هشدار چهارشنبه سازمان هواشناسی درباره آلودگی شنبه تهران برای چه کسی بود؟ باز هم «تصمیم شبانه» برای شهروندان
هوانشناسی کمیتهاضطرار؟
متن مکتوب دو هشدار زرد و قرمز هفته پیش درباره «آلودگی از شنبه تا دوشنبه این هفته» خطاب به ۷ وزیر و شهردار تهران
۷۹درصد تهرانی‌‌‌ها صبح امروز از «آنلاینشدن مدارس» اطلاع نداشتند
گفتوگوی «دنیای‌اقتصاد» با دو مدیرعامل پیشین شرکت کنترل کیفیت‌‌‌هوای تهران درباره «ریشه خواب مدیران برابر آلودگی»
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران، ساعت ۲۳ (۱۱ شب) جمعه، اعلام کرد به دلیل تشدید آلودگی هوا، مدارس ابتدایی و مهدهای کودک روز شنبه غیرحضوری خواهد بود. این تصمیم شبانه در آخرین ساعت روز جمعه، باعث شد بسیاری از والدین و شهروندان تهرانی، از این تصمیم اطلاع نیافته یا با دردسر ناشی از اطلاع دیرهنگام، روبه‌رو شوند.
اما این موضوع همه ماجرا نیست؛ اعلام دیرهنگام غیرحضوری شدن مدارس ابتدایی و مهدهای کودک برای روز گذشته، در حالی در آخرین ساعت روز جمعه، انجام شد که سازمان هواشناسی در دو اعلامیه رسمی از روز چهارشنبه، نسبت به ورود تهران و دیگر کلان‌شهرها به شرایط تشدید آلودگی، هشدار داده بود.
چهارشنبه هفته گذشته، سازمان هواشناسی، با صدور هشدار مکتوب زرد‌‌‌رنگ، خطاب به ریاست جمهوری، ۷ وزیر و شهردار تهران درباره آسمان پایتخت اعلام کرد: روزهای شنبه، یکشنبه و دوشنبه هفته جاری آلودگی هوا به دلیل سکون و پایداری جوی، افزایش خواهد یافت. در این هشدار مکتوب اعلام شد اگر از گسترش این آلودگی جلوگیری نشود، آلودگی می‌تواند شرایط قرمز یعنی ناسالم برای همه گروه‌‌‌ها را رقم بزند. این هشدار با دو عبارت «آگاهی» و «اقدام» صادر شد و در آن توصیه شد برای جلوگیری از ورود به وضعیت قرمز آلودگی هوا (ناسالم برای همه گروه‌‌‌ها و شهروندان)، باید فعالیت‌‌‌های صنعتی کنترل شده و نسبت به مدیریت کنترل سوخت نیز اقدام شود. به این معنا که وضعیت نیروگاه‌‌‌ها و کارخانه‌‌‌ها به لحاظ سوخت‌‌‌های آلاینده مدیریت شده و از سوی دیگر مصرف بنزین به واسطه کاهش تردد خودروها و آلایندگی از محل آن کاهش یابد. همان‌‌‌گونه که در تصاویر نیز مشخص است در نقشه ایران که در متن هشدار سازمان هواشناسی منتشر شده وضعیت تهران به لحاظ کیفیت هوا، آلوده نشان داده شده است. هشدار دوم سازمان هواشناسی، جمعه صبح منتشر شد.
در این هشدار مکتوب، اعلام شد کیفیت هوای تهران به لحاظ میزان و سطح آلودگی، در روزهای شنبه، یکشنبه و دوشنبه هفته جاری، به وضعیت قرمز درآمده و اگر از گسترش و تشدید آلودگی جلوگیری نشود، آلودگی هوا وارد وضعیت بنفش یا بسیار ناسالم برای همه خواهد شد. در واقع در این هشدار، وضعیت سه روز اول هفته جاری، خطرناک‌‌‌تر از هشدار چهارشنبه اعلام شد. در حالی که در هشدار روز چهارشنبه از عبارت «آگاهی» و «اقدام» برای وضعیت هوای تهران و دیگر کلان‌شهرها در سه روز اول هفته جاری استفاده شده بود اما در هشدار روز جمعه از عبارت «اقدام ضروری لازم است»، استفاده شد. در این متن، بر عدم‌تردد ضروری شهروندان در سطح شهر در این سه روز تاکید شده است. اما، به‌رغم این دو هشدار مکتوب که از روز چهارشنبه هفته قبل صادر شده و در آن وضعیت هوای تهران و کلان‌شهرها به لحاظ سطح و میزان آلودگی، پیش‌بینی و به مسوولان گوشزد شد، پایتخت‌‌‌نشینان هم جمعه و هم شنبه، به دلیل بی‌‌‌عملی، غفلت و هوانشناسی مسوولان مرتبط با تصمیم اضطراری در شرایط آلودگی هوا، ناچار به تحمل و تنفس هوای آلوده شدند.
