در برنامه «ایران‌فود» بررسی شد
فرصت‌ها و چالش‌های مصرف‌گرایی سبز
افول چاي ايراني در بازارهاي داخلي و خارجي
در همین رابطه مدیرعامل شرکت هستی آرین تامین معتقد است: پاسخ به این سوال را باید از دو رویکرد مثبت و منفی بررسی کنیم. با توجه به تغییر و تحولاتی که در زمینه شرایط اجتماعی، فرهنگی، بهداشت و سلامت خانوارها رخ داده و با مشکلاتی که در مورد مسائل زیست‌محیطی و تغذیه خانواده‌ها وجود دارد، همه به دنبال راهکاری هستند که علاجی برای مسائل خود حداقل در بعد تغذیه پیدا کنند.
چون ما روزانه با تغذیه، خوراکی و آشامیدنی سروکار داریم و پیام‌هایی درخصوص تغذیه سالم و مناسب وجود دارد و بایدها و نبایدها در این زمینه توجه همه افراد را جلب می‌کند. بنابراین این بُعد مثبت قضیه است که باید به سمت آشامیدنی‌ها و خوراکی‌هایی برویم که خواص طبیعی دارند و ارگانیک هستند. ناصر انصاری در ادامه تصریح کرد: اما بعد منفی، سوءاستفاده از این مساله است و سوءاستفاده‌گران هم به این سمت‌وسو حرکت می‌کنند. به عبارتی، برخی افراد از این شرایط سوءاستفاده و کالایی را به مردم عرضه می‌کنند که خاصیت لازم را ندارد و این به یک عامل بازدارنده تبدیل شده است. کمااینکه امروز می‌بینیم استفاده از دمنوش‌های گیاهی ارزشمندی خود را از دست داده و عموم تصور می‌کنند خودشان با ترکیب چند گیاه می‌توانند دمنوش درست کرده و استفاده کنند.
دمنوش جایگزین چای می‌شود؟
وی در پاسخ به اینکه با توجه به نقش غالب چای در ذائقه ایرانیان آیا این امکان وجود دارد که دمنوش‌ها زمانی از زیر سایه این محصول خارج شوند، گفت: این موضوع امکان‌پذیر نیست. براساس آماری که در سال 2023 توسط شرکت استاتیستا اعلام شده است، نوشیدنی‌های گرم در سه بخش شامل چای (سیاه و سبز)، قهوه (پودری و فوری) و پودرکاکائو تقسیم‌بندی شده است. سهم بازار این محصولات که برای سال 2023 محقق و پیش‌بینی شده، نزدیک به 222 میلیارد دلار است. سهم چای از این بازار حدود 55درصد یعنی 121 میلیارد دلار است. این روند تا سال 2028، براساس آن مدل 83/ 5 درصد رشد دارد. پس با توجه به این ارقام بدیهی است که دمنوش نمی‌تواند کالای جایگزین مناسبی برای چای باشد. این تولیدکننده ادامه داد: اما نیاز است بخشی از افراد تغییری در نوع نوشیدنی مصرفی خود بدهند. دمنوش‌ها دو نوع هستند که بُعد دارویی و تغذیه‌ای دارند و مثل چای نیستند که روزانه به دفعات استفاده شوند. دمنوش کالایی است که مصرف زیاد آن برای بدن مضر خواهد بود. با توجه به این موارد، دمنوش نه از بعد بازار، نه از بعد مصرف و نه از بعد ماهیت کالا قطعا جایگزین چای نخواهد بود.
جایگاه چای ایرانی در بازارهای خارجی و داخلی
در این بین برخی بر این باورند که در تولید و فرآوری چای ایرانی، موفقیت‌های زیادی نسبت به یک دهه قبل حاصل شده است. اما آیا واقعا این موضوع صحت دارد؟ انصاری ضمن مخالفت با این موضوع تاکید کرد: در برخی سال‌ها مانند سال 1402 به دلیل بارندگی مناسب برداشت محصول زیاد بوده، یعنی عامل خارج از کنترل ما بوده است، اما متاسفانه در مورد افرادی که درگیر زنجیره تامین هستند، یعنی کشاورزان و تولیدکنندگان هیچ اتفاق مثبتی رخ نداده و حتی روند نزولی بوده است. باغات چای ما در حال کهنسالی هستند و به آنها رسیدگی نمی‌شود.
