«ان‌زمبی مته»: کارآفرینی که از زباله، آجر می‌سازد

مترجم: مریم مرادخانی منابع: WorldArchitecture, Green Queen : نامش «ان‌زمبی مته» است؛ دختر ۲۹ ساله اهل کنیا که اخیرا برنده جایزه محیط زیست سازمان ملل شده. او بنیانگذار شرکتی به نام «Gjenge Makers» است که کارشان، «تبدیل زباله به آجر» است. او پیش از تاسیس این شرکت، مهندس صنعت نفت و تحلیلگر داده‌ها بود. گاهی اوقات وقتی از خیابان‌های شهر محل سکونتش، یعنی «نایروبی» عبور می‌کرد، با دیدن زباله‌هایی که در گوشه و کنار شهر به چشم می‌خوردند به فکر فرو می‌رفت. تا اینکه بالاخره تصمیم گرفت برای کمک به حل بحران ضایعات پلاستیکی، کاری بکند. با تبدیل پلاستیک به مصالح ساختمانی. او ابتدا مطمئن نبود که ایده‌اش جواب می‌دهد یا نه. اما ۹ ماه بعد، در سال ۲۰۱۸، توانست اولین آجر خود را تولید کند.

ماده اولیه تولید این آجرها، ضایعات پلاستیکی است. فرآیند تولید در شرکت Gjenge Makers به این شکل است که ابتدا ضایعات پلاستیکی را از کارخانه‌های بسته‌بندی یا از سایر بازیافت‌کننده‌ها تحویل می‌گیرند. این ضایعات شامل بطری‌ها و ظروف پلاستیکی و ضایعات صنعتی می‌شوند. سپس اگر قطعات فلز و سنگ در میان زباله‌ها باشد، آنها را جداسازی می‌کنند. بعد پلاستیک تصفیه شده را با ماسه ترکیب کرده و مخلوط به دست آمده را به اصطلاح «می‌پزند» و ترکیب مذاب را در قالب‌های آجر می‌ریزند. این فرآیند، گنجایش تولید ۱۰۰۰ تا ۱۵ هزار آجر در روز را دارد. آنها هر روز حدود ۵۰۰ کیلو زباله پلاستیکی را بازیافت می‌کنند. مته می‌گوید: «ضایعات پلاستیکی فقط مشکل کنیا نیست بلکه یک مشکل جهانی است. در شهر ما نایروبی، روزانه چند ده تن زباله پلاستیکی تولید می‌شود و تنها بخش کوچکی از آن بازیافت می‌شود. با خودم گفتم که به جای دست روی دست گذاشتن و غر زدن، می‌توانیم کارهای بهتری انجام دهیم» و به این ترتیب در سال ۲۰۱۷، از کارش استعفا داد و یک آزمایشگاه کوچک در حیاط خلوت خانه مادرش راه انداخت و شروع کرد به آزمون و خطا و ساختن آجرهایی با ترکیب ماسه و پلاستیک. صدای دستگاه‌ها آنقدر زیاد بود که همسایه‌ها اعتراض کردند. او می‌گوید: «یک سال تمام، رفت و آمدها و روابطم را تعطیل کردم و همه پس‌اندازم را خرج همین کار کردم. دوستانم نگران بودند». یک سال طول کشید تا او بتواند ترکیب مناسبی برای ساخت آجر پیدا کند.