در حالی که از روز چهارشنبه هفته گذشته هشدار داده شده بود که هوای تهران در سه روز ابتدای هفته جاری در وضعیت نارنجی و قرمز قرار خواهد گرفت و هوا نه تنها برای افراد حساس و گروه‌‌‌های آسیب‌‌‌پذیر که برای همه ناسالم خواهد شد، اما کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران، تصمیم‌گیری برای این شرایط را تا ساعت 11 جمعه شب، به تعویق انداخته و در ساعت 23 اعلام کرد که مدارس ابتدایی و مهدهای کودک صبح روز شنبه به صورت غیرحضوری (آنلاین) خواهند بود.
نتایج نظرسنجی‌‌‌ای که در همین زمینه ساعت 8 صبح روز شنبه (دیروز) در کانال تلگرامی روزنامه «دنیای‌اقتصاد» به نشانی den_ir@ قرار گرفت نشان داد ۷۹درصد تهرانی‌‌‌ها صبح دیروز که برای بردن فرزندان خردسال خود به مهدکودک یا مدرسه اقدام کرده‌‌‌اند از این تصمیم شبانه بی‌‌‌اطلاع بوده‌‌‌اند یا اگر از این تصمیم نیز مطلع شده‌‌‌اند، به دلیل تصمیم دیرهنگام، موفق به اقدام مناسب در این زمینه نشده‌‌‌اند.
پیامد تصمیم شبانه
بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد این تصمیم شبانه و دیرهنگام حداقل سه پیامد هم برای شهر تهران و هم برای شهروندان به همراه داشته است. اولین پیامد به «عدم‌تاثیر این تصمیم بر کاهش حجم ترافیک شهر تهران در روز شنبه»، مربوط می‌شود. به‌رغم غیرحضوری شدن مدارس و مهدهای کودک، این تصمیم شبانه عملا تاثیر کاهنده بر ترافیک خودروها در صبح دیروز برجای نگذاشت. چرا که اساسا عمده خانواده‌‌‌ها از این تصمیم بی‌‌‌اطلاع ماندند. پیامد دوم که به طور مستقیم با سلامتی یکی از اصلی‌‌‌ترین گروه‌‌‌های آسیب‌‌‌پذیر در برابر آلودگی هوا یعنی خردسالان مرتبط است، «عدم‌جلوگیری از مواجهه خردسالان با آلودگی هوا در روز شنبه در نتیجه عدم‌اطلاع والدین آنها از غیرحضوری شدن مدارس در صبح دیروز» است. تصمیم دیرهنگام باعث شد عملا تعداد قابل‌توجهی از محصلان خردسال دیروز در معرض هوای آلوده و خطرناک قرار بگیرند. سومین پیامد نیز «اثر مضاعف بر تولید آلاینده‌‌‌ها و تشدید آلودگی هوا» بود. به‌رغم اینکه کمیته اضطرار جمعه شب تصمیم به تعطیلی مدارس و مهدهای کودک گرفت و فعالیت آنها را برای روز شنبه به صورت غیرحضوری اعلام کرد اما بی‌‌‌اطلاعی تعداد زیادی از خانواده‌‌‌ها باعث تردد زائد بین منزل و مدرسه شد. بسیاری از خانواده‌‌‌هایی که هر روز ابتدا کودکان خود را به مدرسه برده، سپس به محل کار می‌‌‌رفتند به دلیل بی‌‌‌اطلاعی از غیرحضوری شدن مدارس، یک‌بار کودک خود را به مدرسه برده و به دلیل تعطیلی ناچار به بازگشت به منزل شده و از آنجا به محل کار رفتند. یعنی تردد صبحگاهی آنها از دو بار به حداقل سه بار افزایش یافت. اطلاعات سایت کنترل کیفیت هوای شهر تهران نشان می‌دهد شاخص آلودگی هوای تهران در ۲۴ ساعت منتهی به صبح دیروز به ۱۴۶ رسید. در ساعت ۰۰: ۰۰ بامداد روز شنبه این شاخص تا عدد ۱۶۵ پیش رفت و روز گذشته همچنان وضعیت نارنجی و برای ساعاتی قرمز بود. یعنی برای گروه‌‌‌های حساس ناسالم و در ساعاتی برای همه شهروندان ناسالم شد.
چرا تهران بی‌‌‌دفاع‌‌‌تر شده است؟
«دنیای‌اقتصاد» روز گذشته برای پاسخ به این سوال که چرا تهران روز‌به‌روز دربرابر آلودگی هوا بی‌‌‌دفاع‌‌‌تر می‌شود و برخلاف بسیاری از کلان‌شهرهای دنیا که موفق به مهار، کاهش و کنترل آلودگی هوا شده‌‌‌اند، شرایط بغرنج آلودگی هوا در پایتخت و دیگر کلان‌شهرهای کشور ادامه‌‌‌دار و حتی تشدید شده است، با دو مدیرعامل پیشین شرکت کنترل کیفیت‌‌‌هوای تهران گفت‌وگو کرد.
