«دنیای اقتصاد» هزارتوی تخصیص سهمیه مواد اولیه به تولیدکنندگان مواد غذایی را بررسی کرد
خوراک در چنبره کاغذبازی
این در شرایطی است که هرگونه چالش در فرآیند تولید مواد غذایی، کمبود و افزایش قیمت در بازار مصرف و تهدید امنیت غذایی را به دنبال دارد و رفاه جامعه را کاهش می‌دهد. کارشناسان و فعالان صنعت غذا در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با آسیب‌‌‌شناسی این موضوع، ضمن تاکید بر بهره‌‌‌ور نبودن فرآیند تامین مواد اولیه و اختصاص سهمیه‌‌‌ها به واحدهای تولیدی، معتقد به ایجاد داشبورد مدیریتی در این زمینه هستند. آنها همچنین تاکید دارند سیاستگذار باید کل فرآیند ثبت‌سفارش، خرید، زمان خرید از بازارهای جهانی، میزان نیاز کشور و واحدهای تولیدی، مقدار و نحوه تخصیص ارز، نحوه بارگیری و تخصیص از گمرک و... را مورد بازبینی قرار دهد تا نارسایی در این فرآیند، زمینه‌‌‌ساز کمبود مواد غذایی و افزایش قیمت در بازار مصرف کشور نشود.
بررسی‌‌‌ها حاکی از این است که توزیع و تخصیص این مواد اولیه در معاونت بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی صورت می‌‌‌گیرد؛ این در حالی است که سیستم سهمیه‌‌‌بندی واردات وزارت جهاد کشاورزی دراین راستا با چالش‌‌‌ها و ایراداتی همراه است و فرآیند تخصیص مواد اولیه مورد نیاز تولیدکنندگان نواقص زیادی دارد. فرآیند ثبت سفارس، تخصیص ارز، قیمت‌‌‌گذاری نامناسب ارزی و... واردات مواد اولیه تولید این بخش و فرآیند تولید را با مشکلاتی همراه کرده است.
در حال حاضر اختصاص سهمیه‌‌‌های کشاورزی از طریق سامانه بازارگاه صورت می‌‌‌گیرد. سامانه بازارگاه نهاده‌‌‌های کشاورزی از تابستان سال ۱۳۹۸ با عرضه نهاده کنجاله سویا آغاز به کار کرد، بعد از آن جو وارد سامانه شد و اواخر خرداد ۱۳۹۹ نیز نهاده ذرت به این سامانه اضافه شد. در واقع به دنبال اجرای سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی و تخصیص آن به واردات نهاده‌‌‌های دامی وزارت جهاد کشاورزی اقدام به ایجاد سامانه بازارگاه کرد تا توزیع نهاده‌‌‌های دامی در کشور مدیریت‌شده و شفاف باشد. هدف از ایجاد سامانه بازارگاه این بود که فعالیت شفاف و قانونمندی برای فعالان بازار نهاده‌‌‌ها، از تولیدکننده گرفته تا مصرف‌کننده، فراهم آورد و نهاده‌‌‌ها با قیمت و زمان مناسب در اختیار مصرف‌کنندگان قرار بگیرد اما شواهد حاکی از آن است که نه تنها این سامانه به اهداف خود نرسید بلکه نواقص موجود در آن مشکلات بسیار زیادی برای تولیدکنندگان ایجاد کرد. این در حالی است که یکی دیگر از نواقص این سامانه عدم‌ارتباط آن با گمرک کشور است. در همین راستا سید روح الله لطیفی، سخنگوی گمرک گفت: سامانه بازارگاه یک سامانه داخلی وزارت جهاد است و هیچ ارتباط سیستمی و تبادل دیتایی با گمرک ندارد، بنابراین فرآیندهای این سامانه داخلی یا اقدامات کاربران آن در حوزه فعالیت و پاسخگویی وزارت جهاد است.
