نوبل ادبیات ۲۰۲۲ به آنی ارنو رسید
برای شهامت، برای تیزهوشی
در زمان اعلام نام ارنو، کمیته نوبل خبر داد خود نویسنده هنوز از این امر باخبر نشده زیرا آکادمی سوئد موفق به یافتن و گفت‌وگو با او نشده است. اما نیم ساعت بعد، وی در پیامی گفت دریافت جایزه «یک افتخار بزرگ و همزمان یک مسوولیت خطیر است». پروفسور کارل هنریک هلدین، رئیس کمیته اعطای جایزه نوبل ادبیات، گفته است کار این نویسنده «تحسین‌برانگیز و ماندگار» بوده است. او گفت آنی ارنو با استفاده از «شجاعت و تیزبینی بالینی» داستان‌های نیمه‌اتوبیوگرافیک خود را نوشته و در آنها «تضادهای موجود در متن تجربه اجتماعی و شرم، تحقیر، حسادت یا ناتوانی در دیدن خویشتن را توصیف می‌کند».
کتاب‌های او، از جمله جای یک مرد و داستان یک زن از آثار کلاسیک در ادبیات معاصر فرانسه محسوب می‌شوند. این نویسنده که پانزدهمین فرانسوی است که موفق به دریافت نوبل ادبیات شده، در نرماندی در خانواده‌ای که والدینش مغازه خرده‌فروشی داشتند، بزرگ شد و در دانشگاه‌های روئن و بوردو تحصیل کرد. ارنو از همان اوایل کار نویسندگی از نگارش رمان و داستان درباره دیگران یا خیال‌پردازی دوری کرد و مراحل مختلف زندگی خود و خانواده‌اش را موضوع کتاب‌هایش قرار داد. او که به توان رها شدن انسان از طریق نوشتن ایمان دارد، درباره هر یک از مسائل شخصی و خانوادگی خود جداگانه کتابی نوشته است؛ از پیشرفت اجتماعی والدینش تا سال‌های نوجوانی، ازدواجش، رابطه پرشور خود با یک مرد اروپای شرقی، بیماری آلزایمر مادرش، مرگ مادر و سرطان خود.
پروفسور هلدین کودکی این نویسنده را همراه با فقر اما جاه‌طلبی توصیف کرده و معتقد است این برهه در زندگی ادبی او نقش زیادی ایفا کرده است. وی توضیح می‌دهد: والدین او یک کافه و مغازه خواربارفروشی داشتند و آن‌طور که در وبسایتش گفته، هنگامی که با دخترانی از طبقه متوسط روبه‌رو شد، «برای اولین بار از والدین و محیط کارگری زندگی خود شرمنده شد». این احساس بعدا به رمان‌های او راه یافت. نابرابری اجتماعی و تجربه تغییر طبقاتی از طریق آموزش، زمان و حافظه، و سوال‌های کلی در مورد چگونگی نوشتن این تجربیات زندگی مضمون اصلی آثار اوست.
ارنو پس از گذراندن دوره کودکی به تحصیل در رشته ادبیات ادامه داد و مدتی به عنوان پرستار بچه در خانه‌ای در لندن کار کرد، ازدواج کرد و دارای دو فرزند شد. زمانی که اولین کتابش در سال ۱۹۷۴ منتشر شد در یک دبیرستان در فرانسه تدریس می‌کرد. داستان او با نام «پاکسازی» روایتی آمیخته با تخیل از سقط جنین غیرقانونی است. او ۲۵ سال بعد دومرتبه برای کتاب «حادثه» که در آن «خاطرات و نوشته‌های روزانه خود را که مربوط به آن روزهاست» مرور کرده بار دیگر به بازنگری آسیب ناشی از سقط جنین پرداخته است. از روی این کتاب فیلمی ساخته شد که سال گذشته جایزه برتر جشنواره فیلم ونیز را برد. رئیس کمیته اعطای جایزه نوبل ادبیات تاکید می‌کند: «آنی ارنو آشکارا به نیروی رهایی‌بخش نوشتن اعتقاد دارد. آثار او سازش‌ناپذیر است و به زبانی ساده و پاکیزه نوشته شده است.»
