رویارویی با شیل
حدود پنج ماه پیش، اوپک، روسیه و ۹تولیدکننده دیگر نفت، در واکنش به کاهش شدید قیمت‌ها بر سر کاستن از تولید به میزان قابل ملاحظه به توافق رسیدند و هدف این توافق، بالا بردن قیمت‌ها بود. این اقدام موثر بوده و قیمت‌ها به محدوده‌های کنونی افزایش یافته است. افق بازار نفت تحت‌تاثیر عوامل مختلف قرار دارد و به همین دلیل باید برای آینده برنامه‌ریزی کرد. صرف‌نظر از بحران کنونی و اثرات آن بر اقتصادهای مختلف، اوپک برای ادامه حیات و افزایش اثرگذاری خود در ۶۰ سال دیگر باید با واقعیت‌های دردناکی مواجه شود. یکی از تحلیلگران موسسه فکتس گلوبال انرژی می‌گوید: «در دوران‌های بحرانی نظیر اکنون، اوپک ثابت کرده که می‌تواند اقدامات موثری برای بازگرداندن توازن به بازار انجام دهد. اما در آینده شرایط به‌کلی متفاوت خواهد بود. واقعیت این است که پس از سال ۲۰۴۰ ما دیگر به اوپک نیاز نخواهیم داشت اما، تا آن زمان به آن نیازمند هستیم و این سازمان به حیات خود ادامه خواهد داد.»
از دید فکتس گلوبال انرژی، تقاضای جهانی برای سوخت در سال ۲۰۳۲ به اوج خود خواهد رسید و از آن پس کاهش خواهد یافت. اعضای اوپک معتقدند این سازمان به نقش‌آفرینی در بازار جهانی انرژی ادامه خواهد داد، زیرا نفت در آینده یک مولفه تکمیل‌کننده در بازار خواهد بود و تاکنون از تلاش‌های هواداران محیط‌زیست برای متوقف کردن تولید اثر بزرگی نپذیرفته است. ماه آینده اوپک گزارش جدید خود درباره افق بلندمدت بازار نفت را منتشر خواهد کرد. محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک در یک مطلب که برای اس‌اندپی گلوبال پلاتس نوشته، آورده است: غلبه بر چالش‌هایی که در برابر کره زمین وجود دارد، مستلزم راه‌حل‌های فراگیر است. هیچ‌یک از منابع انرژی به تنهایی نمی‌توانند تمامی نیازها را تامین کنند. ضروری است از راه‌حل‌های فناورانه، کاراتر و پاک‌تر برای تمامی انرژی‌ها استفاده شود.» اوپک سال ۱۹۶۰ پس از یک نشست پنج روزه در بغداد پایتخت عراق، با توافق ایران، ونزوئلا، کویت، عربستان و عراق شکل گرفت. اعضای اوپک که از کاهش بهای نفت که از سوی شرکت‌های نفتی خارجی فعال در کشورهای یاد شده به آنها تحمیل شده بود خشمگین بودند تلاش کردند از طریق همکاری و اقدام مشترک از منافع ملی اعضا حفاظت کنند.
همزمان با افزایش تعداد اعضای اوپک، ماموریت این سازمان به دستیابی به آنچه که از دید آن، قیمت منصفانه برای نفت، هم برای تولیدکنندگان و هم برای مصرف‌کنندگان محسوب می‌شود تغییر کرد. اوپک با بهره‌گیری از سازوکارهای مختلف در مسیر رسیدن به این هدف حرکت کرده است: تثبیت قیمت‌ها، تعیین یک گستره برای نوسان قیمت‌ها و تعیین سهمیه تولید و سقف تولید. البته این تلاش‌ها همیشه موفقیت‌آمیز نبوده است. اوپک همچنین گاه تلاش کرده از نفت برای دستیابی به اهداف سیاسی استفاده کند. تحریم نفتی علیه غرب در دهه ۱۹۷۰ بارزترین نمونه این‌گونه تلاش‌هاست. اثرگذاری اوپک بر بازار نفت سبب شده نشست‌های آن که معمولا سالی دو بار با حضور وزرای نفت کشورهای عضو این سازمان برگزار می‌شود، رویدادهایی مهم باشد و صدها خبرنگار برای پوشش خبری مذاکرات و تصمیم‌گیری‌ها در این نشست‌ها حاضر می‌شوند.
اوپک در یک دوره بیش از نیمی از نفت جهان را تامین می‌کرد اما با ظهور تولیدکنندگان جدید سهم این سازمان از تامین نفت مورد نیاز جهان به حدود ۳۰ درصد کاهش یافته است. در نتیجه اوپک مجبور شد از سال ۲۰۱۷ برای بالا بردن اثرگذاری خود بر بازار، با روسیه و ۹ کشور دیگر ائتلاف تشکیل دهد. با توجه به این تنوع در اعضا و گاه اهداف متضاد، اوپک و اکنون اوپک‌پلاس، اغلب برای انتخاب بین دفاع از سهم خود در بازار و بالا بردن قیمت‌ها با دردسر مواجه می‌شود. در سال‌های اخیر این ائتلاف برنامه‌هایی برای کاستن از عرضه اجرا کرده، اما همزمان نگران افزایش سهم تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا در بازار بوده است. در یک دهه اخیر رقابت بین اوپک و تولیدکنندگان این نوع نفت در آمریکا شدت یافته است. تا قبل از شروع بحران همه‌گیری کرونا، تولید نفت شیل در آمریکا پیوسته رشد کرده بود، در نتیجه تلاش‌های اوپک برای بالا نگه داشتن قیمت‌ها از طریق کاستن از عرضه چندان موثر نبود. کاهش عرضه سبب شده بود بسیاری از اعضای اوپک دچار کسری بودجه شوند. تحلیلگر کویتی می‌گوید: «اگرچه تولید نفت شیل آمریکا پس از شروع بحران کرونا به شدت کاهش یافته اما در آینده صنعت نفت شیل این کشور همچنان عاملی مهم است که بر بازار اثر خواهد گذاشت و اثرگذاری اوپک بر بازار را برای همیشه تغییر خواهد داد. در گذشته اوپک دارای قدرت واقعی بود و حالا این سازمان برای آمریکا یک تهدید محسوب می‌شود.»
اوپک که با رقابت از سوی تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا مواجه است بر شرق تمرکز کرده و بسیاری از اعضای خاورمیانه‌ای آن درحال سرمایه‌گذاری‌های عظیم در حوزه ساخت پالایشگاه و مجتمع‌های پتروشیمی جهت فروش محصولات به شرق هستند. همه‌گیری کرونا سبب شده بازنگری در برخی از این برنامه‌ها ضروری شود، زیرا درباره رشد تقاضا برای نفت قطعیتی وجود ندارد. اما اوپک اعلام کرده هزینه پایین تولید نفت و ذخایر عظیم این ماده در کشورهای عضو این سازمان یک مزیت رقابتی برای آنهاست که باعث خواهد شد درحالی‌که رقبای آنها که چنین مزیت‌هایی ندارند دچار مشکل باشند و به تولید و فروش نفت ادامه دهند. به‌رغم این مزیت‌ها و شرایط کلی بازار نفت، افق اوپک هیچ‌گاه تا این اندازه تیره و تار نبوده است. اگر همه‌گیری کرونا اثرات پایدار بر بازار نفت داشته باشد، اعضای اوپک در آینده از جنبه‌های گوناگون تحت فشار قرار خواهند گرفت.
