در اولین جلسه کمیته راهبردی همایش و نمایشگاه معدنکاری دیجیتال عنوان شد
معدنکاری هوشمند در مسیر فراموشی
عكس: دنیای اقتصاد
ورود معادن به معدنکاری دیجیتال اجتناب‌‌‌ناپذیر، اما سخت است و تغییر فناوری از نسل دوم به چهارم، نیازمند صرف هزینه‌‌‌های بسیاری است. این نکته را باید چکیده نشست شورای راهبردی نخستین همایش و نمایشگاه معدنکاری دیجیتال گروه رسانه‌‌‌ای «دنیای‌اقتصاد» دانست. این موضوع که به عقیده صاحب‌‌‌نظران، مسیر جدید توسعه بخش معدن و صنایع معدنی است، در ایران به‌شدت مهجور مانده است و جز در مواردی معدود در چند مجموعه صنعتی بزرگ، فراگیری چندانی در کشور ندارد. دلیل این موضوع به رشته‌ای از مسائل مربوط است که می‌‌‌توان در یک تقسیم‌‌‌بندی اصولی آنها را به این شکل عنوان کرد: حاکمیت و مجموعه اقدامات، نگرش‌‌‌ها، تصورات، قوانین، جهت‌‌‌گیری‌‌‌ها و سرمایه‌گذاری‌‌‌ها به سمتی است که معدنکاری دیجیتال را تقویت نمی‌‌‌کند.
شرکت‌ها و معدن‌‌‌کاران کوچک و بزرگ درکی از ابعاد و نتایج ملموس معدنکاری دیجیتال ندارند. کنشگران و رسانه‌‌‌های فعال در این بخش موفق به ساخت فرهنگ قدرتمند و فراگیری در بخش معدن و صنایع معدنی برای تقویت معدنکاری دیجیتال نشده‌‌‌اند. ارتباط کشور با جهان قطع یا محدود است و با توجه به سرعت تحولات، فضا برای خرید، نصب و توسعه این شکل از معدنکاری مهیا نیست. به فراخور همه این موارد نیز آموزش نیروهای کار در بخش معدن و صنایع معدن مبتنی بر پیش‌‌‌نیازهای کار در عصر دیجیتال و معدنکاری هوشمند نبوده، به همین دلیل در اندک تجربیات گذار به معدنکاری هوشمند در ایران، فواید این گذار همسو با هزینه‌‌‌ها و سرمایه‌گذاری‌‌‌های صورت‌گرفته نبوده است. تلاش برای تغییر فضای کشور در بخش معدنکاری دیجیتال و استفاده از فرصت‌‌‌های اکتشاف، استخراج، بارگیری، فرآوری، تولید و توسعه هوشمند این بخش، مهم‌ترین دلیل برگزاری همایش مذکور است. علیرضا بختیاری، مدیرمسوول گروه رسانه‌‌‌ای «دنیای‌اقتصاد» با تایید این موضوع، تاکید کرد: با اینکه حس و حال معدنکاری هوشمند در کشور در بین صنایع معدن و معدن‌‌‌کاران بالا نیست؛ اما باید تلاش کرد با روشن‌‌‌کردن ابعاد مختلف و متنوع معدنکاری هوشمند، مسیر را برای جهت‌‌‌دادن و حتی الزام دولت برای ورود به این حوزه فراهم کرد. مهدی کرباسیان، رئیس اسبق هیات عامل ایمیدرو نیز با تایید این موضوع، یادآور شد: همواره مقاومت در برابر تغییر چارچوبی است که در فرآیندهای گذار و تحول باید به آن توجه شود. این موضوع، هم در سطح دولت و هم در سطح معدن‌‌‌کاران وجود داشته و تلاش این همایش نیز باید به شکلی باشد که مسیر برای ورود به عصر معدن هوشمند و بهره‌‌‌گیری از فرصت‌‌‌های این تحول فراهم شود. وی با اشاره به خاطراتی در زمینه تحول بخش گمرک در میانه دهه ۷۰، از محدودیت‌های ناشی از تحریم و فقدان روابط با جهان به عنوان یکی از موانع تحقق معدنکاری هوشمند یاد کرد.