تاخیر در ثبت‌سفارش‌‌‌ها
یک فعال صنعت غذا بیان اینکه وزارت جهاد کشاورزی در تخصیص سهمیه‌‌‌ها بر اساس ظرفیت گذشته واحدها عمل می‌کند در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌‌‌گوید: چالش موجود در این زمینه این است که ثبت‌سفارش‌‌‌ها در مورد برخی کالاها به موقع انجام نشده است. مثلا در مورد شکر نگرانی اساسی وجود دارد که آیا شکر مورد نیاز امسال به موقع تامین می‌شود یا خیر؟ به این دلیل که موضوع حمل، بارگیری، ترخیص کالا و... هم مطرح است. به گفته او موضوع دیگر تخصیص ارز است. سال گذشته تخصیص ارز به موقع انجام نشد و شرکت‌ها نتوانستند مواد اولیه مورد نیاز خود را تامین کنند. او با اشاره به راه‌‌‌اندازی سامانه بازارگاه از سوی وزارت جهاد کشاورزی برای تخصیص مواد غذایی و اولیه مختلف مانند کنجاله، خوراک دام، شکر، روغن و... ادامه می‌دهد: تامین مواد اولیه واحدهای تولیدی کشور با توجه به چند موضوع اصلی باید انجام شود. در وهله اول موضوع امنیت غذایی است، در همین راستا ضروری است داشبورد مدیریتی دقیقی بر اساس آمارها و عملکردها وجود داشته باشد و در این داشبورد مصارف کشور به طور دقیق تعیین و مشخص شود چه میزان کالا از شکر، روغن و... مورد نیاز بازار و واحدهای تولیدی است. همچنین تقاضای بازار باید مورد ارزیابی قرار گیرد. این فعال صنعت غذا ادامه می‌دهد: حجم تقاضا به علاوه ذخایر استراتژیکی که برای کشور لازم است، باید مشخص و دقیقا زمان‌‌‌بندی شود که در چه بازه زمانی کالاها باید وارد کشور شود که به موقع توزیع صورت بگیرد و بازار با کمبود و فرآیند کار واحدهای تولیدی با مشکلی روبه‌رو نشود. همچنین به همان نسبت زمان لازم برای ثبت‌سفارش و تامین ارز مورد نیاز نیز باید پیش‌بینی شود. شرکت‌ها و واحدهای تولیدی هم باید موظف باشند، برنامه تولید و تقاضای خود را اعلام و بر اساس برنامه، درخواست‌‌‌های خود را ثبت کنند. این در حالی است که به گفته او در این زمینه‌‌‌ها و طی کردن این فرآیند، موفق عمل نکرده‌‌‌ایم.
اهمیت زمان‌‌‌بندی
موضوع مهم دیگری که در داشبورد مدیریتی باید لحاظ شود؛ موضوع صادرات و محدودیت‌های صادراتی است که هر ساله اعمال می‌شود، به عنوان نمونه در مورد برنج فصل ممنوعیت واردات وجود دارد در مورد شکر فصولی هستند که شکر در داخل کشور تولید و ممنوعیت‌‌‌هایی اعمال می‌شود، که این موضوع تغییرات قیمتی در بازار به دنبال دارد؛ بنابراین همه این موارد باید در داشبورد مدیریتی لحاظ شود.
یکی از فعالان صنعت غذا با اشاره به اهمیت زمان‌‌‌بندی در فرآیند خرید کالا از بازارهای جهانی می‌‌‌گوید: باید توجه داشت تنها تامین کالا مهم نیست بلکه باید در نظر گرفته شود چه زمانی کالا از بازارهای جهانی و تامین‌‌‌کننده‌‌‌ها خریداری شود. اگر فرض کنیم فصل فروش برنج در دنیا شهریورماه است و در آن فصل ممنوعیت‌‌‌هایی وجود دارد، باید خرید به موقع صورت بگیرد.
