چگونه ۲۰۲۰ نقش کسب‌وکارها را در جامعه تغییر داد؟
۱۰ دگرگونی کسب‌وکارها در ۲۰۲۰
۱۰ داستان مهم سال ۲۰۲۰ درباره ارتباط کسب‌وکارها و جامعه کدام‌ها بودند؟ قطعا مشکلات مرتبط با کووید-۱۹ در راس آنها بوده است. پس از آن نوآوری‌ها و عقبگرد برخی کسب‌وکارها قرار دارد که باعث کاهش پیشرفت در مسیر توسعه پایدار شدند. از دیگر داستان‌های مهم سال گذشته می‌توان به برجسته شدن مشکلات سوخت‌های فسیلی اشاره کرد. مفهوم مسوولیت‌پذیری اجتماعی کسب‌وکارها هم رنگ و بوی دیگری گرفت. برخی شرکت‌ها از جنبش‌های اجتماعی مانند «زندگی سیاهپوستان ارزش دارد» دفاع کرده و در این مسیر هم اقدامات خوبی انجام دادند. در نهایت شاهد افزایش تقاضا برای اصلاح نظام سرمایه‌داری بودیم. ۲۰۲۰ سالی به شدت دشوار بود؛ با سکانسی بسیار امیدوارکننده در انتهای آن. یک پاندمی جهانی که هر یک قرن یک‌بار اتفاق می‌افتد، به شکل یک تراژدی تمام‌عیار، زندگی و اقتصادهای بسیاری را نابود کرد. اما به شکلی معجزه‌آسا از نمایش قدرت علمی، فایزر، مدرنا و چند شرکت داروسازی در سطح جهان به واکسن‌هایی به شدت موثر دست یافتند. پس از یک‌سال تاریکی، دسامبر ۲۰۲۰ با خود نور امید داشت.
اما کووید-۱۹ با آنکه مهم‌ترین داستان ۲۰۲۰ بود، تنها داستان نبود. در حقیقت، اتفاقات بسیار دیگری هم رخ دادند و برخی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی بشر هم بزرگ‌تر شدند. نابرابری‌های اقتصادی شدیدتر از قبل شد. پس از یک دهه که دهک بالای درآمدی، تمام منافع ثروت را به‌دست آوردند (این رقم فقط در آمریکا حدود ۵۰ تریلیون دلار بود)، اوضاع بدتر هم شد. در دوران پاندمی، میلیاردهای آمریکا یک تریلیون دلار به ثروت خود افزودند. تغییرات اقلیمی شدیدتر از همیشه خود را نشان داد. توفان‌های بزرگ‌تر، امواج گرما و آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه (از نظر ابعاد) در استرالیا و کالیفرنیا نگرانی‌های بسیاری به بار آورد. ۲۰۲۰ تبدیل به گرم‌ترین سال تاریخ شد.
دولت‌ها در واکنش به بحران اقتصادی کرونا، شیرها را باز کردند. کشورهای مختلف حدود ۲۰ تریلیون دلار محرک پولی به اقتصاد تزریق کردند (برابر با یک‌چهارم تولید ناخالص جهانی) تا به بقای مردم و کسب‌وکارها کمک کرده باشند. با این حجم از نقدینگی جهانی و سایر مشکلاتی که درحال تشدید بودند، بسیاری از مردم خواهان تغییرات اجتماعی شدند. آنها جهانی پاک‌تر، عادلانه‌تر و پایدارتر خواستند و همین خواسته‌ها تبدیل به شعارهای انتخاباتی جو بایدن در کمپین ریاستجمهوری آمریکا شد. در نهایت، اعتراضات شهروندان آمریکا علیه خشونت پلیس منجر به بحث‌های جهانی در مورد بی‌عدالتی‌های نژادی شد.