پس از کلی آزمایش، فهمید که بعضی پلاستیک‌ها راحت‌تر به خورد هم می‌روند. پروژه او زمانی جان گرفت که بورسیه دانشگاه کلرادو بولدر در ایالات‌متحده را دریافت کرد تا در برنامه آموزش کارآفرینی اجتماعی آن شرکت کند. به این ترتیب، چند نمونه از آجرهایش را در چمدانش گذاشت و راهی آمریکا شد. در آنجا، گاهی به آزمایشگاه دانشگاه می‌رفت و بارها نسبت ماسه به پلاستیک را تغییر می‌داد. تا در نهایت به نسبت ایده‌آل رسید. او در آنجا، نمونه اولیه دستگاه تولید آجر را نیز طراحی و تولید کرد. آجری که این دستگاه‌ها تولید می‌کنند نسبت به آجر بتنی، دوام بیشتری دارد، سبک است و دمای ذوب آن، بیش از ۳۵۰ درجه است. این محصول همچنین دارای تاییدیه از اداره استاندارد کنیاست. آنها بخشی از ضایعات را از کارخانه‌های بازیافت، می‌خرند که شامل زباله‌های تولید شده توسط مصرف‌کننده‌هاست، مثل بطری‌های نوشابه. بخشی را نیز از بخش صنعتی به طور رایگان دریافت می‌کنند که شامل زباله‌های صنعتی است. به این ترتیب، قیمت تمام‌شده آجرها کمتر می‌شود که این برای مشتریانی مثل صاحب خانه‌ها و مدارس، مقرون به صرفه است. علاوه بر افراد، چند نهاد مطرح در کنیا نیز در پروژه‌های خود از این آجرها استفاده کرده‌اند.

اگر به مرکز نایروبی که به ناحیه تجاری معروف است بروید، می‌بینید که در مسیرهای خودرو، پیاده‌روها و معبرها از سنگفرش‌های این شرکت استفاده شده. تاسیس این شرکت حتی به نفع کارخانه‌های دیگر هم بوده‌است. مته می‌گوید: «کارخانه‌ها و شرکت‌ها مجبورند کلی هزینه کنند تا یک نفر بیاید و زباله‌­هایشان را جمع‌آوری کند و ببرد. ما با تاسیس شرکتمان، مشکل آنها را هم حل کردیم. خودمان می‌آییم و زباله‌ها را می‌بریم.» این شرکت تا اوایل فوریه ۲۰۲۱، بیش از ۲۰ تن پلاستیک بازیافت و ۱۱۲ فرصت شغلی ایجاد کرده بود.

مته می‌گوید: «پلاستیک ماده‌ای است که درست مصرف نمی‌شود و درست درک نمی‌شود. (این ماده) پتانسیل عظیمی دارد، اما وقتی عمرش به پایان می‌رسد و تبدیل به زباله می‌شود، می‌تواند فاجعه به بار بیاورد». طبق گزارش‌ها، وضعیت زباله‌های پلاستیکی در آفریقا و مشخصا در کنیا به نقطه بحرانی رسیده. تخلیه غیرقانونی زباله، سلامت ساکنان را به مخاطره انداخته. از سوی دیگر، کشورهای غربی کماکان ضایعات پلاستیکی خود را به قاره آفریقا می‌فرستند. این منطقه در حال غرق شدن در سیلی از پلاستیک است.

آبراه‌ها و رودخانه‌ها مسدود شده‌ا‌‌ند و زمین‌های دفن زباله، تهدیدی جدی برای سلامت جامعه به حساب می‌آیند. دو سال پیش، ایالات متحده بیش از یک میلیارد پوند پلاستیک را به ۹۶‌کشور فرستاد که یکی از آنها کنیا بود.

همین، مشکل زباله را در این کشور دوچندان کرد. در چنین شرایطی، روش خلاقانه شرکت Gjenge Makers می‌تواند کمک بزرگی به جامعه کنیا باشد. مته قصد دارد در آینده با شرکت‌های بزرگ ساختمانی همکاری و راهکارهایش را به آنها ارائه کند. او معتقد است که استفاده از پلاستیک، ایرادی ندارد به شرطی که بازیافت شود.

هرچه پلاستیک بیشتری بازیافت شود، امکان ساخت خانه‌های مقرون به صرفه بیشتر می‌شود. و همین می‌تواند اشتغال‌زایی کند. نوآوری او در حوزه ساخت و ساز به ما نشان می‌دهد که اگر رویکرد اقتصادی خطی را کنار بگذاریم (که طبق آن، یک وسیله یک بار مصرف می‌شود و سپس دور ریخته می‌شود) و رویکرد دورانی را جایگزین ‌کنیم (که یک ماده یا محصول، بارها استفاده می‌شود)، ده‌ها فرصت زیست‌محیطی و اقتصادی ایجاد می‌شود.