«دنیایاقتصاد» نخستین ماه سال آبی گذشته و سال آبی جاری را با هم مقایسه کرد
تداوم خشکیدگی در سال آبی جدید
کاهش نزولات در چند سال اخیر، استفاده بی‌‌رویه از آب، عدم سازگاری منابع و مصارف که مسوولیت عمده آن با وزارت کشاورزی و سیاست غیرمنطقی خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی بوده است، تنش خشکیدگی در سال آبی جدید را تشدید کرده، حجم ذخایر آبی را به‌‌شدت کاهش داده و کشور را با کمبود مستمر ذخایر آبی مواجه کرده است. برای مثال استان‌‌هایی که در تابستان سال گذشته و امسال در تامین آب شرب خود هم مشکلاتی داشتند، در بازه زمانی 1395 تا 1399، به‌‌طور جدی اقدام به برنج‌‌کاری کرده‌‌اند. برخی از این استان‌‌ها خوزستان، فارس، اصفهان و ایلام بوده‌‌اند. البته این همه ماجرا نیست، وزارت نیرو گواهی می‌‌دهد کشور تا خرداد ماه سال جاری، بیش از یک‌‌‌‌‌‌پنجم کل بارندگیهای خود را از دست داده بود. حالا تازه‌‌ترین آمار از گزارش مدیریت منابع آب ایران بارش‌‌های ماه نخست سال آبی جدید(مهر ماه) نشان می‌‌دهد میانگین بارش‌‌ها در سال آبی جاری کمتر از سال گذشته بوده و 19 استان نیز در سال جاری هیچ بارشی نداشته‌‌اند. استان‌‌هایی که هیچ بارشی در سال جاری نداشته‌‌اند عبارتند از: خراسان جنوبی، بوشهر، یزد، ایلام، قزوین، قم، کرمان، سیستان و بلوچستان، زنجان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، تهران، کرمانشاه، خوزستان، کهگیلویه و بویر‌‌احمد، کردستان، مرکزی، همدان و لرستان.
از سوی دیگر و براساس گزارش مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت جهادکشاورزی، از کل زمین‌‌های زیر کشت کشور، بیش از ۹۲درصد مربوط به کشت آبی و بقیه مربوط به کشت دیمی است. به عبارت دیگر، وزن کشت آبی در استان‌‌هایی سنگین‌‌تر است که اقلیم گرم و خشک دارند و بارش‌‌های آنها نیز کمتر است. محصولات آب‌‌بر نیز در زمین‌‌های این استان‌‌ها بیشتر کشت میشود. این در حالی است که کشت برخی از محصولات در استان‌‌های گرم و خشک توجیه منطقی ندارد. تنها 63/ 7درصد از محصولات زراعی در بازه زمانی 1400-1399 از زمین‌‌های دیمی برداشت شده‌‌‌‌‌‌اند؛ یعنی 37/ 92درصد باقی‌‌مانده محصولات کشاورزی در زمین‌‌های آبی کشت شده‌‌‌‌‌‌اند. کارشناسان که در 10 سال گذشته، مراتب نگرانی خود نسبت به خشکیدگی در ایران را اعلام کردند، هشدار می‌‌دهند که سیاستگذار باید هر چه سریع‌‌تر تدبیری برای کاهش مصرف آب در بخش‌‌های کشاورزی و صنعت بیندیشد. اما راه عبور کشور از این بحران چیست. کارشناسان معتقدند که تامین امنیت غذایی توامان با امنیت آبی تنها در صورتی حل خواهد شد که کشاورزی در ایران به سمت صنعتی شدن حرکت کند. زیرا تنها این‌گونه است که امنیت غذایی در کشور تامین میشود، تکنولوژی‌‌های مدرن از هدررفت منابع آبی نیز جلوگیری می‌‌کنند و می‌‌توان به هر دو هدف رسید.
