این ابعاد را نداشتند و با توجه به معاف بودن لیبی از توافق کاهش تولید این امر نیز مشکلی دو چندان برای اوپکی‌ها و غیر اوپکی‌ها خواهد بود. لی معتقد است که اوپک‌پلاس همان قدر که بسیار بعید است میزان محدودیت تولید نفت را در ماه ژانویه افزایش دهد، مجبور خواهند بود که اجرای فاز بعدی توافق را حداقل به تعویق بیندازند، اما درباره چند و چون این امر هم سوالات بی‌پاسخی وجود دارد.
توافق اوپک پلاس و پایبندی چشمگیر اعضا
سازمان کشورهای صادرکننده نفت و متحدان آن در اواخر ماه نوامبر تشکیل جلسه می‌دهند تا در مورد آینده توافق کاهش تولید خود که به پایین آمدن قیمت نفت کمک می‌کند، تصمیم‌گیری کنند. امیدهای زیادی وجود داشت که آنها بتوانند خویشتن‌داری خود در تولید را کاهش دهند، اما با تغییر در معادلات بهبود تقاضای نفت و افزایش تولید کشورهای خارج از کنترل، حالا باید صبور باشند. بر اساس توافق اوپک پلاس که در ماه آوریل طی چند روز نشست، ۲۳ کشور عضو اوپک پلاس توافق کردند که میزان تولید را در فاز اولیه ۷/ ۹ میلیون بشکه در روز کاهش دهند و سپس در دو مرحله و به آرامی سطوح تولید را بالاتر ببرند. اولین فروکش کردن محدودیت تولید توافق شده، در ابتدا برای ماه جولای برنامه‌ریزی شده بود، اما نهایتا به ماه آگوست منتقل شد. حالا اما دومین مرحله کاهش تعهدات اعضا که قرار است از ابتدای ژانویه اجرایی شود، تقریبا می‌‌توان گفت به تعویق خواهد افتاد.
جولیان لی، ستون‌نویس بلومبرگ در یادداشت خود عنوان کرده است که میزان پایبندی به این توافق به طرز قابل توجهی خوب بوده است. او دلیل این پایبندی را عزم شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان برای متعهد نگه داشتن اعضا می‌داند. شاهزاده عبدالعزیز به شکل علنی کسانی که کوتاهی کرده‌اند را فراخوانده و خواستار آن شده است که هرگونه تخطی خود را جبران کنند. مثلا عراق به‌عنوان عضو اوپک خود نیز تلاش‌هایی برای جبران تخطی خود انجام داده است، اما فشارهای عربستان نیز بی‌تردید بسیار مهم و موثر بوده است.
البته یکی از کشورهای غیر اوپکی که به‌رغم تخطی از توبیخ در امان مانده روسیه است، آن‌هم در حالی که از ماه مه تاکنون به‌طور متوسط روزانه ۱۰۰ هزار بشکه بیشتر از سقف تعیین شده خود نفت خام به بازار پمپاژ کرده است. البته این تخلف ممکن است از نظر درصدی کم و کوچک به نظر برسد، خصوصا در برابر کاهش تولید اولیه روسیه که چیزی بیش از ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز بود. اما دلیل چشم‌پوشی از تخطی روسیه آن است که عربستان و اوپکی‌ها برخورد ویژه‌ای با این متحد جدید و قدرتمند خود دارند. البته اعضای اوپک در انجام تعهدات خود بسیار بهتر عمل کرده‌اند و پایبندی بیش از حد و جدی آنان به رهبری عربستان سعودی به کل گروه کمک کرده است تا در هر سه ماه گذشته از اهداف خود نیز حتی فراتر روند.