یکی دیگر از کتاب‌های ارنو، به نام «سال‌ها» در سال ۲۰۰۸ برنده جایزه رنودو در فرانسه و در سال۲۰۱۶ برنده جایزه پرمیو اتسرگا در ایتالیا شد و یک سال بعد هم جایزه مارگریت یورسنار را برای مجموع کارهایش دریافت کرد. در سال ۲۰۱۹، رمان «سال‌ها» در فهرست نهایی جایزه بین‌المللی من‌بوکر قرار گرفت که داوران آن را «نوآوری در این ژانر» نامیدند. بوکر در آن زمان گفت که «زندگی‌نامه‌نویسی شکل جدیدی می‌گیرد، یعنی همزمان ذهنی و غیرشخصی، خصوصی و جمعی می‌شود».
ترجمه کتاب‌های ارنو در ایران
از این نویسنده آثاری در ایران ترجمه و چاپ شده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به «جایگاه»، «سال‌ها»، «یک زن» و «شرم» اشاره کرد. جایگاه: این کتاب که زندگینامه خودنوشت نویسنده محسوب می‌شود، بر رابطه خود با پدرش تمرکز دارد و از تجربیات زندگی‌‌اش در دوران کودکی در یکی از شهرهای کوچک فرانسه و سپس مهاجرت و زندگی دور از والدینش می‌نویسد. این اثر یک غافلگیری بزرگ برای هوادارانش داشت و با استقبال بسیار زیادی مواجه شد و حتی بزرگ‌ترین جایزه ادبی فرانسه را که به رنودو معروف است برای وی به ارمغان آورد. با این میزان استقبال، ارنو به نویسنده معتبری تبدیل شد که برخی از آثار وی در کتاب‌های درسی مدارس تدریس می‌شد. این اثر با ترجمه دینا کاویانی از سوی انتشارات همشهری به چاپ رسیده است. این اثر همچنین با نام «کوچه پس‌کوچه‌های کودکی» با ترجمه لیلی کسایی از سوی نشر نشانه و «منزل به منزل» با ترجمه صفیه روحی توسط نشر کتابسرا روانه بازار کتاب شده است.
یک زن: این رمان در سال ۱۹۸۷ منتشر شد و طی آن، ارنو پرتره‌ای از مادر خود را به مخاطب ارائه می‌دهد که در لوای زندگی کارگری، تلاش می‌کند با فروشندگی، موقعیت اجتماعی خانواده خود را حفظ کند. «یک زن» فارغ از توصیف اراده مادر، به اضلاع مختلف زندگی او نظیر نوع رابطه مادر با دخترش (آنی) و تلاش برای حفظ موقعیت فردی و اجتماعی خانواده، پس از فوت پدر می‌پردازد. داستان سه نسل از زنانگی یک خانواده که ارنو با بیانی سلیس، مخاطب را متوجه جزءنگری‌های محیط و تاثیرپذیری از موقعیت اجتماعی فرانسه آن دهه می‌کند. رمان «یک زن» با ترجمه فریده طاهرپور از سوی انتشارات چاپخش و با برگردان سمانه رودبارمحمدی توسط انتشارات علمی و فرهنگی روانه بازار کتاب شده است.
شرم: این رمان که در سال ۱۹۹۷ نوشته شده به این دلیل حایز اهمیت است که به نخستین اثری از ارنو تبدیل شده که در آن در مقام راوی، بیانگر گوشه‌ای از زندگی فرودستان فرانسه بوده است؛ کتابی که اگرچه حکایت یک خانواده مصیبت‌دیده در نرماندی دهه ۵۰ است اما مقدمه‌ای می‌شود بر آثار بزرگ‌تری که به این تجارب زیستی نویسنده پرداخته است. رمان «شرم» با ترجمه سمانه رودبارمحمدی از سوی انتشارات علمی و فرهنگی و با برگردان بهاره مرادی توسط نشر نی به چاپ رسیده است. سال‌ها: این رمان تجربه‌ای جدید برای ارنو محسوب می‌شود چرا که وی در این کتاب، به یک آسیب‌شناسی جمعی از فرانسه متجدد رسید. ارنو در این کتاب، تصاویری از ۶۵ سال زندگی خود را منتشر کرد که در قالب هر عکس، نقبی هم به سیاست‌های دولت مرکزی و تاثیراتی که این دولت در شکل‌گیری آن فضا داشت، می‌زند. ابتکاری جالب‌توجه که با بیانی گیرا و نثری دلنشین، فصل دیگری از حیات این نویسنده حرفه‌ای را رقم زد و دگردیسی معناداری در کارنامه او محسوب می‌شود. این کتاب که یکی از پرفروش‌ترین آثار نویسنده است، توانست جوایزی چون فرانسوا موریاک و مارگریت دوراس را برای او به ارمغان بیاورد.رمان «سال‌ها» با ترجمه فرزاد مرادی از سوی انتشارات بیدگل در دست چاپ است.
