زلزله خبر می‌دهد؟

مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله مدتی است که موضوع پیش‌بینی یا پیشگویی زمین‌لرزه به یکی از مباحث داغ برخی شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده است؛ این موضوع به‌خصوص بعد از وقوع چند زمین‌لرزه متوسط و بزرگ طی دو ماه گذشته مشابه زلزله کرمانشاه، تهران، کرمان و... بیش از پیش پررنگ شده است. طی روزهای اخیر در برخی شبکه‌های مجازی مطالبی به‌عنوان پیش‌بینی یا پیشگویی زلزله مطرح و حتی ساعت‌ و زمان مشخص نیز برای این پیشگویی‌ها مطرح می‌شود؛ برخی اینها را مستند می‌کنند به اطلاعاتی که از ژئوفیزیک برداشت می‌کنند یا ثبت اختراعاتی که انجام داده‌اند و به‌عنوان مستند بودن و معتبر بودن مطالب خودشان مطرح می‌کنند.

باید تاکید کنم ثبت اختراع الزاما به معنی صحت علمی آن نیست؛ چراکه کسی می‌تواند حداقلی از مطالب را در اداره ثبت اختراع به‌عنوان ایده برای خودش ثبت کند. از اینها بسیاری ممکن است صرف ثبت ایده یا نظر باشد که در نهایت کاربری خاصی نمی‌توان روی آن انجام داد. نباید فراموش کرد که کار علمی، کاری است که شفافیت مشخص و کاملی درباره روش آن، داده‌ها و مراحل انجام کار وجود داشته و قابل ارائه باشد؛ اگر روش کار و مراحل انجام کار و داده‌ها شفاف نباشد و خروجی‌ها قابل صحت‌سنجی و داوری نباشد کار علمی نیست؛ بنابراین درباره پیش‌بینی‌ها یا پیشگویی‌هایی که این‌ روزها مطرح می‌شود، هیچ‌کدام دارای منبع علمی نیستند. در خود آمریکا و ژاپن نه نشانی از این پیشگویی‌ها می‌بینید و نه اینکه اساسا اگر کسی انجام دهد، اهمیت و اعتبار علمی برای آن قائل می‌شوند.  در موارد دیگری، برخی «عدم احتمال اتفاق زلزله بزرگتر» را به‌عنوان یک پیشگویی یا پیش‌بینی مطرح می‌کنند؛ این نوع پیش‌بینی‌ها هم مثل دسته قبل، به‌رغم اینکه به عدم رخداد اشاره دارد اما به هرحال پیش‌بینی است و با شناختی که ما از منابع این نوع پیش‌بینی‌ها داریم، می‌دانیم که اساس و پایه علمی ندارند و عمده آنها هرگاه که مورد سوال قرار گرفتند این جواب را مطرح کرده‌اند که چون نمی‌دانیم پیش‌بینی‌هایمان کجا و چگونه منتشر می‌شود، نمی‌توانیم مستندات مربوط به آن را منتشر کنیم؛ به نظر می‌رسد این اظهارات به این معنا است که مستندی درباره این پیش‌بینی‌ها وجود ندارد.  دسته سومی از پیش‌بینی‌ها یا به معنای بهتر، شایعاتی وجود دارد که به اسم پدر زلزله (بهرام عکاشه)در شبکه اجتماعی تلگرام منتشر شد؛ واقعیت این است که بنا بر اعلام خود ایشان، وی اصلا عضو شبکه اجتماعی تلگرام نیست و به کسی هم ماموریت نداده که این مطالب را منتشر کند.  به این ترتیب این نوع پیش‌بینی‌ها یا اظهارنظرها، چه از نوعی که اعلام می‌شود اختراعی وجود دارد که زلزله را پیش‌بینی می‌کند، چه از نوع عدم پیش‌بینی‌ها، جزو دسته ادعاهای شبه‌علمی است. به‌طور کلی عدم‌توجه به این نوع مطالب باعث می‌شود حلقه توسعه این مطالب کاهش پیدا کند و از دور خارج شود. توصیه می‌شود تنها به مطالب علمی توجه شود؛ در این میان باید بگوییم ایران سرزمینی لرزه‌خیز است و موضوع امشب و فردا یا یک سال دیگر نیست؛ بنابراین ضرورت انطباق ما با شرایط واقعی مهم است؛ اینکه چگونه ودر چه شرایطی می‌توانیم در کشور لرزه‌خیز با ریسک کمتر زندگی کنیم.