وی با ابراز تاسف از اینکه امروز چای ایرانی به عنوان یک چای بی‌کیفیت و ارزان قیمت در بازارهای بین‌المللی شناخته شده است و میزان مصرف چای ایرانی حتی در بین مردم کشورمان نیز بسیار اندک است، تصریح کرد: باید دلیل را به درستی شناسایی کنیم؛ آن کیفیتی که چای ما باید داشته باشد و آن رسیدگی لازم وجود ندارد. سیستم و فرآیند باید در این بخش اصلاح شود. کمااینکه چای مصرفی و خروجی محصول را وقتی با قبل مقایسه می‌کنیم، درصد بسیار کمی چای بسیار باکیفیت بهاره وجود دارد و در بقیه بخش‌ها چای باکیفیتی تولید نمی‌شود و روند در این مسیر نسبت به قبل نزولی بوده و رو به پیشرفت نبوده است.
مقایسه آثار دمنوش‌های صنعتی و سنتی
به گزارش «دنیای اقتصاد»، برخی افکارسنجی‌ها اعتقاد دارند که برخی از مصرف‌کنندگان به جهت اهمیت داشتن تازگی، تمایل به خرید سنتی دمنوش دارند. در این بین سوال این است که آیا برندها برای جلب نظر این خریداران اقدامی در این بخش انجام داده‌اند؟ انصاری در این زمینه معتقد است: باید از دو جنبه به این موضوع نگاه کنیم که یکی بخش حاکمیتی و قوانین و مقررات و سیاست‌گذاری‌ها در این بخش است که توسط سازمان غذا و دارو و ادارات مرتبط با بهداشت و درمان انجام می‌شود. یک بخش دیگر نیز تولیدکنندگان این محصول هستند. متاسفانه در هر دو بعد دچار کاستی هستیم.
وی تاکید کرد: به‌طور قطع تولید این محصولات باید تحت کنترل باشد، به ویژه آن کالاهایی که بعد دارویی دارند، چون د‌ُز و محتویات مصرفی آنها باید تحت کنترل سازمان غذاودارو و بازرسان ویژه باشد و کالا در یک پروسه دقیق کیفی باید تولید، بسته‌بندی و نگهداری شود. بنابراین به این راحتی نیست که این گیاهان را ترکیب و تولید کنیم. در بسیاری از موارد گیاهانی که عموم مردم ترکیب و مصرف می‌کنند، خواص لازم را ندارد، چون دفع می‌شود و جذب کافی صورت نمی‌گیرد. چون نیاز به متخصصان امر دارد که با ترکیبات و فناوری‌های خاصی این گیاهان را ترکیب کنند که به راحتی در سیستم گوارشی جذب و بدن از آن بهره‌مند شود. اما اینکه برندها می‌توانند این کار را انجام دهند، باید گفت برندها نه می‌توانند و نه بخشی از مسوولیت آنها در بعد حاکمیتی است. اما برندها در حوزه خودشان در بعد تبلیغات و روابط عمومی باید با دقت و تمرکز بیشتری فعالیت کنند.
میزان توجه به استاندارد دمنوش‌های گیاهی
انصاری همچنین در پاسخ به اینکه با توجه به اینکه امروزه استفاده از انواع دمنوش‌ها در کشور برای مصارف درمانی، لاغری و سایر مصارف رایج شده، آیا این محصولات استاندارد هستند، گفت: توجه به بایدها و نبایدها به ویژه در حوزه تولید محصولاتی که با سلامت انسان‌ها مرتبط است، بسیار مهم است. شرکت‌های دارای مجوز و گواهینامه که محصولات خود را تحت کنترل بخش‌های ذی‌ر‌بط تولید می‌کنند و محصولات آنها بعد درمانی دارد، هیچ مشکلی از این جهت ندارند. اما متاسفانه محصولات ناشناخته زیادی هم هستند که کارکرد انرژی‌زا، رفع سرماخوردگی و حتی بیمارهای قلب و عروق دارند که این محصولات هیچ مجوزی ندارند. افراد سودجو از این فرصت سوءاستفاده می‌کنند و مردم هم از این موضوع استقبال می‌کنند؛ اما توجه ندارند که این محصول استاندارد و مجوزهای لازم را دارد یا خیر. وی تاکید کرد: البته در این حوزه از بعد حاکمیتی نیز نظارت دقیقی وجود ندارد. این محصول در همه جا از جمله کافه‌ها و... قابل فروش و روند آن رو به گسترش است و هیچ کنترل و نظارتی بر آن وجود ندارد. مردم هم تصور می‌کنند که این دمنوش‌ها تازه و دارای خاصیت بالا هستند.
