درس جهانی صورتحساب هوشمند برای ایران
این روش، فرآیند ایجاد، ارسال و ثبت فاکتورها را به شکل دیجیتال و بدون نیاز به کاغذ یا ثبت دستی انجام میدهد و اطلاعات تراکنشها را به صورت خودکار به سامانههای مالیاتی ارسال میکند. einvoicing اولین بار در دهه ۱۹۹۰ در کشورهای اروپایی برای کاهش خطا و تسریع پردازش مالیات معرفی شد و در سالهای بعد در کشورهای آمریکای لاتین و آسیایی نیز گسترش یافت.
تجربه جهانی نشان میدهد کشورهایی مانند شیلی، مکزیک، ایتالیا و استونی با اجرای einvoicing توانستهاند فرار مالیاتی را کاهش دهند، فرآیند حسابرسی و گزارشدهی را ساده کنند، درآمد مالیاتی رسمی را افزایش دهند و رابطه بین دولت و کسبوکارها را به همکاری و اعتماد نزدیکتر کنند. برای مثال، در شیلی و مکزیک، پس از اجرای اجباری einvoicing، درآمد مالیات بر ارزش افزوده (VAT) حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش یافته و میزان گزارشهای ناقص یا صوری به شکل قابلتوجهی کاهش یافته است. همچنین کشورهایی که سیستم گزارشدهی لحظهای (real-time reporting) را با einvoicing ترکیب کردهاند، شاهد افزایش انطباق مالیاتی و کاهش شکاف مالیاتی بودهاند.
مزایای einvoicing جهانی شامل کاهش خطا و کاغذبازی، شفافیت بیشتر تراکنشها، کاهش شکاف مالیاتی، تسهیل حسابرسی و بهبود گردش نقدی کسبوکارها است. برای واحدهای خرد و متوسط، این به معنای کاهش بار اداری، کاهش خطا، پیشبینی بهتر مالیات و فرصت رقابت سالمتر است.
وضعیت ایران و اقدامات سازمان امور مالیاتی
ایران نیز طی سالهای اخیر، گامهای مهمی در مسیر مدرنسازی نظام مالیاتی برداشته است. سازمان امور مالیاتی با اجرای زیرساختهای دیجیتال، زمینه تغییر نگاه اصناف به مالیات را فراهم کرده است. مهمترین اقدامات شامل قانون سامانه مودیان و پایانههای فروشگاهی است که کسبوکارها را ملزم به صدور فاکتور الکترونیکی و ثبت آن در سامانه میکند.
همچنین از دیماه ۱۴۰۴، فاکتورهای کاغذی اعتبار قانونی ندارند و ارسال امن و آنلاین فاکتورها به سامانه مالیاتی امکانپذیر شده است. این اقدامات با هدف افزایش شفافیت، کاهش فرار مالیاتی و اعمال عدالت مالیاتی صورتپذیرفته است. ایجاد این زیرساخت دیجیتال، مالیات را به یک وظیفه قانونی و مسوولیت حرفهای تبدیل میکند. این کار با کاهش پیچیدگی اداری، تسهیل فرایندها و افزایش شفافیت، انگیزه کسبوکارها برای همکاری با نظام مالیاتی را به دنبال دارد و حس عدالت مالیاتی را تقویت میکند.
تحلیل تاریخی و اهمیت تحول دیجیتال
تجربه تاریخی نشان میدهد که نظامهای مالیاتی سنتی در ایران و بسیاری از کشورها، با پیچیدگی و بوروکراسی زیاد، باعث شده بودند که کسبوکارها مالیات را به چشم تحمیل یا فشار بنگرند و سعی بر فرار مالیاتی داشته باشند. در ایران، پیش از اقدامات دیجیتال، بخش بزرگی از فعالیتهای اقتصادی به شکل غیررسمی انجام میشد و نظارت مالیاتی محدود بود.
با ورود einvoicing و سامانههای دیجیتال، امکان ثبت دقیق فروش و تراکنشها فراهم شده و اصناف به تدریج دریافتند که شفافیت مالیاتی نه تنها به دولت کمک میکند، بلکه برای خودشان نیز مزایایی دارد؛ از جمله این مزایا، پیشبینی بهتر مالیات، کاهش خطا، گردش نقدی سریعتر و امکان حسابرسی سادهتر است. این تجربه تاریخی نشان میدهد که تغییر نگاه اصناف یک روند تدریجی و وابسته به ابزارهای اجرایی و دیجیتال است. همانطور که در کشورهای اروپایی و آمریکای لاتین مشاهده شده، ترکیب قانونگذاری شفاف با فناوریهای دیجیتال باعث افزایش تمکین مالیاتی و کاهش مقاومتها در اینباره میشود.
فرصتهایی برای ایران
با توجه به شرایط اقتصادی ایران، تغییر نگاه اصناف به مالیات فرصتهای مهمی ایجاد میکند از جمله آنها باید به افزایش منابع مالی دولت برای خدمات عمومی و توسعه زیرساختها، کاهش بخش اقتصاد غیررسمی و افزایش عدالت اقتصادی، تقویت اعتماد عمومی به نظام مالیاتی، و ایجاد فضای کسبوکار شفاف و قابل پیشبینی برای اصناف و شرکتها اشاره کرد.
سازمان امور مالیاتی در سالهای اخیر با آموزش، اطلاعرسانی، پشتیبانی و تشویق به انطباق، این تغییر نگاه را پایدار کرده است. ترکیب الزامات قانونی با اقدامات تشویقی، مانند تسهیلات یا معافیت مشروط برای کسبوکارهای منظم، باعث میشود اصناف انگیزه بیشتری برای همکاری داشته باشند. با توجه به تجارب جهانی و اقدامات ملموس سازمان امور مالیاتی در ایران، پیششرطهای تغییر نگاه اصناف به مالیات فراهم شده است.
einvoicing و سامانههای دیجیتال نقش کلیدی در این تغییر ذهنیت ایفا میکنند و با کاهش بیاعتمادی و مقاومت به همکاری، مشارکت فعال در نظام مالیاتی را به دنبال دارند. ناگفته نماند که سازمان امور مالیاتی توانسته جهت بهبود شفافیت، عدالت، آموزش و پشتیبانی، بر ابزارهای دیجیتال تمرکز کند چراکه ایران میتواند یک نظام مالیاتی مدرن، شفاف و پایدار به دست بیاورد که هم درآمد دولت را افزایش میدهد، هم فضای کسبوکار را شفاف و منظم نگه میدارد، و هم اعتماد و همکاری اصناف را جلب میکند. این نقطه عطف، چشماندازی روشن برای آینده مالیاتستانی ایران و تغییر نگاه تاریخی اصناف است.
* کارشناس حوزه مالیات
