راه نجات از دو بحران فصلی معرفی شد
حل بحران برق از راه خورشید
برق از مازوت یا خورشید؟
راه پایان دادن به خاموشی و مازوتسوزی در تابستان و زمستان چیست؟ غفلت دولت از اصلاح ساختار اقتصادی صنعت برق به تکرار مداوم خاموشی و آلودگی هوا منجر شده است. سیاستگذار بدون اصلاح ساختار اقتصادی صنعت برق، راه‌‌‌های کمی برای تامین پایدار برق در کشور دارد. شواهد نشان می‌دهد انرژیهای تجدیدپذیر راه نجات کشور از بحران‌های فصلی هستند. دولت در سال‌های اخیر به سمت نیروگاه‌‌‌سازی متمایل بوده ولی به دلیل عدم‌استقبال سرمایه‌گذاران، از اهداف خود در اسناد برنامه و قوانین بالادستی عقب افتاده است. یکی از علل تن دادن به خاموشی‌‌‌های تابستانه و زمستانه، کاهش چشمگیر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در تاسیس نیروگاه به دلایلی همچون سرکوب قیمت برق و ممانعت از صادرات برق است. در کنار این، کاهش توان تولید برق از نیروگاه‌‌‌های برق-آبی به دلیل تغییرات اقلیمی دست دولت را برای مقابله با خاموشی بسته است.
خاموشیها که ابتدا دامان مصرف‌کنندگان خانگی و سپس بخش صنعت را گرفت، در نهایت به رکود تولید در برخی از ماه‌‌‌های تابستان منجر شد. از این منظر عجیب نیست مهار خاموشی یکی از دغدغه‌‌‌های عمده فعالان اقتصادی باشد. اتاق بازرگانی تهران نیز در نشست روز دوشنبه خود، امکان تامین پایدار برق از مجرای تجدیدپذیرها را مورد بحث و بررسی قرار داد. گزارش حمیدرضا صالحی عضو هیات نمایندگان اتاق تهران نشان داد، عبور صنعت برق از وضعیت کنونی با تولید ۱۶هزار مگاوات برق از انرژی خورشیدی ممکن است. موردی که با اجرای آن می‌توان به پایداری کشور در تامین برق دست یافت و کاهش حجم تولید آلاینده‌‌‌ها را نیز محقق کرد. برآوردها این است که با صرف ۲/ ۱۰میلیارد دلار امکان ایجاد ۱۶هزار مگاوات برق از انرژی خورشیدی وجود دارد.
عضو اتاق بازرگانی تهران در جریان نشست اخیر فعالان اقتصادی، توسعه انرژیهای تجدیدپذیر را راه خروج کشور از وضعیت تامین ناپایدار انرژی عنوان کرد؛ هرچند در آمار حمیدرضا صالحی، سهم ایران در این بخش کمتر از یک‌چهلم کشوری پیشرو مثل آلمان است اما تنظیم‌‌‌گری و حمایت دولت می‌تواند به ایجاد ۱۰هزار مگاوات برق خورشیدی منجر شود. این مسیر در شرایطی به سیاستگذار پیشنهاد شده که ایران به واسطه ناتوانی در تامین گاز نیروگاهها مجبور است در زمستان از سوخت مازوت استفاده کند. همین عامل نیز زمینه افزایش آلایندگی در کلان‌شهرها و پایتخت را به وجود خواهد آورد.
با اینکه در روزهای گذشته محسن طرزطلب، مدیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی از غلبه بر خاموشیها در زمستان ۱۴۰۰ خبر داده اما مرور گفته‌‌‌های پیشین مقامات وزارت نیرو از جمله صحبت‌‌‌های مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق چیزی غیر از این را نشان می‌دهد. حال در شرایطی که امکان راه‌اندازی سریع نیروگاه وجود ندارد و سرمایه‌گذاری در این بخش بالا نیست، حرکت به سمت توسعه تولید برق تجدیدپذیر راهکاری است که می‌تواند به صورت پایدار مشکل خاموشی و مازوتسوزی را حل کند.