حسین شهیدزاده از مدیران عامل پیشین شرکت کنترل کیفیت هوای تهران و صاحب‌نظر حوزه آلودگی، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در این باره اعلام کرد: ریشه اصلی بحران آلودگی هوا و دیگر کلان‌شهرهای کشور در «بحران اقتصادی و معیشت خانوارهاست». او به وضعیت نامناسب اقتصاد خانوارها در کلان‌شهرها اشاره کرد و گفت اگر شرایط اقتصادی مناسب بود و به خانوارها اجازه می‌‌‌داد، آنها خودروها و موتورسیکلت‌‌‌های فرسوده و دودزا را به وسایل نقلیه جدید و غیرآلاینده تبدیل می‌‌‌کردند. او همچنین اعلام کرد: توسعه مترو و محدود کردن استفاده از خودروهای شهری برای تردد شهروندان تنها یکی از راهکارهای کاهش آلودگی است و در سایر حوزه‌‌‌ها مانند مدیریت سوخت و فعالیت نیروگاه‌‌‌ها و کارخانه‌‌‌ها نیز باید اقدامات اثربخش صورت بگیرد. در واقع باید مجموعه‌‌‌ای از اقدامات در زمینه مدیریت و کاهش آلودگی هوا انجام شود که همه این اقدامات هم «هزینه‌‌‌بر» هستند. علاوه بر تردد خودروهای آلاینده و موتورسیکلت‌‌‌های کاربراتوری و دودزا در سطح کلان‌شهرها، بخش قابل‌توجهی از ناوگان حمل‌ونقل شهری بسیار فرسوده هستند و نباید اجازه تردد داشته باشند. در خروجی هوای بسیاری از نیروگاه‌‌‌ها، فیلتر آلودگی وجود ندارد و همچنین باید دید که آیا سیستم‌های کاهش آلودگی خودروها تا چه میزان و برای چند سال پایداری دارند. در واقع کار فراتر از توسعه مترو و منع تردد شهروندان با خودروهای شخصی است.
یوسف رشیدی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران، نیز با اشاره به دو پارامتر تعیین‌کننده کیفیت هوا در هر شهر و هر منطقه به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «تولید آلودگی» و «وضعیت هواشناسی» دو پارامتر تعیین‌کننده کیفیت هوا هستند. آنچه اهمیت دارد و قابل مدیریت است، پارامتر «تولید آلودگی» است. مهم این است که بتوان آلودگی را مدیریت کرد و شرایط را به نحوی پیش برد که امکان تهویه طبیعی هوا وجود داشته باشد. به اعتقاد وی مهم‌ترین کاری که باید در این زمینه انجام شود توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی سریع و ارزان است که با ترافیک شهری در خیابان‌‌‌ها و بزرگراه‌‌‌ها تلاقی نداشته باشد. توسعه مترو یکی از مهم‌ترین این روش‌هاست.
رشیدی با بیان اینکه از گذشته تاکنون در بحث مدیریت تولید آلودگی کارنامه قابل قبولی ارائه نشده است از تبدیل تهران و سایر کلان‌شهرها به پارکینگ خودروهای شخصی انتقاد کرد و افزود: نمی‌توان مردم را مقصر این وضعیت دانست. مردم با خودروی شخصی تردد می‌کنند چون اساسا گزینه مناسب دیگری در بسیاری موارد برای تردد با حمل‌ونقل عمومی در اختیار ندارند. تا زمانی که معضل تردد مردم با وسایل حمل‌ونقل عمومی مناسب و در دسترس برطرف نشود نمی‌توان به بهبود وضعیت و کیفیت هوای شهر نیز چندان امیدوار بود. او تاکید کرد: در کشورها و کلان‌شهرهای موفق دنیا در زمینه مدیریت آلودگی این موضوع یعنی حمل‌ونقل مناسب عمومی محور جابه‌‌‌جایی مسافران شهری قرار گرفته است؛ هر چند مساله مدیریت سوخت نیز مهم است اما حمل‌ونقل عمومی پاک، اصلی‌‌‌ترین سیاستی است که باید برای کاهش آلودگی هوا دنبال شود. به گفته وی با این اقدام چهار مساله اساسی یعنی ناترازی بنزین، هدررفت بنزین که سرمایه ملی است، ترافیک و شلوغی شهرها و معابر و در نتیجه آلودگی شدید هوا کنترل و برطرف خواهد شد. او تاکید کرد: برای کاهش آلودگی هوا هیچ راهی جز توسعه حمل‌ونقل عمومی نداریم. بررسی‌‌‌ها و یافته‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد، هم‌‌‌اکنون ۴۵درصد از کامیون‌‌‌ها، ۵۷درصد از اتوبوس‌‌‌ها و ۱۵درصد از خودروهای شخصی فرسوده و آلاینده هستند. بیش از ۵۰درصد موتورسیکلت‌‌‌ها هم کاربراتوری و دودزا هستند.
این در حالی است که آمارهای مدیریت شهری تهران نیز نشان می‌دهد ۶هزار دستگاه اتوبوس از حدود ۹هزار دستگاه اتوبوس تهران فرسودگی شدید دارند و برای نوسازی آنها به اعتباری بالغ بر ۱۰هزار میلیارد تومان نیاز است.