با این اوصاف، اتفاقات سال ۲۰۲۰ از شمار خارج بودند. این سخن به معنای آن است که فضای فعالیت کسب‌وکارها برای همیشه عوض شده است. هیچ فهرستی نمی‌تواند تمام اتفاقات سال گذشته را در بر گیرد، اما ۱۰ مورد از آنها توجه همه را جلب کرد.
۱- کووید-۱۹ حرکت به سمت توسعه پایدار را کند کرد
کشورها و شرکت‌ها حرکتی مستمر به سمت بزرگ‌ترین چالش جهان داشتند. این حرکت هرچند پرسرعت نبود، منطبق با الزامات و توصیه‌های علمی بود. اما در ماه ژوئیه، سازمان ملل متحد گزارشی درباره اهداف توسعه پایدار (SDGs) ارائه کرد که حاکی از پسرفتی دردآور در قریب به اتفاق شاخص‌ها بود. برای نخستین‌بار در ۲۰ سال گذشته، تعداد افراد زیر خط فقر مفرط افزایش یافتند. صدها میلیون نفر بیکار شده یا درآمدشان کاهش یافت. زنان به ویژه پس از دهه‌ها حرکت در مسیر برابری جنسیتی با عقبگردی سنگین مواجه شدند.
تناقض آنجا است که تنها پیشرفت سال، در زمینه انتشار گازهای گلخانه‌ای بود. تعطیلی اقتصادی باعث شد انتشار این گازها حدود ۷ درصد کاهش یابند. همین پیشرفت، چالش پیش‌رو را پررنگ‌تر ساخت: ما باید هر سال به همین اندازه از انتشار گازهای گلخانه‌ای بکاهیم تا از بدترین پیامدهای تغییر اقلیمی در امان بمانیم. اکنون کسب‌وکارها و دولت‌های پیگیر پایداری، باید بیش از قبل تلاش کنند.
۲- نوآوری کسب‌وکارها برای مقابله جهانی با کووید
با گسترش کرونا، بسیاری از زنجیره‌های تامین به شکلی بی‌سابقه مختل شدند. بسیاری از لوازم پزشکی و بهداشتی مانند ماسک و دستکش در مکان‌هایی (مانند ووهان چین) تولید می‌شدند که از قضا به‌دلیل ویروس تعطیل شده بودند. کمبود این لوازم و تجهیزات به سرعت دیده شد. در مقابل، بسیاری از کسب‌وکارها و شرکت‌ها از هر اندازه‌ای، شروع به نوآوری و تغییر خط تولید خود برای تامین نیاز مردم کردند.
مثال‌ها از همکاری شرکت‌های مختلف در این مسیر بسیارند. یکسری شرکت‌ها از تخصص و قابلیت‌های خود بهترین بهره را گرفتند. برخی شرکت‌های عطر و ادوکلن، مایع ضدعفونی‌کننده ساختند. شرکت‌های تولید موتور جت به تولید تهویه هوای بیمارستانی اقدام کردند و بسیاری از شرکت‌های دیگر با استفاده از ظرفیت تامین‌کنندگانشان به تولید ماسک، روپوش پزشکی، حفاظ صورت و دستکش پرداختند. در این بین نامهای بزرگی مانند اپل، فورد، آی‌بی‌ام و جنرال موتورز هم دیده شد که نشان از توانایی شرکت‌ها برای کاهش مشکلات شهروندان جهان داشت.
۳- شرکت‌ها به خوبی و به بدی مشکلات مردم را مدیریت کردند
برخی از حوزه‌های اقتصادی مانند گردشگری و سفر به یکباره ناپدید شدند. بسیاری از برندهای غذایی و مصرفی تمام فروش متمرکز خود را از دست دادند و در عوض با تحویل مستقیم به خانه مردم، درآمد کسب کردند. این تغییرات تاریخی به معنای تغییرات بی‌سابقه در شیوه کار و جابه‌جایی‌ها و اخراج‌های فراوان بود. برخی شرکت‌ها این شرایط را به خوبی مدیریت کردند و مردم را در اولویت قرار دادند. تعدادی از مدیران عامل به سرعت خواهان کاهش حقوق خود شدند تا شرکت بتواند حقوق و مزایای کارکنانش را پرداخت کند. حتی شرکتی مانند Airbnb که چنین کاری برایش کافی نبود، به‌دلیل اقدام مدیرعاملش در انتشار یک نامه صریح و صادقانه در نیاز به تعدیل کارکنان مورد ستایش قرار گرفت. ایکیا هم پس از بازگشایی فعالیت‌هایش، به ۹ دولت بابت کمک به کارکنان اخراج شده مبالغی را بازگرداند.
