«دنیای‌اقتصاد» از ایمنی در معادن جهان گزارش می‌دهد
مختصات معدن امن در ۲۰۲۴
مرگ در معدن عموما مرگی دلخراش و با اثرات اجتماعی چشمگیر است. این نوع از مرگ در هر نقطه از کره‌زمین که معدن‌کاری در جریان است، رخ می‌دهد. تلفات معدنی جغرافیایی گسترده اما غیرشفاف دارد. هیچ اطلاعات دقیقی از کل مرگ و میرهای سالانه بخش معدن در دست نیست و همه‌چیز با تخمین‌‌‌‌‌‌های غیرشفاف همراه است. موضوع ناخوشایند عدم‌گزارش این تلفات از سوی شرکت‌های معدنی نیز کار را بدتر کرده است. به‌رغم وجود این رویه خطا، جهان گام‌هایی جدی در مسیر کاهش تلفات انسانی در معادن برداشته است. راه عبور از تلفات معدنی ترکیبی از حقوق اساسی کارگران، فناوری‌های جدید و استانداردهای کاری می‌گذرد. اخیرا یک گزارش از قول شورای بین‌‌‌‌‌‌المللی معادن و فلزات (icmm)، خبر کاهش چشمگیر در میزان مرگ و میر کارگران در معادن در جهان را اعلام کرده است.
خبری که برمبنای اطلاعات icmm گویای افت تلفات انسانی بخش معدن از 90نفر در سال2012 به 43نفر در سال2021 است. دلیل این آمار کم، حضور شرکت‌های فناور اما محدود در روند تهیه این گزارش است و این یعنی هنوز تا شفاف‌شدن کامل میزان تلفات بخش معدن راه بسیار است. طبق این آمارها، میزان مرگ و میر در این دوره 11ساله در حالی فراز و فرود داشته و گاه تا ورای 270 نفر هم رفته که زمان فعالیت معدنی در مجموعه شرکت‌های همکار با icmm همواره در محدوده یک‌‌میلیارد و 900میلیون ساعت تا 2میلیارد و 750میلیون ساعت در سال بوده است. کاهش چشمگیر میزان جراحت و افت مصدومان فعالیت‌های معدنی از بیش از 13هزار و 890مورد به کمتر از 8هزار مورد یکی از دستاوردهای مهم ترکیب فناوری، استانداردهای دولتی و حقوق کار است.
از آنجا که بخش قابل‌توجهی از تلفات فعالیت معدنی طبق ادعای icmm ناشی از ادوات سیار و خطای کار با این قبیل دستگاه‌‌‌‌‌‌هاست، فناوری‌های خودران، دوربین‌‌‌‌‌‌ها، هوش‌مصنوعی و یادگیری ماشینی کمک می‌کند تا تلفات ناشی از این موضوع هرساله کم و کمتر شود. تاکید شورای بین‌‌‌‌‌‌المللی معادن و فلزات این است که هنوز هم با وجود فناوری‌های خودران و کنترل از راه‌دور، ماشین‌‌‌‌‌‌آلات و دستگاه‌های متحرک جان بسیاری از معدنچیان را می‌گیرند؛ با این‌حال این روند با پیشرفت فناوری‌های مورداشاره رو به کاهش است. فناوری‌هایی نظیر اجتناب از برخورد و ترمز خودکار در کنار بهبود فرآیندهای کاری و آموزش درست توانسته بخشی از این تلفات را مهار کند. روندی که از یک‌سو مشارکت تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان اصلی قطعات، ماشین‌‌‌‌‌‌آلات و بسترسازان فرآیند معدن‌کاری را برای تحول محصولات و به‌‌‌‌‌‌روزرسانی آنها مبتنی بر نیازهای معدن امن می‌‌‌‌‌‌طلبد و از دیگر سو اشتیاق دولت، جوامع محلی و نهادهای مدنی را برای حل مساله تلفات معدنی نیاز دارد. هم‌‌‌‌‌‌اینک بررسی انجمن بین‌‌‌‌‌‌المللی معادن و فلزات که در لندن مستقر است، نشان می‌دهد مرگ و میر در گستره هفت کشور متمرکز است. با این‌حال قطعا گستردگی تلفات سطحی بیش از آنچه icmm گزارش کرده را دربر می‌گیرد.
از منظر انجمن بین‌‌‌‌‌‌المللی معادن و فلزات کشورهای آفریقای‌جنوبی، ایالات‌متحده آمریکا، ساحل‌عاج، برزیل، شیلی، ژاپن، بولیوی، کانادا، اندونزی، غنا، قزاقستان، موزامبیک و پرو به ترتیب بیشترین تلفات را در بین همه اعضای انجمن در سال2021 تجربه کرده‌‌‌‌‌‌اند. جغرافیای تلفات معدنی چنان‌که مشخص است جهان‌شمول بوده و ربط چندانی به توسعه‌یافته یا عقب‌‌‌‌‌‌مانده بودن اقتصاد، فقیر یا ثروتمندبودن کشور و یا دموکراتیک یا مطلقه‌بودن نظام سیاسی ندارد. در هر 5قاره تلفات وجود داشته و عمدتا با روندهای مشابهی رخ می‌دهد.