به گفته صالحی، اگر ایران در مسیر توسعه انرژیهای تجدیدپذیر قرار گیرد، می‌تواند در بخش خورشیدی اقداماتی جدی انجام دهد. پیش‌شرط اجرای چنین اقدامی «واقعی کردن قیمت برق»، «اعطای تسهیلات ریالی کم‌‌‌بهره از محل بند الف تبصره ۱۸ قانون بودجه» و «تشویق خانه‌‌‌ها به نصب نیروگاه‌‌‌های خورشیدی» است تا فعالان اقتصادی بتوانند بخش بزرگ‌تری از ظرفیت ۹۰هزار مگاواتی برق تجدیدپذیر کشور را فعال کنند. از آنجا که ایران جزو ۱۰ کشور آلاینده جهان از نظر میزان انتشار کربن است، این مسیر می‌تواند ضمن پایدارسازی تولید برق، تعهدات بین‌المللی ایران در حوزه محیط‌زیست را اجرا و شرایط کشور برای مقابله با تغییرات اقلیمی را بهبود بخشد. صالحی با اشاره به کسری ۱۱هزار مگاواتی برق در کشور در نشست اتاق تهران عنوان کرد که دیگر راهی جز توسعه وسیع و سریع انرژیهای تجدیدپذیر وجود ندارد.
جزئیات تولید برق خورشیدی در ایران و جهان
طبق شواهد موجود، ۸۳درصد از ظرفیت جدید تولید برق در جهان در سال۲۰۲۰ به نیروگاه‌‌‌های تجدیدپذیر اختصاص داشته ضمن اینکه مجموع سرمایه‌گذاری‌‌‌ها به ایجاد ۲۵۶ گیگاوات ظرفیت جدید تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۰ منجر شده است. از این میزان ۱۳۹ گیگاوات به برق خورشیدی مربوط بوده است. مجموعا ۷۶۰ گیگاوات ظرفیت برق خورشیدی در جهان وجود دارد.
بخش دیگری از این گزارش به اثر انرژیهای تجدیدپذیر بر اشتغال در جهان مربوط است. جایی که گزارش تاکید دارد با توسعه انرژیهای تجدیدپذیر، حدود ۱۱میلیون شغل در جهان ایجاد شده است. از این میزان مستقیما ۳میلیون و ۷۵۵هزار نفر از محل توسعه پنل‌‌‌های خورشیدی ایجاد شده که بزرگ‌ترین پیشران انرژیهای تجدیدپذیر است. گزارش ارائه شده در اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد ظرفیت توسعه انرژیهای تجدیدپذیر برای ایران معادل ۹۰هزار مگاوات ظرفیت است. البته از این ظرفیت گسترده، فعلا حدود ۹۰۳ مگاوات برق تجدیدپذیر در کشور فعال شده است. گزارش نشان می‌دهد از مجموع ۹۰۳ مگاوات برق تجدیدپذیر که در کشور تولید می‌شود ۳۱۰ مگاوات به تولید برق از باد، ۴۵۶ مگاوات برق از انرژی خورشیدی، ۱۰۵ مگاوات از نیروگاه‌‌‌های برق-آبی کوچک، ۱۱ مگاوات از محل زیست توده، ۴مگاوات از بازیافت تلفات حرارتی و ۱۹مگاوات از محل توربین‌‌‌های انبساطی ایجاد می‌شود.
تاکید گزارش این است که با توجه به ناتوانی نیروگاه‌‌‌های برق-آبی در تابستان و فشار کمبود گاز در زمستان، می‌توان خاموشی‌‌‌های تابستانی و آلودگی‌‌‌های ناشی از مازوتسوزی را با ۱۶هزار مگاوات برق تولیدی ناشی از سرمایه‌گذاری در پنل‌‌‌های خورشیدی رفع کرد. ۵هزار مگاوات از این ظرفیت در بخش خانگی، ۵هزار مگاوات در شهرک‌‌‌های صنعتی، ۵هزار مگاوات نیروگاهی و هزار مگاوات در ادارات قابل اجراست. از آنجا که آلمان پیش‌تر از طریق ایجاد ۲میلیون نیروگاه خورشیدی خانگی موفق شده به تولید ۳۷هزار مگاوات برق نائل آید، اجرای این طرح در ایران دور از دسترس نیست. تحلیل گزارش این است که با توجه به کاهش هزینه تولید برق از پنل‌‌‌های خورشیدی که به لطف توسعه تکنولوژی در سال‌های اخیر محقق شده، توسعه نیروگاه‌‌‌های برق با کمک پنل‌‌‌های خورشیدی مدرن دور از دسترس نیست.