بیماری همه‌گیر؛ بزرگ‌ترین تهدید بازار
ماندگاری بیماری همه‌گیر به این معنی است که تولیدکنندگان کماکان آرام نخواهند نشست. همان‌طور که انتظار می‌رفت، تقاضای نفت به‌طور کامل یا به سرعت بهبود نیافته است. موج دوم ویروس کرونا نیز باعث محدودیت‌های مجدد مسافرتی در اروپا شده است و این احتمال نیز وجود دارد که استراتژی مشابهی در ایالات متحده برای مبارزه با کووید-۱۹ ایجاد شود. حتی در آسیا، جایی که بهبود اقتصادی و خلاصی از کرونا به نظر می‌رسد قوی‌تر است نیز مطابق آمار استخراج شده از شاخص ترافیک تام تام، سطح ترافیک به شکل قابل توجهی کمتر از سطح ترافیک مدت زمان مشابه طی سال قبل در بسیاری از شهرها است. جولیان لی عنوان می‌کند که حتی اگر تقاضای نفت در چین و هند از سطح سال گذشته نیز عبور کند، باز هم تصویر مبهمی از بازار برای عرضه‌کنندگان نفت خام وجود دارد. آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش ماهانه خود که روز پنج‌شنبه منتشر شد، خاطرنشان کرد: اگر چه انتظار می‌رود پالایشگاه‌های آسیا سال آینده در سطوح نزدیک به ۲۰۱۹ فعالیت کنند، اما این بخش در مناطق آتلانتیک (بیشتر در اروپا و آمریکا) همچنان در پایین‌ترین سطح فعالیت خود طی دو دهه اخیر باقی خواهد ماند. باید توجه کرد که این آمار درباره واحد‌های فرآوری است، نه رانندگان! پالایشگاه‌هایی که مشتریان مستقیم تولیدکنندگان نفت هستند. روسیه و نیجریه در میان تولیدکنندگان اوپک پلاس بیشتر در ارتباط با پالایشگران این منطقه هستند و بازار آنها در معرض نگرانی‌های جدی قرار دارد. بنابراین چندان هم تعجب‌آور نیست که گروه اوپک پلاس نگران شده است.
دو شوک متضاد: واکسن و لیبی
در هفته گذشته به دنبال اعلام خبر تولید واکسن در روز دوشنبه انجام شد بازار پیشرفت چشمگیری کرد، اما همین نگرانی‌ها باعث شد که بازار تا روز جمعه عقب‌نشینی آشکاری کند و میزانی بیش از یک‌سوم افزایش قیمت خود در ابتدای هفته را از دست بدهد. حتی اگر همه واکسن‌های آزمایش شده به اندازه واکسن شرکت‌های فایزر و بایونتک موثر باشند -که امیدواریم باشند- باز هم چند ماه طول خواهد کشید تا واکسیناسیون به حدودی برسد که بتواند مسیر پاندمی را به میزان قابل توجهی تغییر دهد. اما تا زمان فرا رسیدن آن روز هر مساله‌ای که منجر به ایجاد محدودیت برای تقاضای نفت در سال جاری می‌شود، همچنان ابزار اصلی کشورها برای کاهش سرعت ویروس خواهد بود که این امر یک مشکل بزرگ برای تولیدکنندگان است.
لی در یادداشت خود عنوان می‌کند که دومین دردسر بزرگ اوپک پلاسی‌ها افزایش عرضه از سوی لیبی است. لیبی که به همراه ایران و ونزوئلا از توافق کاهش تولید اوپک و متحدانش مستثنی شده است، بسیار سریع‌تر از آنچه که پیش‌بینی می‌شد پس از یک جنگ ویرانگر داخلی بتواند توان خود را بازیابی کند، تولید را افزایش داد. تولید لیبی در روز جمعه به یک میلیون و ۱۴۵ هزار بشکه رسید، در حالی که طی ماه سپتامبر تنها ۹۰ هزار بشکه در روز به بازار عرضه می‌کرد. اکنون که دو طرف درگیر در جنگ داخلی لیبی با هدف برگزاری انتخابات طی ۱۸ ماه آتی با یکدیگر به توافق اولیه رسیده‌اند، امید آن می‌رود که توافق صلح و افزایش تولید نفت همراه با آن مداوم و پایدار باشند.
چالش اعضا بر سر مسیر مشترک
جولیان لی در یادداشت خود می‌گوید که وزرای نفت اوپک پلاس نخواهند توانست که محدودیت تولید ایجاد شده به دست خود در توافق اوپک و غیر اوپک را برای ژانویه افزایش دهند و بعید است که آنها اساسا با تعمیق کاهش تولید موافقت کنند. این در حالی است که اعضای این توافق نیاز وافری به نشان دادن وحدت و داشتن هدف مشترک دارند و اختلافاتی از این دست می‌تواند منجر به حواشی فراوانی شود. در حال حاضر تنها گزینه واقع‌گرایانه و در دسترس برای کشورهای تولیدکننده نفتی که درگیر توافق کاهش تولید اوپک پلاس هستند، به تاخیر انداختن کاهش محدودیت‌ها است. اما یک سوال واقعی همچنان در این میان باقی خواهد ماند که اوپک پلاسی‌ها باید پاسخی برای آن ارائه کنند. آن هم این است که برای چه مدت زمانی باید اجرای فاز دوم کاهش محدودیت‌ها را به تعویق بیندازند؟ واقعیت این است که بیماری کووید-۱۹ همچنان انگیزه بزرگی را برای اعضای این گروه که غالبا میل به تنش و مشاجره دارند فراهم می‌کند تا کماکان جبهه‌ای متحد و غیرمعمول را از خود نشان دهند.
