از چاه تا جایگاه هزینه تامین فرآورده‌های نفتی
بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های تولیدی زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران، نشان می‌دهد این شرکت‌ها در سال۱۴۰۲ معادل ۳.۷میلیون بشکه در روز تولید نفت و میعانات گازی داشته‌اند که افزایش ۵۰۰هزار بشکه‌‌‌‌‌ای (معادل ۱۵درصد) نسبت به ۱۴۰۱ داشته‌است. ۷۹درصد از تولید میانگین ۳میلیون و ۶۰هزار بشکه‌‌‌‌‌ای طی ۵ سال‌اخیر سهم نفتخام و ۲۱درصد سهم میعانات گازی بوده‌است.
در پنج سال‌اخیر به‌‌‌‌‌طور میانگین سالانه ۲میلیون و ۱۰۰هزار بشکه نفت و میعانات در پالایشگاه‌های کشور مصرف‌شده که سهم میعانات از این میزان حدود ۲۱درصد و نفتخام ۷۹درصد بوده‌است. سهم میعانات از فرآورده‌های مختلف، متفاوت است. بهترتیب ۴۱درصد و ۱۳درصد از بنزین و گازوئیل کشور از خوراک میعانات گازی حاصل می‌شود (با توجه به هزینه تولید متفاوت، این تفاوت نوع خوراک موجب تفاوت هزینه تولید خواهدشد.) پالایشگاه‌های کشور در سال۱۴۰۲ به‌‌‌‌‌طور متوسط در هر روز معادل ۳۴۰میلیون لیتر فرآورده تولید کرده‌اند. در این میان گازوئیل و بنزین بهترتیب با ۱۰۶ و ۱۰۰میلیون لیتر اصلی‌ترین فرآورده‌های تولیدی بوده‌اند. مقایسه میانگین سود پالایشگاه‌های کشور در پنج سال‌اخیر نشان می‌دهد پالایشگاه اراک با ۱۳.۶دلار به ازای هر بشکه، ارزش‌‌‌‌‌آفرینی بیشتری از یک بشکه خوراک دریافتی در مقایسه با ۸ پالایشگاه دیگر کشور داشته‌است. فرآورده‌های نفتی از چهار طریق خط لوله، نفتکش جاده‌ای، ریل و نفتکش منتقل می‌شود. براساس آمار منتشرشده در سال۱۴۰۱، خطوط لوله احداث‌‌‌‌‌شده بیش از ۱۴هزار‌کیلومتر و ناوگان نفتکش جاده‌ای شرکت ملی پالایش‌‌‌‌‌و پخش فرآورده‌های نفتی بیش از ۱۱هزار دستگاه بوده‌است. در سال۱۴۰۲، به‌‌‌‌‌طور متوسط روزانه ۲۶۵میلیون لیتر فرآورده از طرق مختلف جابه‌‌‌‌‌جا شده‌است. بر این اساس بنزین و گازوئیل با۱۱۵.۵ و ۱۱۴میلیون لیتر، اصلی‌ترین فرآورده‌های منتقل‌‌‌‌‌شده هستند.
بررسی روند هزینه ۱۳ شرکت تولیدی ذیل شرکت ملی نفت نشان می‌دهد هزینه‌ریالی این شرکت‌ها به‌‌‌‌‌طور متوسط سالانه ۴۵درصد رشد داشته، اما با توجه به نبود روندی مشخص در نرخ نیما، هزینه‌های دلاری شرکت با نوسان روبه‌رو بوده‌است.
سهم هزینه شرکت‌های تولیدکننده نفتخام ۷۸درصد و سهم شرکت‌های تولیدکننده گاز و میعانات ۲۲درصد از مجموع هزینه‌های سرچاهی تولید بوده‌است. همچنین برآورد می‌شود هزینه تولید شرکت‌های تولیدی، معادل ۲۹درصد از مجموع هزینه تولید نفتخام (شامل هزینه‌های ادارات مرکزی، تامین مالی و اکتشاف) باشد.
سبد خوراک بنزین کشور شامل ۴۱درصد میعانات و ۵۹درصد نفتخام است. این سبد برای گازوئیل بهترتیب برابر ۱۳درصد و ۸۷درصد است. با درنظرگیری نسبت متفاوت خوراک (نفتخام و میعانات) فرآورده‌های پالایشی، هزینه تولید خوراک برای یک لیتر بنزین و گازوئیل در سال۱۴۰۲ بهترتیب برابر ۲.۶ و ۳.۶سنت است. متوسط هزینه پالایشگاه‌ها به‌منظور تولید بنزین و گازوئیل طی پنج سال‌گذشته به‌‌‌‌‌طور متوسط برابر ۱۱۰۰ و ۷۳۰میلیون دلار است. علت بالاتر‌بودن هزینه پالایش بنزین، عمدتا مرتبط با هزینه‌های پالایشگاه ستاره خلیج‌‌‌‌‌فارس است. با توجه به تولید ۱۰۰ و ۱۰۶میلیون لیتری بنزین و گازوئیل در پالایشگاه‌های کشور، هزینه پالایش هر لیتر بنزین و گازوئیل در سال۱۴۰۲ بهترتیب برابر ۴ و ۲.۲سنت است. علاوه‌بر هزینه‌های تولید و پالایش، تامین یک لیتر بنزین شامل هزینه‌های سربار پالایش (هزینه‌های شرکت‌های ذیل شرکت پالایش و پخش)، هزینه‌های انتقال خوراک و فرآورده‌ها و هزینه جایگاه‌های عرضه باید لحاظ شود. بدین‌‌‌‌‌ترتیب در سال۱۴۰۲ سایر هزینه‌ها برای عرضه هر لیتر بنزین و گازوئیل بهترتیب برابر ۴ و ۳سنت بوده‌است. علاوه‌بر هزینه‌های جاری، هزینه‌های سرمایه‌گذاری از تولید تا توزیع نیز در محاسبه عرضه لحاظ شده‌است. بر این اساس هزینه سرمایه‌گذاری هر بشکه خوراک میعانات و نفتخام بهترتیب ۱۰.۵ و ۲۲.۵دلار است.
هزینه سرمایه‌گذاری تولید تا توزیع هر لیتر بنزین و گازوئیل برابر و معادل با ۳.۲سنت به ازای هر لیتر است. مطابق قوانین بالادستی، ۴۰درصد از درآمد حاصل از صادرات نفتخام، به‌عنوان منابع بیننسلی شناخته می‌شود. با توجه به میزان تولید و قیمت نفتخام صادراتی ایران، این سهم در سال۱۴۰۲برابر با ۷سنت به ازای هر لیتر است. با درنظر گرفتن هزینه‌های مذکور و برمبنای داده‌های سال۱۴۰۲، برآورد هزینه تولید تا خرده‌‌‌‌‌فروشی هر لیتر بنزین و گازوئیل بهترتیب برابر ۲۰ و ۱۹سنت است که در صورت عدم‌محاسبه سهم بیننسلی، هزینه به ۱۳ و ۱۲سنت کاهش خواهد یافت. بر این اساس، سهم هزینه‌های جاری از هزینه تولید بنزین و گازوئیل، ۴۷درصد و سهم هزینه‌های سرمایه‌گذاری ۱۷درصد است.