در این جلسه که محمل طرح و مباحثه پیرامون دامنه‌‌‌ای متنوع از بحث‌‌‌های فنی، سیاستی و نظری در خصوص معدنکاری دیجیتال بود، علیرضا بختیاری، مدیرمسوول گروه رسانه‌‌‌ای «دنیای‌اقتصاد»، مهدی کرباسیان رئیس اسبق هیات‌عامل ایمیدرو، اردشیر سعدمحمدی مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات، مصطفی موذن‌‌‌زاده رئیس اسبق هیات‌عامل ایمیدرو، ابراهیم جمیلی رئیس کمیسیون معادن اتاق بازرگانی ایران، خداداد غریب‌‌‌پور رئیس اسبق هیات‌عامل ایمیدرو، رضا اشرف سمنانی عضو هیات‌مدیره شرکت میدکو، محمدحسین بصیری مدیرعامل هلدینگ گسترش صنایع و معادن ماهان، بهرام شکوری رئیس انجمن صنایع مس ایران، مهدی ایزدیار مدیرعامل شرکت فنآپ زیرساخت، علی خطیبی مدیرعامل شرکت راه‌سازی و معدنی مبین، احمدرضا صیادی رئیس انجمن مهندسی معدن ایران، امید اصغری مدیرعامل موسسه یونیدرو، محمد عزیزاللهی مدیرعامل شرکت همکاران‌سیستم، محمدجعفر صالحی معاون شرکت ذوب‌آهن اصفهان، طهماسبی از شرکت بین‌المللی مهندسی سیستم‌ها و اتوماسیون (ایریسا)، کریم‌‌‌دادی از شرکت فولادمبارکه اصفهان، کمالی از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، ستوده از شرکت خدمات ارتباطی ایرانسل، حمیدی مشاور معاونت معادن و فرآوری مواد وزارت صنعت، معدن و تجارت، اعتمادی از سازمان ایمیدرو و سروش فولادچی، به‌عنوان دبیر همایش حضور داشتند. پیشنهاد ایجاد نهادهای واسط نظیر تسهیل‌گرها و شتاب‌‌‌دهنده‌‌‌ها برای توسعه معدنکاری هوشمند در کنار آگاه‌‌‌سازی دولت نسبت به تبعات ادامه حرکت بخش معدن در مسیر فعلی از مهم‌ترین نکاتی بود که مورد تاکید حاضران قرار گرفت. پرهیز از بحث‌‌‌های نظری و تئوریک و ضرورت تمرکز بر ارائه فهم روشن از فواید اقتصادی و فنی معدنکاری دیجیتال به‌منظور توسعه کسب‌وکار برای صاحبان معادن از دیگر نکاتی بود که در این نشست به آنها اشاره شد. رئیس اسبق هیات‌عامل ایمیدرو، از بانیان همایش معدنکاری دیجیتال خواست که در راستای تبدیل این مساله به یک‌موج خبری جدی تلاش کنند. مهدی کرباسیان در جریان این نشست، با اشاره به تحرکات بنگاه‌‌‌های بزرگ و چندملیتی ژاپن نظیر میتسوبیشی در دهه‌‌‌های گذشته در حوزه هوشمندسازی، تصریح کرد: مدت‌‌‌هاست بحث هوشمندسازی و اقتصاد دیجیتال در برخی از کسب‌وکارها و صنایع شکل گرفته که تیم‌‌‌های جوان و استارت‌آپ‌‌‌ها پیشگام این تحول بوده‌‌‌اند و به نظر می‌رسد معدن از این قضیه جا مانده است. تغییر همواره با موانع بسیار و ممانعت عوامل انسانی و محیطی روبه‌رو می‌شود؛ اما تلاش در این راستا میتواند موانع را کنار بزند.