شرکت‌های دیگری بودند که چندان مسوولیت‌پذیر عمل نکردند. بسیاری از آنها ضمن تعطیلی، اعلام ورشکستگی و اخراج کارکنان، از گریزراه‌های قانونی سوءاستفاده کردند تا حقوق و مزایای مدیرانشان را به‌طور تمام و کمال بپردازند.
۴- به‌رغم همه چیز، توجه به اقلیم و پایداری افزایش یافت
در ژانویه، شرکت مایکروسافت جسورانه‌ترین هدف را در مقابله با تغییرات اقلیمی جهان تعیین کرد. این شرکت متعهد شد که تا ۲۰۳۰ میزان انتشار کربنش را صفر کرده و تا ۲۰۵۰ تمام انتشارهای دوران فعالیتش را هم جبران کند. گوگل به سرعت بازی را داغ‌تر کرد و با کنسل کردن بسیاری از فعالیت‌های منجر به آلایندگی‌های تاریخی‌اش، اعلام کرد که فعالیت سایت‌هایش تا سال ۲۰۳۰ باید از محل انرژی‌های تجدیدپذیر باشد. اپل هم هدف کربن خنثی در تمام زنجیره تامین تا سال ۲۰۳۰ را تعیین کرد. استارباکس فهرستی با جزئیات درباره شیوه تغییر رفتار مصرف‌کننده و زنجیره تامین‌اش منتشر کرد. آمازون سال ۲۰۴۰ را به‌عنوان هدفش در صفر کردن انتشار گازهای گلخانه‌ای معرفی کرد و سایت فعالیتش در سیاتل را به نام «مرکز تعهد اقلیمی» نام گذاشت.
محدودسازی استفاده از منابع طبیعی و توجه به تنوع زیستی هم مورد توجه بیشتری قرار گرفت. در جبهه اجتماعی، مسترکارد اعلام کرد که یک میلیارد نفر، ۵۰ میلیون کسب‌وکار کوچک و ۲۵ میلیون زن را به اقتصاد دیجیتال متصل خواهد کرد.
۵- سوخت‌های فسیلی کمرنگ شدند
حدود ۹۰ درصد از نیروگاه‌های برق وارد مدار شده در سال ۲۰۲۰، متکی به انرژی‌های تجدیدپذیر بودند. قیمت تولید برق خورشیدی هم به ۵/ ۱ سنت در هر کیلووات در ساعت کاهش یافت. انرژی پاک تا سال ۲۰۲۵ جای زغال‌سنگ را به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع تامین برق خواهد گرفت.
نیویورک تایمز در گزارشی در ماه آوریل از فروپاشی شرکت‌های نفتی خبر داد. ارزش بازار غول‌های نفت و گاز از جمله اکسون، شل و بی‌پی به یک‌سوم قله تاریخی خود رسیدند. در طرف مقابل، اورستد، یک شرکت دانمارکی که تمرکزش را از گاز و زغال‌سنگ به سمت انرژی بادی برده است، تا این لحظه ارزش بازاری بیش از بی‌پی پیدا کرده است؛ درحالی‌که فقط یک‌چهارم آن درآمد دارد.
از دیگر داستان‌های قابل ذکر، تغییر مسیر فولکس واگن ۱۱۶ ساله بود. این غول خودروسازی آخرین خودرو با موتور احتراقی خود را تولید کرد و به سمت خودروهای برقی رفت. حتی گوگل هم اعلام کرد دیگر به ساخت الگوریتم برای افزایش استخراج نفت و گاز کمک نخواهد کرد.
