بررسی میدانی «دنیای‌اقتصاد» نشان داد
اثر معکوس ۴۲۰۰ بر سبد غذایی
کنترل تورم از راه اعطای رانت به صنایعی نظیر غذا، خوراکی و دام و طیور امکان‌پذیر نیست و حتی کاهش تولید را در پی داشته است. بررسی تاثیر واردات نهاده‌های مورد نیاز این صنایع با ارز ترجیحی روی قیمت روغن، گوشت، تخم‌مرغ و سایر خوراکی‌های مشابه نشان می‌دهد، امکان کنترل قیمت برای تولیدکنندگان این اقلام در نیمه اول سال میسر نشده است. به‌رغم اعطای بیش از ۵/ ۱ میلیارد دلار ارز ترجیحی برای نهاده‌های مورد نیاز در صنعت روغن یا تخصیص ۵/ ۲ میلیارد دلار ارز ارزان به واردات نهاده‌های مورد نیاز صنایع دام و طیور، قیمت تولیدات در صنایع مذکور کنترل نشده است. بر مبنای آمارهای وزارت صمت، تولید اقلامی نظیر روغن در نیمه اول سال ۹۹ افت کرده است. آمار مرکز آمار ایران هم از افت تولید گوشت گوسفند، بره و بزغاله حکایت دارد.این موضوع به‌رغم تخصیص ۲۵ درصد و ۴۱ درصد از کل ارز ۴۲۰۰ تومانی به صنایع تولید روغن و گوشت قرمز است. در گزارش تازه بانک مرکزی از عملکرد هفت ماهه این بخش ۶۶ درصد کل تخصیص‌ها متعلق به دو گروه روغن و چربی‌ها و گوشت قرمز و ماکیان است. در اینجا نکته اصلی، فهم سیاست‌گذار از نحوه حل «مساله رشد قیمت» است که خود را در شیوه مقابله با گرانی در دولت نشان می‌دهد. این گزارش پیشنهاد می‌کند سیاست‌گذار به جای تاکید روی اعطای رانت به واردکنندگان یا صنایع، به اصلاح سیاست‌های پولی-مالی روی آورد و با پوشاندن شکاف کسری بودجه، زمینه ارزانی یا همان کنترل سطح عمومی قیمت‌ها را فراهم کند. این شیوه با بهبود مالیه دولت، راه را با رانت‌جویی و صنعت‌زدایی می‌بندد و سطح قیمت را به شکلی علمی و ملموس تثبیت می‌کند.
گرانی، ازآمار تا واقعیت بازار
مرور نرخ تورم ماهانه دو گروه «روغن و چربی‌ها» و «گوشت قرمز و ماکیان» در فهم ادعای این گزارش راهگشاست. در شرایطی که میانگین نرخ تورم ماهانه سبد کالاهای خوراکی و آشامیدنی ۴/ ۳ درصد بوده، میانگین تورم ماهانه برای گروه دو «گوشت قرمز و ماکیان» و «روغن‌ها و چربی‌ها» برابر با ۷/ ۳ درصد و ۴/ ۶ درصد بوده است. نکته دیگر اینکه میزان افزایش شاخص قیمت گروه روغن‌ها و چربی‌ها فقط طی یک ماه مهر ۱۳۹۹ برابر با ۲/ ۱۶ درصد اعلام شده است. همچنین تخم‌مرغ که یکی از اقلام حساس در سبد مصرفی خانوارهای ایرانی است، طبق آمارهای مرکز آمار ایران تا پایان خرداد ۹۹ میزان رشد قیمت این کالای خوراکی نسبت به دوره زمانی سال قبل رشدی ۳۸ درصدی را تجربه کرده است. این یعنی نرخ هرکیلو تخم‌مرغ از ۷۸۰۰ تومان در خرداد ۹۸ به ۱۰۸۰۰ تومان در خرداد ۹۹ رسیده است. عددی که البته در پایان ماه‌های شهریور و مهر با عبور از اعداد ۱۴ و ۱۵ هزار تومان رشدی بیش از انتظار را تجربه کرده است. این مبلغی است که در تعطیلات نوروز ۹۶ می‌شد با آن یک شانه تخم‌مرغ خرید!بررسی میدانی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد قیمت انواع مختلف گوشت، تخم‌مرغ، انواع روغن و نیز سایر کالاهای مشابه در همه هفت ماه گذشته با روند عمومی قیمت‌ها همراستا بوده و رشد بالایی را تجربه کرده است. این یعنی راه‌حل دولت برای مساله گرانی سبد غذایی مبنای صحیحی نداشته و مثمر ثمر نبوده است.عجیب‌ترین موضوع در رابطه با تورم این دو گروه کالایی، افت جهانی قیمت این گروه از کالاها به دلیل بروز پاندمی کروناست که بر اساس گزارش آبان ماه اتاق بازرگانی ایران به ترتیب شاخص قیمت جهانی گوشت ۵/ ۱۱ درصد و شاخص گروه روغن‌ها حدود ۷/ ۳ درصد افت کرده است. موضوعی که ریشه در افت تقاضای جهانی و تاثیر نیروهای بازار در نظام جهانی تولید و مصرف صنعت غذایی دارد.