مصطفی موذن‌‌‌زاده، مدیر باسابقه حوزه معدن نیز با اشاره به عقب‌‌‌ماندگی تاریخی تولید و استخراج معدنی در کشور یادآور شد: نیاز داریم فرهنگی در کشور تولید شود که در نهایت هوشمندسازی را در سطحی فراگیر جانشین وضعیت سنتی و آنالوگ فعلی کند. رغبت صنایع و بنگاه‌‌‌های معدنی به این کار کم است که بخشی از این موضوع به دلیل عدم‌فرهنگ‌‌‌سازی در حدود ۶۵۰۰معدن و پهنه معدنی در سراسر کشور است. اگر معدن‌‌‌کار بپذیرد و متوجه شود که پیوستن به این روند فواید بسیار و نتایج مشخصی برای وی دارد، با این روند همسو می‌شود؛ در غیراین‌صورت اهداف کشور در حوزه معدنکاری دیجیتال رنگ اجرا نخواهد دید.
بهرام شکوری، فعال حوزه معدن هم با طرح موضوعاتی روشن درباره وضعیت کشور در حوزه معدنکاری دیجیتال، تحلیلی از وضعیت کنونی اقتصاد معدن ارائه کرد و گفت: مبحث هوشمندسازی معادن دامنه وسیعی دارد که از برهم کنش مسائل و نهادهای مختلف، اعم از آموزش و نیروی انسانی، دولت و زیرساخت‌‌‌ها، ارتباط با جهان و زنجیره تامین جهانی، فناوری و سرمایه‌گذاری حاصل می‌شود. وی با برشمردن چهار موضوع مهم که باعث فراموشی حرکت در مسیر معدنکاری هوشمند در کشور شده‌‌‌اند، از ضرورت استفاده از تجربیات ملموس جهان و لمس عینی این واقعیات برای معدن‌‌‌کاران سخن گفت. رئیس کمیسیون معادن اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز با اشاره به اقداماتی که از سال‌ها قبل در حوزه نهادسازی و حمایت از توسعه فناوریهای مدرن معدن انجام داده، آمادگی خود و مجموعه‌‌‌های تحت نظرش برای کمک به پیشبرد دستورکار معدنکاری دیجیتال در کشور را اعلام کرد. ابراهیم جمیلی، با اشاره به تجربه کار با چهار دانشگاه بزرگ کشور در حوزه معدن و فناوریهای معدنی، از ضرورت کار جمعی برای تقویت جریان مدیریت هوشمند معادن در ایران سخن گفت. وی با اشاره به مسائلی که کشور در حوزه اکتشاف، استخراج و هوش مصنوعی دارد، بر یافتن نیازهای تخصصی کشور در این بخش، یافتن استعدادهای انسانی و تربیت و آموزش آنها به‌منظور پاسخگویی به این مسائل جدید تاکید کرد. رضا اشرف‌سمنانی، از فعالان قدیمی صنایع معدنی و عضو هیات‌مدیره میدکو نیز با اشاره به شوک اثربخشی معدنکاری دیجیتال گفت: باید به مقوله مدیریت هوشمند معادن به شکل جامع و در قالب کلان نگاه شود. بصیری از هلدینگ گسترش صنایع و معادن ماهان نیز با اشاره به تجربیاتی در زمینه دور زدن شکاف فناوری کشور در بخش معدن، یادآور شد: باید از راه‌‌‌های بدیع به سمتی حرکت کنیم که از نسل اول و دوم تولید معدنی به نسل چهارم کراس‌‌‌کات بزنیم. انتقال تجربیات هوشمندانه واحدهای معدنی نظیر مس سرچشمه و فولاد مبارکه نیز میتواند در این زمینه راهگشا باشد. احمدرضا صیادی، استاد دانشگاه تربیت‌مدرس و رئیس انجمن مهندسی معدن ایران هم با یادآوری اهمیت توجه به عرضه و تقاضای تحول دیجیتال در بخش معدن، تصریح کرد: بخش‌‌‌های بالادست زنجیره مشکلات بیشتری نسبت به بخش‌‌‌های فرآوری و ذوب در حوزه اخذ فناوریهای دیجیتال دارند. دانشیار دانشگاه تربیت مدرس یادآور شد: تا مدیران معدنی به این نتیجه نرسند که فناوری چگونه به تحول کارها می‌‌‌انجامد، تغییری در فضای کنونی رخ نخواهد داد.