۶- سرمایه‌گذاران به حرکت خود به سمت مسوولیت‌پذیری اجتماعی و زیست‌محیطی ادامه دادند
هر سال صحبت از مسوولیت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی (ESG) شرکت‌ها افزایش می‌یابد. اما به‌نظر می‌رسد که ۲۰۲۰ یک نقطه عطف بوده است. در این سال بسیاری از بانک‌های جهانی به سرمایه‌‌گذاری‌هایشان روی سوخت‌های فسیلی پایان دادند و به سرمایه‌گذاری روی محیط‌زیست و جامعه پرداختند.
لری فینک، مدیرعامل بلک‌راک (Blackrock) که بزرگ‌ترین شرکت سرمایه‌گذاری جهان به حساب می‌آید، در نامهای به سهامداران و شرکت‌های زیرمجموعه، از تغییر اقلیم و ریسک‌های سیستماتیک آن بر حوزه سرمایه‌گذاری صحبت کرد. در پژوهشی توسط شرکت سرمایه‌گذاری مورگان استنلی هم مشخص شد که ۸۰ درصد از شرکت‌های این حوزه، به مسوولیت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی در سرمایه‌گذاری‌های خود توجه می‌کنند. این رقم در سال ۲۰۱۷ برابر با ۷۰ درصد بود.
۷- جهان کسب‌وکار شعار «زندگی سیاهپوستان ارزش دارد» سر داد
آگاهی از بی‌عدالتی‌های نژادی در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت. کووید-۱۹ از جهات بسیاری در این افزایش آگاهی نقش داشت: سیاهپوستان، تبعه آمریکای لاتین و بومیان آمریکا (بازماندگان سرخپوستان) ۲ تا چهار برابر سفیدپوستان این کشور به کرونا مبتلا شدند و درگذشتند. اما انتشار فیلم مرگ جورج فلوید، نقطه عطف داستان بود.
علاوه بر تظاهرات گسترده‌ای که در سراسر جهان به راه افتاد، شرکت‌ها حس کردند باید حرکتی در این مسیر انجام دهند. بسیاری از شرکت‌ها متعهد به افزایش تعداد سیاهپوستان در هیات مدیره خود شدند. همچنین اعلام کردند که خرید از کسب‌وکارهای آنها را در اولویت قرار می‌دهند. به‌عنوان مثال، مایکروسافت اعلام کرد که ۵۰۰ مگاوات انرژی خورشیدی از جوامع اقلیت آمریکا خریداری خواهد کرد و آن را هم صرف خودشان می‌کند. فروشگاه سفورا هم ۱۵ درصد از قفسه‌هایش را به برندهای تحت مالکیت سیاهپوستان اختصاص خواهد داد.
حرکت‌های نمادین هم در این دوره جای خود را داشت. پپسی دو برند خود را که تصاویر سیاهپوستان روی آنها درج شده بود (و به نوعی یادآوری دوران بردگی آنها بود)، از رده خارج کرد. نسکار هم استفاده از پرچم معروف کنفرانس (ایالات‌های جنوبی در جنگ داخلی آمریکا) را ممنوع اعلام کرد.
۸- معنای مسوولیت‌پذیری شرکتی گسترش یافت
در ماه مه، شرکت معدنی ریوتینتو در گسترش یک معدن سنگ‌آهن، دو مکان باستان‌شناسی بومی را در غرب استرالیا تخریب کرد. در پی این اتفاق، مدیرعامل شرکت برکنار شد. شورای سردبیری فایننشال‌تایمز، چنین اتفاقی را اثبات افزایش قدرت مسوولیت اجتماعی دانست، البته آنها هیات‌مدیره شرکت را هم مقصر دانستند و برکناری مدیرعامل را اقدامی کافی تلقی نکردند.