گزارش icmm تاکید دارد ایرادات تجهیزات مخابراتی و تلفن‌همراه، ریزش و رانش‌زمین، کار در ارتفاع، حبس و انهدام انرژی و سوخت غیرمترقبه، طغیان و هجوم (آب و سایر مواد مایع یا روان)، حبس‌شدن یا مرگ و مصدومان در فضاهای محدود و سربسته، سقوط اشیا، حمل‌ونقل، آتش‌‌‌‌‌‌سوزی و انفجار مصنوعی، ماشین‌‌‌‌‌‌کاری و جراحت در اثر کار با سیستم‌‌‌‌‌‌های تحت‌فشار مهم‌ترین علل مرگ و میر در سال2021 بوده‌اند. بنا بر گزارش شرکت‌های معدن‌کاری که از سوی شورای بین‌‌‌‌‌‌المللی معادن و فلزات منتشرشده، عمده این عوامل اثر بیشتری در معادن زیرزمینی و فضاهای محصور دارند. البته این به معنای تلفات کم معادن روباز نیست اما در فضاهای محصور اثرگذاری مسائل به دلیل ناتوانی در گریز از حادثه دوچندان است. موضوعی که ضرورت سختگیری حقوقی و نظارت عملی بیشتر بر فعالیت‌های معدنی زیرزمینی با هدف مهار تلفات در این بخش را دوچندان کرده و استفاده از فناوری‌های معدن‌کاری با کنترل از راه دور در این قبیل معادن را بیش از پیش ضروری می‌‌‌‌‌‌سازد.
توجه به ایمنی کار و انجام کارهای ایمن همه از مواردی است که زمینه مرگ و میر و تلفات در بخش معدن را کاهش می‌دهد. در آفریقای‌جنوبی که عمده مرگ و میرها در معادن به دلیل سقوط از ارتفاع رخ می‌دهد، تلاش برای طراحی و اجرای مکانیزم‌هایی که منجر به این تلفات می‌شود، در اولویت دولت قرار دارد. نتایج تحقیقاتی که در این کشور روی مسیر مهار تلفات انجام‌گرفته، نشان می‌دهد باید ایمنی به‌عنوان یک چارچوب کلان، مدنظر مدیران و رهبران بخش معدن باشد. از آن‌سو نه‌تنها معادن باید بستر امن کار شوند، که افراد نیز باید از اقدامات متهورانه و خطرناک بپرهیزند. دو بال عبور از تلفات در معادن مدیریت معدن و مراقبت فرد است و این دو در کنار هم قطعا می‌توانند در پیشگیری از تکرار وقایعی نظیر مرگ بر اثر سقوط یا اصابت وسایل متحرک درون‌معدن با افراد موثر باشند و فرهنگی بسازند که ایمنی اصل جدایی‌ناپذیر آن باشد.
بررسی داده‌‌‌‌‌‌های گزارش ایمنی معادن جهان در سال2021 شورای جهانی‌معادن و فلزات (icmm) نشان می‌دهد آسیا با وجود حجم بالای ساعات معدن‌کاری در سال، سهم اندکی از تلفات معدنی جهان را دارد که این موضوع احتمالا به دلیل تعداد کمتر گزارش‌های مرگ و میر در این قاره است. اروپا به دلیل ساعات اندک معدن‌کاری در سال‌تنها 3درصد کل تلفات را داده است، درحالی‌که آفریقا با بیش از 648میلیون ساعت معدن‌کاری در سال‌که 26درصد از کل ساعات معدن‌کاری در جهان در سال2021 است، 63درصد تلفات معدنی را به خود اختصاص داده است. آمریکای‌جنوبی با وجود سهم 40درصدی از ساعات معدن‌کاری جهان، 14درصد از تلفات جهان در این بخش را دارد. کمترین میزان تلفات به‌رغم ساعات قابل‌توجه معدن‌کاری به اقیانوسیه و به‌طور خاص کشور استرالیا مربوط است که 2درصد از تلفات جهان در سال2021 در بخش معدن را داده است.