جزئیات بیشتر از نشست
بررسی تجربیات استرالیا، کانادا، برزیل، چین و برخی دیگر از کشورهای جهان در زمینه توسعه معدنکاری دیجیتال در کنار مرور دامنه متنوعی از فناوریهای ابداعی در این حوزه، بازیگران برتر در زمینه ساخت و تجهیز معادن، ابعاد سرمایه‌گذاری در این حوزه و مهم‌ترین شرکت‌های فعال در معدنکاری دیجیتال در جهان، از جمله مهم‌ترین محورهای این نشست بود که در گفته‌‌‌ها، نقدها و نظرات حاضران در نشست ظهور و بروز داشت.
اردشیر سعدمحمدی، مدیرعامل سابق شرکت ملی صنایع مس ایران در این نشست با اشاره به روندهای جهانی و تجربیات داخلی در زمینه معدنکاری هوشمند گفت: چنانکه می‌‌‌دانید، بخش معدن تقریبا در جهت منفی حرکت می‌کند و در آخرین آمارها هم رشد سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۹ به جای افزایش، نزول ۴درصدی را تجربه کرده است. این عدد بیانگر رفتار و سیستم مدیریتی است. تقاضایی که از آقایان بختیاری و فولادچی دارم، این است که در کنار طرح همه مباحث و موضوعات، فیلمی از نحوه کار معادن بزرگ (جهان) برای حاضران در همایش به‌منظور فهم مدل رفتار عملیاتی آن به نمایش بگذاریم؛ چرا که دیدن نسبت به شنیدن حس دیگری به حاضران می‌دهد و به‌خوبی سرفصل را برای مخاطبان باز می‌کند. دیدن فرآیندهای به‌‌‌روز معدنکاری در شرکت‌های برجسته به‌خوبی تفاوت‌‌‌های ما با جهان را به نمایش می‌‌‌گذارد. به‌جز این کار، از منظر تقسیم‌‌‌بندی همایش نیز لازم است به دو نکته توجه شود. اولا سیستم هوشمند در بخش اکتشاف قادر است چه اقداماتی انجام دهد. انتقال این توانایی‌‌‌ها به معدن‌‌‌کاران ایران از درجه اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار است. بسیاری از معدن‌‌‌کاران و شرکت‌های معدنی هنوز هم با این قبیل توانایی‌‌‌ها که در نتیجه هوشمندسازی معدن از طراحی تا عملیات، سیستم‌های محاسباتی و ذخایر که به کل متحول شده‌‌‌اند و قابل دسترسی است، آشنایی ندارند. امروز کل سیستم‌هایی که در ایران برای اکتشاف استفاده میشوند، سنتی هستند که این موضوع در زمینه محاسباتی اختلاف جدی با دنیا ایجاد کرده که باید مورد تاکید قرار گیرد. البته در بخش تکنولوژی بخش‌‌‌هایی از فناوریهای نسل چهارم نظیر تکنولوژی VAR و پایش هوشمند سهبعدی در مجموعه‌‌‌هایی نظیر مس سرچشمه عملیاتی شده که فواید بسیاری در پی داشته است. امروز بسیاری از این فناوری‌‌‌ها در دسترس هستند؛ اما استفاده از آنها در کشور شایع نشده است. امروز طراحی فازبندی‌‌‌‌‌‌ها در جهان به شکل آنلاین انجام می‌شود؛ اما در کشور به این رویه دسترسی نداریم.