توزیع تورم و رانت با ارز ترجیحی
بررسی وضعیت صنایع تولید روغن نباتی بهترین گواه برای اثبات این ادعاست که ارزپاشی رانتی نه تنها به تقویت تولید یا کنترل تورم منجر نمی‌شود که بنیه تولید را هم تضعیف می‌کند. تولید روغن نباتی به رغم اعطای حجم قابل توجهی از ارز ترجیحی طی نیمه نخست امسال با افتی ۵/ ۱۸ درصدی به ۷۱۹ هزار تن کاهش یافته است. گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد از ابتدای امسال تا پایان مهر ۹۹ دقیقا ۶ میلیارد و ۲۱۴ میلیون دلار ارز با نرخ ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی به کالاهای اساسی اختصاص پیدا کرده است. در لیست کالاها و اقلام وارد شده با ارز ترجیحی در نیمه اول امسال نام موادی نظیر ذرت با سهم ۶/ ۱ میلیارد دلار، دارو و مواد اولیه بهداشتی با ۹۸۵ میلیون دلار، دانه‌های روغنی با ۷۷۷ و روغن با ۷۷۸ میلیون دلار در کنار کنجاله با ۶۳۸ میلیون دلار به چشم می‌خورد. پس از این موارد نیز، تجهیزات پزشکی با ۶۱۵ میلیون دلار، گندم با ۳۳۰ میلیون دلار، جو با ۲۶۰ میلیون دلار، کاغذ با ۳۰ میلیون و کود با ۴۰ میلیون دلار بیشترین میزان ارز را دریافت کرده‌اند. بانک مرکزی در هفت ماه ابتدایی امسال همچنین مبلغ ۱۳۷ میلیون دلار ارز ترجیحی با نرخ ۴۲۰۰ تومانی را در ردیف کالاهای سایر تخصیص داده است. به این ترتیب واردکنندگان اقلام مورد نیاز صنایع تولید روغن در هفت ماه ابتدایی سال از ناحیه دو قلم کالا چیزی نزدیک به ۳۶ هزار میلیارد تومان رانت دریافت کرده‌اند، اما این رانت هنگفت نه تنها به تقویت تولید و افت یا تثبیت قیمت منجر نشده که کاهش تولید در سطح صنعت و کمبود روغن در سطح بازار را سبب شده است. بهای روغن در همه ۷ ماه گذشته روندی صعودی را تجربه کرده و توزیع کاهش یافته است. مشاهدات میدانی «دنیای‌اقتصاد» از سطح شهر گویای رشد شدید قیمت روغن تا سطح ۵۲ و حتی ۵۸ هزار تومان در نمونه‌های ۸/ ۱ لیتری است. این موضوع در مورد قیمت مرغ و تخم مرغ، یا گوشت و سایر فرآورده‌های این حوزه هم صدق می‌کند. قیمت ۲۵ هزار تومانی برای هر کیلو مرغ کشتار روز، بهای ۱۴۰، ۱۶۰ و ۱۷۰ هزار تومانی برای گوشت گوسفندی در انواع سردست، ران و ماهیچه در کنار رشد بهای قیمت گوشت گوساله تا سطح ۱۲۵ هزار تومان بخشی از تناقضی است که میان سیاست ارزپاشی دولت در این صنایع و نرخ واقعی کالاها قابل لمس است.