گزارش تاکید دارد؛ بدون برخورداری از نظام کنترل‌‌‌‌‌‌های حیاتی حین کار که با عنوان موانع شناخته‌شده و اقداماتی هستند که برای جلوگیری از تبدیل خطرات به رویدادهای خطرناک انجام می‌شوند، تلفات معدنی حتما رخ خواهند داد. پژوهش icmm نشان می‌دهد در اغلب مواردی که کنترل‌‌‌‌‌‌های حیاتی وجود ندارد، به‌عنوان مثال در جایی که ارزیابی و مدیریت ریسک کامل نشده است، هیچ مانعی برای جلوگیری از وقوع حوادث وجود ندارد. در جاهایی که کنترلها وجود دارند اما اجرا نمی‌شوند، مثلا در جایی که رویه‌‌‌‌‌‌های استاندارد رعایت نمی‌شوند، حوادث نیز ممکن است رخ دهند. حفظ کنترل‌‌‌‌‌‌های موثر یک فعالیت بنیادین در مدیریت ریسک کار در معادن است که هرچه شرکت، فرهنگ ایمنی پایین‌تری داشته باشد، نسبت به اجرای آن با اهمال برخورد می‌کند.
در نتیجه عدم‌طراحی کنترل‌‌‌‌‌‌های پیشگیری از بحرانی‌شدن شرایط و بی‌‌‌‌‌‌توجهی به اجرای این کنترلها در نظام مدیریت بحران و مدیریت فرآیند و عملیات معدن، ریسک کار بالا و بالاتر می‌رود به‌طوری که icmm معتقد است عدم‌اجرای این کنترلها تا 86درصد از تلفات را ایجاد می‌کند. براین مبنا یک سیستم کنترل فوری برای جلوگیری از یک رویداد یا کاهش پیامدهای یک رویداد بسیار مهم است و سرلیست پیشنهادات پژوهشگران و بنیادهای حافظ منافع کارگران معدن در سراسر جهان جهت پیشگیری از تلفات معدنی است، بنابراین اگر یک مجموعه معدنی از مدیریت کنترل بحران‌های بهداشت و ایمنی در جریان عملیات خود استفاده کند، احتمال وقوع حوادث و بروز تلفات حین معدن‌کاری را کاهش داده است. با تکیه بر همین موضوع بوده است که هم میزان تلفات و هم تعداد مصدومیت‌‌‌‌‌‌ها در بازه زمانی یک‌دهه اخیر نزولی بوده است، در واقع بنگاه‌های معدنی متوجه شده‌‌‌‌‌‌اند راهی جز پیشگیری ندارند. طراحی سیستم مدیریت کنترل بحران همان پیشگیری است که هزینه کمتر و نتایج مفیدتری برای بخش معدن به‌همراه می‌آورد.
در سال2021 شرکت‌های معدنی بسیاری بودند که به دلیل سهل‌‌‌‌‌‌انگاری در همین مقوله، آمار تلفات و نرخ مصدومیت بالایی را حین فعالیت معدنی تجربه کردند. سیبانی‌استیل‌واتر صدرنشین این حوزه است و پس از این شرکت، آنگلوگلد آشانتی، اورانو، سوز32، سومیموتو و گلدفیلدز قرار دارند که همگی سطح بالایی از مصدومیت و مرگ همزمان را تجربه کرده‌‌‌‌‌‌اند. بسیاری از این شرکت‌ها با حضور در برنامه جهانی (ICSV) به معنی ساخت محصولات ایمن با نوآوری پاک توانسته‌‌‌‌‌‌اند بسترهایی را با کمک برخی تامین‌‌‌‌‌‌کنندگان و سازندگان کالا برای رفع و رجوع این بحران برای کاهش تلفات در بخش معدن ایجاد کنند. همچنین مدیران سازمان‌های فعال در بخش معدن راهکاری اداری با عنوان سبد شاخص‌‌‌‌‌‌های عملکرد پیشرو شامل شاخص حوادث بالقوه بالا (HPI) و... را طراحی و عملیاتی کرده‌‌‌‌‌‌اند و با این کار تلفات ناشی از حوادث را تا سطح قابل‌قبولی در جهان کاهش داده‌‌‌‌‌‌اند.