مدیرعامل فعلی شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات افزود: امروزه دو تا سه نسل از فناوری معدنی عقب افتاده‌‌‌ایم و اگر تدبیری اندیشیده نشود که این فاصله کم شود، عقب‌‌‌ماندگی شدت می‌گیرد. استفاده از دامپ‌‌‌تراک‌‌‌های ۱۳۰تنی به‌ندرت در کشور شایع است که امروزه تراک‌‌‌های مورد استفاده در دنیا با ظرفیت بیش از ۴۰۰تن کار کرده و حتی برخی سازندگان به سمت ساخت دامپ‌‌‌تراک‌‌‌های ۵۵۰تنی رفته‌‌‌اند. از این بدتر وضعیت زیرساخت‌‌‌های حمل‌ونقل در کشور است که از منظر نحوه کف‌‌‌سازی و زیرسازی به‌کل باید متحول شود تا با نیازهای جدید همسو شود. همه این عوامل موجب می‌شود تا هزینه تمام‌شده معدن‌‌‌کاران ایران ۱۰۰درصد از رقبای جهانی بیشتر باشد. سعدمحمدی با تاکید بر این موضوع که نباید به تعریف صرف از وضعیت بخش معدن کشور پرداخت، گفت: همایش پیش‌رو باید به سوالات مختلف در حوزه معدنکاری دیجیتال پاسخ دهد، ضمن اینکه نقاط ضعف را باید مشخص کند تا شاید بتوان از این مسیر تغییراتی در بخش معدن ایجاد کرد.
امید اصغری، مدیرعامل موسسه یونیدرو، دیگر سخنران این نشست بود. وی با اشاره به افزایش حجم سرمایه‌گذاری در هوشمندسازی معادن در جهان عنوان کرد: امروز مساله معدنکاری دیجیتال، نه صرفا یک موضوع تزئینی، بلکه هدفی راهبردی و مورد تاکید مدیران بنگاه‌‌‌های برجسته حوزه معدن است. تحلیل‌‌‌های موسسات برجسته جهانی از جمله دیلیویت و مکنزی به‌خوبی وضعیت سرمایه‌گذاری در این حوزه را در جهان به نمایش می‌‌‌گذارد. مجموع ارزش‌افزوده ناشی از معدنکاری دیجیتال نیز طبق گفته این پژوهشگر و مدیر حوزه معدن، در فاصله سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۵ از ۴۰۰ به ۸۰۰میلیارد دلار خواهد رسید. سرمایه‌گذاری سالانه در این بخش در حالی تا سال ۲۰۲۸ به بیش از ۲۳میلیارد دلار در سال خواهد رسید که هوآوی، اریکسون و بسیاری از برندهای دنیای فناوری برای پروژه‌‌‌های هوشمندسازی معادن پیشگام شده‌‌‌اند. در ایران نیز شرکت ایرانسل طی سال‌های اخیر با نصب دکل ۵G در مجموعه فولادمبارکه و اقداماتی از این دست سعی کرده است گام‌‌‌هایی در این زمینه بردارد. مهدی حمیدی، مشاور معاون امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز با اشاره به وضعیت کشور در حوزه معدنکاری دیجیتال، به تشریح برخی از اقدامات وزارت «صمت» در این حوزه پرداخت و گفت: مباحث هوشمندسازی و توسعه تکنولوژی در بخش معدن ذیل سه‌رشته بحث می‌‌‌گنجد. نخست مبحث بوروکراسی اداری است که با ایجاد سامانه کاداستر مسیر هوشمند شده و امکان مداخله کارشناس با نظر خود در روند فعالیت حذف شده است. بحث دوم طراحی در فرآیندهای استخراج، اکتشاف و فرآوری است. دیگری عملیات بهره‌‌‌برداری است که با دیجیتالی‌شدن در راندمان کار، باطله‌‌‌برداری، حمل‌ونقل و تولید تحول ایجاد خواهد شد.