بررسی‌‌‌های بیشتر نشان می‌دهد از کل ۱۶هزار مگاوات برق خورشیدی قابل حصول از ۴بخش شهرک‌‌‌های صنعتی، ادارات دولتی، نیروگاهها و خانگی، میزان ۵هزار مگاوات برق خورشیدی باید از سوی شهرک‌‌‌های صنعتی ایجاد شود که هزینه آن حدود ۳میلیارد دلار است. در واقع با این مبلغ می‌توان بسیاری از شرکت‌های حاضر در شهرک‌‌‌های صنعتی را به تولیدکننده برق تبدیل کرد. برآورد این است از ۸۲۸ شهرک صنعتی و ۴۷هزار و ۵۰۰ واحد بهره‌‌‌برداری شده در این مناطق، می‌توان با ۳میلیارد دلار هزینه، حدود ۵هزار مگاوات برق تولید کرد. البته این موضوع به اعطای تسهیلات ریالی از محل صندوق توسعه ملی نیاز دارد. اصفهان با بیش از ۶۵۰۰ واحد صنعتی فعال در شهرک‌‌‌های صنعتی، بیشترین نیاز را برای تولید برق خورشیدی در بین استان‌‌‌های کشور دارد.
بخش دیگری از این گزارش توصیه به دولت است. بر مبنای این توصیه، اداری دولتی قادر خواهند بود از محل نصب پنل‌‌‌های خورشیدی در ادارات هزار مگاوات برق خورشیدی تولید کنند. موضوعی که مصوبه هیات وزیران را نیز به عنوان پشتیبان خود دارد. با توجه به هزینه ۸۰۰میلیون دلاری این کار، دولت قادر است با اندکی صرفه‌‌‌جویی در هزینه‌‌‌ها این بخش را فعال کند. پیش از این هم، بر اساس مصوبه هیات وزیران در سال ۱۳۹۵، ادارات دولتی موظفند ۲۰درصد از برق مصرفی خود را از انرژیهای تجدیدپذیر تامین کنند.
این در حالی است که سهم انرژیهای تجدیدپذیر از تولید برق در ایران تاکنون ۹۰۳مگاوات بوده است. بنابراین استفاده از این ظرفیت باید توسعه پیدا کند. در این میان، صالحی پیشنهاد کرده که دولت از طریق اعطای تسهیلات ریالی از محل صندوق توسعه ملی برای شهرک‌‌‌های صنعتی و عدم‌قطعی برق واحدهای صنعتی مجهز به نیروگاه‌‌‌های خورشیدی نسبت به تشویق نصب این نیروگاهها اقدام کند.
او با اشاره به اینکه سه راهکار «واقعی کردن قیمت برق»، «اعطای تسهیلات ریالی کم‌‌‌بهره از محل بند الف تبصره ۱۸ قانون بودجه» و «تشویق خانه‌‌‌ها به نصب نیروگاه‌‌‌های خورشیدی» می‌تواند به توسعه نیروگاه‌‌‌های خورشیدی خانگی کمک کند، به موضوع توسعه نیروگاه‌‌‌های خورشیدی در بخش صنعت نیز پرداخت و گفت: ظرفیت احداث نیروگاه‌‌‌های خورشیدی بزرگ مقیاس در کشور حدود ۵هزار مگاوات است که به سرمایه‌‌‌ای ۴/ ۲میلیارد دلاری نیاز دارد که این سرمایه از تسهیلات ریالی صندوق توسعه ملی، امکان صادرات برق این نیروگاهها و برگزاری مناقصات بزرگ خرید برق ارزی امکان‌‌‌پذیر است. در عین حال، پیشنهاد شده که قسمتی از تفاهم‌نامه صنایع بزرگ با وزارت نیرو به توسعه ظرفیت تجدیدپذیرها اختصاص یابد.