پیشنهادی برای اقدام
نقشه 2024 کاهش تلفات معدنی این شورا نشان می‌دهد عدم‌توجه به معدن‌کاری مسوولانه، پایدار و امن در جهان می‌تواند دوباره زمینه افزایش میزان تلفات معدنی را ایجاد کند. امروزه که به‌سرعت میزان مصرف خودروهای برقی دارای باتری لیتیوم - یونی گسترش می‌یابد، نیاز به فعالیت معدنی برای پاسخگویی به این رشد شتابان هر روز بیشتر خواهد شد. پیش‌بینی icmm فروش 66میلیون دستگاه خودرو برقی در سال2040 است که 20برابر ارقام امروزی است. روندی که تقاضا برای لیتیوم،کبالت، نیکل، مس، آلومینیوم و فولاد را شدت خواهد داد، در واقع کل داستان اقتصاد سبز روی شانه بخش معدن می‌گردد و این به معنای تداوم استخراج و تمام فرآیندهای معدن‌کاری است که خطرات بی‌‌‌‌‌‌شماری را در مدل کنونی پیش‌روی معدنچیان قرار می‌دهد. راه‌حل عبور از این وضعیت چیست؟
شورای جهانی معادن و فلزات هم که در جمع خود میزبان یک‌سوم از معدن‌کاران جهان است و همکاری وسیعی با بنیادهای بین‌‌‌‌‌‌المللی و جوامع علمی و پژوهشی دارد، مسیر مشخصی را برای ایجاد محیط امن کار در معادن سرتاسر جهان پیشنهاد داده است. 4 رکن توسعه پایدار و امن معادن؛ شامل انعطاف‌‌‌‌‌‌پذیری محیطی، عملکرد اجتماعی، حکمرانی و شفافیت و نوآوری برای پایداری است. چهار رکنی که در کنار هم یک فضای مناسب برای کسب‌وکارهای معدنی را ایجاد کرده و مسیر حل و فصل بحران ایمنی در بسیاری از شرکت‌های معدن‌‌‌‌‌‌کار را فراهم می‌کند. در این فضاست که با جدی‌گرفتن عناصر جدید فعالیت معدن‌کاری مانند اقتصاد دایره‌‌‌‌‌‌ای و رویکرد تنوع، برابری و شمول (DEI) جلوه‌‌‌‌‌‌های انسانی فعالیت معدنی اهمیت یافته و ایمنی تقویت می‌شود.
در یک نگرش امن و پایدار است که معدن از یک‌سو مسیر تحقق اهداف کربن صفر را باز‌خواهد کرد و از دیگر سو محیط معدن آماده پذیرش فناوری‌های تازه، نگرش‌‌‌‌‌‌های نو، تکالیف جدید و مسوولیت‌های متفاوت جهت انسانی‌‌‌‌‌‌تر کردن محیط کار و فعالیت خواهد شد. در چنین قالبی تعهد صنایع معدنی به کاهش مصرف آب در حوضه‌‌‌‌‌‌های آبریز و توجه به رویکردهای چرخه‌‌‌‌‌‌ای دوچندان خواهد شد؛ ضمن اینکه جوامع محلی و تشکل‌های مدنی نیز برای تغییر نرم حقوق معادن وارد کارزارهای مشارکتی با دولت و شرکت‌ها خواهند شد. این یک بازی برد-برد با هدف بهبود تعادل برای همه بازیگران است و بی‌‌‌‌‌‌توجهی به یک سمت ترازو، چالش‌هایی جدی پیش‌روی بخش معدن ایجاد می‌کند. در جهانی که در آن هر روز جوامع محلی اثر بیشتری از تغییرات آب و هوایی می‌‌‌‌‌‌بینند، توجه به عدالت در توسعه محیط‌‌‌‌‌‌های کار در معدن که هدف از آن تامین نیاز جهانی به مواداولیه است، ضروری به‌نظر می‌رسد چراکه مشارکت جوامع محلی کلید همراه‌کردن همه جوامع برای مهار بحران‌های زیست‌محیطی است. تقویت مهارت‌های ساکنان این جوامع با هدف بسط اتوماسیون معدن‌کاری و رشد تاب‌‌‌‌‌‌آوری افراد ضروری است. اهمیت این موضوع به دلیل ضرورت‌هایی است که پیش‌روی بخش معدن برای چندین دهه فعالیت مستمر در هر نقطه از جهان است.
بدون به‌کارگیری استعداد همه افراد و جلب مشارکت جوامع در توسعه معادن، ساخت دنیایی بهتر میسر نخواهد بود. ساخت دنیایی بهتر نیز منوط به تداوم حیات در کره‌زمین است و تداوم این حیات متصل به فعالیت امن و پایدار معدنچیان در معادن به‌عنوان اولین بخش از زنجیره جهانی تامین است. یکی از نکاتی که بر آن تاکید بسیاری می‌شود، توزیع بخشی از منافع تولید معدنی در جوامع محلی با هدف همراه‌کردن دارندگان مواداولیه است. در این راستا توجه به شفافیت منابع و مصارف در کنار استفاده درست از منابع معدنی و مدیریت هوشمندانه باطله‌ها نیز اهمیت دارد. تنها در چنین فضایی است که امکان طرح آسیب صفر معدن‌کاری به‌وجود خواهد آمد. پذیرش و اجرای استاندارد جهانی صنعت در مدیریت باطله، از جمله مشارکت در توسعه موسسه مدیریت باطله جهانی (GTMI) یکی از اقداماتی است که بسط و گسترش آن راه مناسبی جهت کاهش چشمگیر تلفات انسانی در معادن است. جدا از این موضوع، کاهش نیاز به باطله‌برداری از طریق نوآوری‌‌‌‌‌‌هایی است که می‌تواند معدن‌کاری را بهینه و دقیق کند.