در واقع اگر کشور دچار بحران‌‌های زیست‌محیطی کمبود آب و خشکسالی مانند فرونشست زمین در فلات مرکزی شود یا بیش از 90درصد دریاچه ارومیه خشک شود تا اینجا، در حال مواجهه با یکی از خشک‌‌ترین سال‌‌های آبی در نیم‌قرن اخیر است. آمار دفتر اطلاعات و داده‌‌های آب کشور نشان می‌‌دهد با سپری شدن ۳۰روز از سال آبی(۱۴۰2-۱۴۰1)، میزان حجم آب در مخازن سدهای کشور حدود 12/ 18میلیارد مترمکعب بوده است. طبق پیش‌‌بینی سازمان هواشناسی بارندگیهای امسال نسبت به شرایط نرمال، ۷۰درصد کاهش داشته و میزان بارش‌‌های پاییز ۵۰درصد کمتر از شرایط نرمال خواهد بود. وضعیت بارندگی‌‌ها در مهر ماه نیز نشان می‌‌دهد این پیش‌‌بینی و هشدارها، بیراه نبوده است. آمارهای رسمی نشان می‌‌دهد از ابتدای سال آبی جدید تا ۲۴مهرماه، میزان بارندگی در کشور به‌‌طور میانگین در حدود 8/ 0میلی‌متر بوده و سد اکباتان آبشینه در استان همدان نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، 90درصد کاهش داشته است. این در حالی است که میزان بارندگی بلندمدت در همین تاریخ حدود 8/ 4میلی‌متر بوده است.
علاوه بر کاهش بارندگی طی سال‌‌های اخیر و سال آبی جاری اطلاعات آب و هوایی نشان می‌‌دهد که میانگین دما در مهرماه جاری در اکثر استان‌‌های کشور از میانگین بلندمدت بیشتر بوده و در کل کشور حدود ۲درجه سانتی‌گراد دمای میانگین در روز ۲۴مهرماه از میانگین بلندمدت مشابه بیشتر بوده است. بررسی وضعیت ورودی سدهای کشور نشان می‌‌دهد ورودی به مخازن در سال آبی جاری به ۸۳۰میلیون متر مکعب رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته ۱۴درصد کاهش دارد. همچنین میزان پرشدگی سد زاینده‌رود در استان اصفهان، سدهای استان تهران، سدهای استان خوزستان و سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه در شرایط فعلی به ترتیب حدود ۱۱درصد، ۱۹درصد، ۴۳درصد و ۲۹درصد است. ذخایر مخازن سدهای تهران نیز در حدود ۳۶۱میلیون مترمکعب است؛ درحالی‌که در سال گذشته در همین تاریخ حجم ذخایر سدهای تهران در حدود ۴۴۱میلیون مترمکعب بوده که نشان‌‌دهنده کاهش حدود ۱۸درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل است.
وضعیت برخی از سدهای مهم (شرب-کشاورزی) تا مهر 1401
استان‌‌هایی که در مهر ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، بین 25 تا 75درصد کاهش موجودی داشته‌‌اند، کدام استان‌‌ها هستند؟ بر اساس تازه‌‌ترین گزارش منتشرشده، 11 استان در این دسته‌‌بندی قرار می‌‌گیرد. سد زاینده‌رود در استان اصفهان با 140میلیون متر مکعب در سال جاری نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، 25درصد کاهش منبع داشته است. همچنین مقدار آب موجود در سد دوستی خراسان رضوی، 223میلیون مترمکعب بوده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته 32درصد کاهش داشته است. در استان خوزستان، سد کرخه 751میلیون مترمکعب ذخیره آبی دارد که این مقدار نسبت به ذخایر آبی همین سد در سال گذشته، 46درصد کاهش یافته است. همچنین در قم، سد پانزده خرداد در یک ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه در سال گذشته 36درصد کاهش یافته است. دو رود استان گیلان نیز با کاهش منابع رو‌به‌رو بوده‌‌اند؛ سد سفید‌رود در این خطه 39درصد و سد شهربیجار نیز 35درصد کاهش منابع داشته‌‌اند. سد چاه نیمه‌‌ها در سد سیستان و بلوچستان 53درصد کاهش حجم ذخایر داشته است.
همچنین در استان تهران، مجموع پنج سد استان 350میلیون متر مکعب بوده و سدها در این استان، حدود 18درصد کاهش حجم ذخایر داشته‌‌اند. همچنین در سدهای گلپایگان و کوچری استان قم نیز نسبت به یک ماه اول سال آبی گذشته، شاهد 11درصد کاهش منابع بوده‌‌ایم. سد رئیسعلی دلواری در استان بوشهر نیز نسبت به مدت مشابه در سال قبل 10درصد کاهش ذخیره داشته است. سد شیرین‌دره در خراسان شمالی نیز نسبت به مدت مشابه در سال گذشته نیز 20درصد کاهش داشته است. در کرمانشاه نیز دو سد گاوشان و سلیمانشاه 21درصد کاهش حجم ذخیره داشته‌‌اند. در استان فارس نیز سد سلمان فارسی 11درصد کاهش منابع داشته‌‌اند.