ایزدیار، مدیرعامل شرکت فنآپ زیرساخت نیز با اشاره به وضعیت هوشمندسازی در بخش معدن کشور از تجربه همکاری با گروه پوسکو (Posco) در زمینه پیاده‌سازی ERP در بخشی از معادن کشور سخن گفت و یادآور شد: تنها زمانی می‌‌‌توان به نتایج ملموسی از این همایش یا هر فعالیت دیگر در زمینه معدنکاری دیجیتال رسید که نظام مسائل و شیوه حل مساله خروجی این قبیل همایش‌‌‌ها باشد. وی همچنین بحث‌‌‌های مهم این حوزه را نرم‌‌‌افزارهای معدنکاری هوشمند، متصل‌شدن، سیستم‌های ایمنی و بحث‌‌‌های محیط‌زیستی، مدیریت کنترل سهبعدی و سیستم تهویه معادن دانست. صالحی، معاون شرکت ذوب‌آهن اصفهان نیز با اشاره به بحران زیرساخت‌‌‌های کشور در حوزه زیرساخت‌‌‌ها، بنادر، فناوری، ماشین‌‌‌آلات و... تاکید کرد: دیر بجنبیم، بازهم عقب می‌‌‌افتیم؛ چرا که سرعت تحولات و تغییرات بسیار زیاد است. صالحی ضمن انتقاد از فرصت‌‌‌های بزرگ صادراتی به دامپینگ شدید روسیه در بازار فولاد اشاره کرد و گفت: لازم است از فرصت‌‌‌ها به شکل بسیار بهتری استفاده کنیم.
عزیزاللهی، مدیرعامل همکاران‌سیستم نیز ضمن تشریح نقاط قوت و ضعف کسب‌وکارهای دیجیتال در ایران تاکید کرد: نکته مهمی که نباید به‌سادگی از کنار آن گذشت، این است که صنایع بزرگ و سنتی کشور چندان به روش‌های جدید روی خوش نشان نمی‌‌‌دهند. این رویکرد باید تغییر کند. وی با اشاره به شقوق مختلف تحول دیجیتال در بخش معدن یادآور شد: انرژی، سرمایه انسانی و محیط‌زیست در نتیجه هوشمندسازی دیجیتال در معادن دچار تغییر و به رشد بهره‌‌‌وری، کاهش هزینه و بهای تمام‌شده منجر میشوند.
کمالی، از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و کریم‌‌‌دادی از شرکت فولاد مبارکه نیز در جریان این نشست، نکات مفیدی را در خصوص ضرورت دیجیتالی‌شدن فرآیندهای معدنکاری مورد تاکید قرار دادند. ستوده، از مدیران شرکت ایرانسل، نیز با اشاره به اثر تحول دیجیتال بر سه روند کلی در بخش معدن گفت: معدن متصل گام اول زیرساخت‌‌‌های ارتباطی در بخش معدن است. ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات صنعتی دیگر حوزهای است که در قالب ادوات قابل نصب، دستگاه‌‌‌های مانیتورینگ و رویه‌‌‌های دیسپچینگ در کانون این تغییرات قرار دارد. پلتفرم‌‌‌های پیشبرد جنبه‌‌‌های مختلف هوشمندسازی نیز دیگر جنبه‌‌‌ای است که باید در این همایش مورد توجه قرار گیرد.
سروش فولادچی، دبیر این همایش نیز با اشاره به چالش‌‌‌های حوزه معدنکاری دیجیتال، یادآور شد: امنیت اطلاعات و حریم خصوصی، محیط کار خشن، تجزیه و تحلیل شبکه در کنار تعامل‌پذیری شبکه، مهم‌ترین زمینه‌‌‌های تحول در عصر معدنکاری هوشمند هستند. تلاش برای کسب نظرات نخبگان معدنی و دعوت از کارشناسان این حوزه در کنار تعامل با دانشگاه‌‌‌ها و موسسات تحقیقاتی و پژوهشگران برجسته جهان در حوزه معدن و فعالیت معدنی و همکاری با شرکت‌های برجسته جهان که در زمینه معدنکاری دیجیتال فعال هستند، از دیگر مواردی بودند که برای همایش در دست اقدام بودند و از سوی فولادچی مورد تاکید قرار گرفتند.
