صنایع پایه از جمله بخش‌های مهم اقتصادی و صنعتی است که ارکان اصلی تولید و تجارت صنعتی کشور را تشکیل می‌دهد. این صنایع به‌طور مستقیم و غیرمستقیم سهم بالایی در ایجاد ارزش افزوده و کسب درآمد ارزی دارند. ضمن اینکه تامین‌‌کننده اصلی بسیاری از صنایع مصرفی و نهایی نظیر صنعت خودرو، لوازم خانگی و ساختمان و دیگر صنایع زیرساخت اقتصادی کشور است. کلیدی‌ترین صنایع پایه کشور شامل پالایش فرآورده‌های نفتی، مواد شیمیایی اساسی، صنایع فلزات اساسی، صنایع فلزات غیرآهنی، تولید سیمان، آهک و گچ به شمار می‌روند. ‌ براساس آمارکارگاه‌های صنعتی مرکز آمار ایران، طی دو دهه اخیر جایگاه صنایع پایه در اقتصاد و صنعت کشور به‌نحو بارزی افزایش یافته‌ و محرک اصلی رشد صنعتی و اقتصادی کشور است. در سال ۱۳۹۴ نزدیک به ۴۴ درصد از کل ارزش افزوده صنعت از محل فعالیت صنایع پایه کشور ایجاد شده ‌است. این رقم در سال ۱۳۷۴ به نزدیک ۲۷ درصد رسید. طی این سال‌ها سهم صنایع پایه متکی به نفت و گاز افزایش قابل توجه داشته و از رقم ۶/ ۱۱ درصد در سال ۱۳۷۴ به ۲۷ درصد رسیده ‌است. براساس محاسبات صورت گرفته از آمار صادرات صنعتی مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۶، نزدیک به ۵۷ درصد از صادرات غیرنفتی به محصولات صنایع پایه اختصاص یافته و در این میان سهم صنایع پایه متکی به نفت و گاز نزدیک به ۴۶ درصد است.

با توجه به اعمال تحریم‌ها علیه بنیان‌های اقتصادی کشور و محدود شدن بودجه دولت و کاهش قدرت خرید مصرف‌‌کنندگان داخلی برای خرید کالاهای بادوام و ساختمان، همچنین کاهش تقاضای خارجی به جهت تشدید تحریم‌های معاملاتی در بازارهای خارجی، چالش اصلی صنایع پایه در سال‌جاری، کاهش شدید تقاضای داخلی خواهد بود. به این ترتیب در سال‌جاری پیش‌بینی می‌شود صنایع پایه کشور با مازاد عرضه مواجه شوند. تجربه قبلی تحریم در کشور حاکی است که طی سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، صنایع پایه شرایط رکودتورمی را تجربه کردند که این مساله باعث شده در کنار سایر عوامل، رشد صنعتی به ترتیب منفی ۳/ ۸ و ۳/ ۳ درصد شود. دولت از طریق سازمان‌های توسعه‌ای ذی‌ربط باید ﺑﺮای ﺣﻞ ﺑﺤﺮان تاﻣﻴﻦ ﻣﺎزاد عرضه محصولات صنایع پایه، اﻗﺪاﻣﺎت ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ از ﻗﺒﻴﻞ اجرای برنامه‌های بهینه‌سازی صنایع پایه کشور، مدیریت عرضه و جلوگیری از اجرای برنامه‌های پرمخاطره و پرریسک‌ توسط مدیران صنایع پایه از طریق محدود کردن سیاست‌های اعتباری و بودجه‌ای این‌گونه برنامه‌ها، وضع مشوق‌های انگیزشی به صنایع پایه برای ارتقای بهره‌وری و احراز کیفیت استاندارد، جلوگیری از رخوت صنایع پایه از طریق حاکم کردن الگوهای مدیریتی و مالکیتی قانونی بر مبنای شرایط ویژه اقتصادی را در برنامه‌های خود اعمال و پیگیری کند. همچنین اتخاذ سیاست توجه به صرفه‌های بزرگ مقیاس در بنگاه‌های منبع‌محور و صنایع پایه کشور از طریق شناسایی و اولویت دادن به ادغام هدفمند بنگاه‌ها، از دیگر راهکارهای پیشنهادی است.

همچنین تحریک تقاضا از طریق رونق ساخت و ساز و صادرات مصالح ساختمانی و شیمیایی، تولید و صادرات صنایع دفاعی و تقویت صنایع پایین دست صنایع شیمیایی به ویژه پتروشیمی ضروری است. به ویژه آن‌دسته از صنایع پایین دست صنعت ذوب‌آهن و فولاد و نیز پتروشیمی که تولیدات آنها می‌تواند جایگزین محصولات وارداتی و قابل صدور به بازار کشورهای همسایه شود.