بی‌‌‌نظمی در ترخیص مواد اولیه و تحویل به تولیدکننده‌‌‌ها
این فعال صنعت غذا به فرآیند ترخیص و بارگیری نیز اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: اگر در تامین کالا، حمل و بارگیری، نوبت بنادر و... تاخیری به وجود آید، بازار داخل تحت‌تاثیر قرار می‌‌‌گیرد. از همین رو کل این فرآیند نیاز به مدیریت پیوسته دارد. مثلا در ارتباط با تخلیه محموله‌‌‌های گندم، برنج، روغن و... در بنادر و گمرکات تجهیزات کافی وجود ندارد. این در حالی است که ضروری است تجهیزات در این زمینه افزایش یابد که هزینههای دموراژ کمتر شود؛ چرا که این هزینه‌‌‌ها و خسارت‌‌‌ها، قیمت تمام شده کالا را افزایش می‌دهد. همچنین باید توجه داشت برخی اقلام مثل چای و برنج و... در صورت تاخیر در ترخیص و بارگیری و... با کاهش کیفیت روبه‌رو می‌‌‌شوند. از همین رو مدیریت لجستیک، خرید، ترخیص و بارگیری مورد نیاز است؛ این در حالی است که به گفته این کارشناس در این زمینه‌‌‌ها چندان بهره‌‌‌ور عمل نمی‌شود و بی‌‌‌نظمی در ترخیص مواد اولیه و تحویل به تولیدکننده‌‌‌ها وجود دارد. از همین رو لازم است کل فرآیند و زنجیره ارزش تا کارخانه‌‌‌های تولیدی، مورد ارزیابی قرار گیرد.
نقش دولت و سیاستگذار در صنعت غذا
ابوالفتح نیکنام فعال صنعت غذا نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با تاکید بر اینکه پشتیبانی از صنعت غذا از سوی دولتمردان و سیاستگذار ضروری است، می‌‌‌گوید: برخی محصولات زمان‌‌‌بندی مشخصی برای تولید و فرآوری دارند یا محصولاتی در یک فصل مشخص از سال به بار می‌‌‌آید و... در این راستا اگرخریدها و سهمیه‌‌‌هایی که مورد نیاز است، به موقع تخصیص پیدا نکند، عملا فرآیند تولید و تهیه مواد غذایی با مشکل روبه‌رو می‌شود. او با اشاره به نقش دولت و سیاستگذار در صنعت غذا می‌‌‌گوید: در تولید محصول خود به خود مشکلاتی وجود دارد. از همین رو در وهله اول اگر دخالتی صورت نگیرد و درگیر بوروکراسی اداری نشود، به نفع تولید است. این فعال اقتصادی با اشاره به اهمیت صنعت غذا به عنوان صنعتی که هم از تولیدات کشاورزی پشتیبانی می‌کند، هم نیاز کشور را برطرف می‌کند و هم در ارتباط با سلامتی مردم است، ادامه می‌دهد: وزارت کشاورزی و صنعت در مورد کیفیت محصول باید فعالانه‌‌‌تر عمل کند تا فرآیند تامین محصول برای مصرف‌کننده بدون ایراد انجام شود. به گفته او صنعت غذا، صنعت متفاوتی است و افرادی که درگیر این صنعت هستند، باید از سلامت کامل از لحاظ فکر و اندیشه برخوردار باشند، چرا که هر گونه ایراد در فرآیند تولید مواد غذایی و کیفیت مواد اولیه و... به جان و سلامت مردم آسیب می‌‌‌زند. از همین رو ضروری است تامین‌‌‌کننده‌‌‌های مواد اولیه صنایع غذایی رصد و نظارت شوند.
میزان واردات کالاهای اساسی
کالاهای اساسی وارداتی کشور شامل ذرت، کنجاله سویا، دانه سویا، روغن، برنج، گوشت گاو، شکر، جو، انواع بذر و دانه، چای و قهوه، گندم، توتون و تنباکو، حبوبات، گوشت مرغ است. این کالاها باید به موقع از بازارهای جهانی و شرکای تجاری سفارش داده شود و در زمان‌‌‌بندی مناسب و بر اساس نیاز واحدهای تولیدی در اختیار کارخانه‌‌‌های تولیدی قرار گیرد.
بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد واردات این بخش از کالاها طی ۷ماهه سال ۱۴۰۳ در مجموع به ارزش ۷.۶ میلیارد دلار و ۱۳ میلیون تن بوده است که سهم ۱۹ درصدی از کل ارزش واردات و ۶۱ درصدی از وزن واردات کشور در این بازه زمانی دارد. همچنین واردات کالاهای اساسی در ۷ماهه ۱۴۰۲ در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته به لحاظ ارزشی ۷درصد کاهش و به لحاظ وزنی ۷درصد افزایش داشته است. ارزش واحد این کالاها نیز کاهش ۱۳درصدی داشته است. تا ابتدای دی ماه نیز ظاهرا کل ارز تخصیص داده شده به واردات کالاهای اساسی و دارو مجموعا ۱۱میلیارد دلار بوده است.