این داستان نشان داد که شیوه رفتار یک شرکت با ذی‌نفعان (مانند جامعه و کارکنانش) تعیین‌کننده شیوه قضاوت هیات‌مدیره است. شرکت دیزنی هم به دلیل فیلم‌برداری در بخشی از چین که حداقل یک میلیون مسلمان را بازداشت کرده بودند، مورد انتقاد افکار عمومی قرار گرفت. ۲۰۲۰ نشان داد که مسوولیت‌‌پذیری‌های گسترده‌تری از کسب‌وکارها انتظار می‌رود و فقط بحث آلایندگی یا تخریب منابع طبیعی نیست. هر چیزی که به یک جامعه ناعادلانه بینجامد، در تیررس افکار عمومی قرار خواهد گرفت.
۹- شرکت‌ها از ارکان جامعه دفاع کردند
۲۰۲۰ تهدیدهای بسیاری برای دموکراسی داشت؛ به‌ویژه در آمریکا و برزیل. با این حال، بسیاری از شرکت‌ها واکنش نشان دادند. نخست آنکه برای نخستین بار، ۲هزار شرکت آمریکایی، به کارکنان خود «مرخصی رای» دادند. آنها با مرخصی به کارکنانشان امکان رای دادن در انتخابات ریاستجمهوری و ایفای این وظیفه شهروندی را فراهم ساختند.
مساله دیگر، انتشار بی‌سابقه اطلاعات نادرست و شایعات مختلف بود. فیس‌بوک به‌عنوان متهم ردیف اول این جو رسانه‌ای، مورد تحریم بی‌سابقه‌ای قرار گرفت. برخی از بزرگ‌ترین برندهای جهان از جمله آدیداس و کوکاکولا در اقدامی جمعی، به تبلیغات خود در فیس‌بوک پایان دادند. ارزش تبلیغات آنها ده‌ها میلیون دلار بود.
انتشار اطلاعات نادرست که منجر به کاهش اعتماد مردم به علم شده بود، منجر به آن شد که دو مجله تقریبا ۲۰۰ ساله (ژورنال پزشکی نیوانگلند و ساینتیفیک امریکن) برای اولین بار از یک نامزد ریاستجمهوری آمریکا حمایت کنند. این دو مجله که پشت جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا ایستادند، تصمیم خود را انتشار اطلاعات نادرست و نادیده گرفتن شواهد علمی توسط دونالد ترامپ اعلام کردند که به آمریکا و شهروندانش آسیب رساند.
۱۰- تقاضا برای اصلاح سرمایه‌داری افزایش یافت
در راستای تلاش‌ها برای اصلاح نظام‌های اقتصادی و اجتماعی، افراد بسیاری (از جمله ربکا هندرسون از دانشگاه هاروارد و ری دالیو، میلیاردر صندوق‌های تامینی) خواستار اصلاح جدی در شیوه کار سرمایه‌داری شدند؛ سیستمی که به دلیل هزینه‌های پنهان فعالیت، فشار بسیاری به اجتماع وارد می‌آورد تا عده‌ای ثروتمندتر شوند.
کمک‌های ۲۰ تریلیون دلاری کشورهای مختلف برای کاهش مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا نشان داد که هنوز هم دولت‌ها می‌توانند بر خلاف توصیه‌های سرمایه‌داری عمل کنند (حداقل زمانی که اوضاع اقتصادی و اجتماعی به شدت وخیم است). فایننشال‌تایمز در مقاله‌ای عنوان کرد که ویروس کرونا منجر به تشویق سیاست‌هایی شد که تاکنون غیرعادی به‌نظر می‌رسیدند؛ سیاست‌هایی مانند مالیات بر درآمد و ثروت.
کسب‌وکارها هم در این فرآیند نقش دارند. پاول ترودر جونز، میلیاردر و سرمایه‌گذار برجسته، شرکت‌ها را به توجه بیشتر به پیامد فعالیت‌هایشان و پرداخت دستمزدهای کافی به کارکنانشان فراخواند.