فرآیند تامین مواد اولیه
مدیرعامل شرکت هستی آرین همچنین درباره فرآیند تامین محصولات و مواد اولیه تولید دمنوش‌های گیاهی در کشور و اینکه آیا منابع داخلی پاسخگوی تامین مواد اولیه موردنیاز است، گفت: دمنوش بخشی از گیاه شامل میوه، برگ، دانه، ساقه و پوست است که گرفته می‌شود و دم‌آوری با آب صورت می‌گیرد. این ممکن است بخشی از ادویه‌جات را هم شامل شود. در ایران در آن بخشی که مربوط به گیاهان و میوه‌های موجود در داخل کشور است، نیاز به واردات نداریم. مثلا در بحث دمنوش‌های میوه‌ای پایه سیب و به استفاده می‌کنیم؛ اما وقتی این دمنوش را با ادویه‌جاتی ترکیب می‌کنیم که بخشی از آن داخلی (مثل زعفران) و یک بخشی وارداتی (مانند هل و دارچین) است؛ در واقع ترکیبی از منابع داخلی و خارجی این محصول را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل بسته به نوع دمنوش این شرایط تغییر می‌کند.
واردات ادویه‌جات با ارز آزاد
وی یادآور شد: بالطبع هم به محصولات داخلی و هم خارجی برای تولید دمنوش نیاز داریم. در بحث کالاهای خارجی، ما در زمینه محصولاتی مانند ادویه‌جات (هل، فلفل، دارچین و زردچوبه) تولیدکننده اصلی نیستیم و باید این ادویه‌ها وارد کشور شود. ضمن اینکه ارزی که به واردات ادویه ارائه می‌شود، ارز نیمایی نیست و ارز حاصل از صادرات، یعنی به نرخ بازار آزاد است. در چنین شرایطی به‌طور قطع هزینه واردات این ادویه‌ها با ارز آزاد بالا می‌رود و این افزایش قیمت تمام شده در نرخ محصول نهایی هم تاثیرگذار است.
چالش‌های تامین مواد اولیه داخلی
انصاری همچنین با اشاره به چالش‌ها و موانع تامین مواد اولیه داخلی برای تولید دمنوش‌های گیاهی بیان کرد: در بحث محصولات داخلی هم با توجه به اینکه محصولات کشاورزی ما به جز تعداد محدودی، فصلی هستند، یعنی در دوره‌ای برداشت و در کل سال از آنها استفاده می‌شود؛ بنابراین خرید یکجای این محصولات نیاز به نقدینگی بالایی دارد. سپس بحث نگهداری این محصولات در شرایط مناسب مطرح است تا خواص آنها حفظ شود و همه این مراحل هزینه‌بر است. این مشکلات طبیعی کار است، اما مساله اصلی ما مربوط به نرخ آزاد ارز کالاهای وارداتی است.
به گفته این فعال بخش خصوصی، در حوزه تامین داخل، مشکلی وجود ندارد و زنجیره تامین از طریق خرید مستقیم از کشاورزان یا خرید از واسطه‌ها شکل می‌گیرد. اما به‌طور قطع محصولی که به دست تولیدکننده می‌رسد، هزینه بالایی دارد و درنهایت هم به دلیل استفاده از مواد اولیه نامرغوب، کیفیت لازم را ندارد، چون در طی سال این محصول در دسترس نیست و نگهداری آن هم ممکن است مناسب نباشد. بر این اساس، این موانع کلی برای تولید دمنوش‌های میوه‌ای وجود دارد و در کنار آن، مباحث مربوط به مجوزهای قانونی هم مطرح است.
جایگاه ادویه در بازارهای بین‌المللی
بر اساس این گزارش طبق آمارها در بازار بین‌المللی در سال 2023 تراکنش تجارت ادویه‌جات شامل نمک، ادویه‌های اصلی (زردچوبه، فلفل، هل، دارچین، جوز هندی و...) سبزیجات معطر (ریحان، جعفری، پونه و...) حدود 19 میلیارد دلار است که گفته شده این رقم تا سال 2028 به 25 میلیارد دلار افزایش پیدا می‌کند. ادویه‌جات روزانه مصارف خانگی، صنعتی و صنفی دارند و دارای بازار وسیعی هستند، اما به گفته کارشناسان، متاسفانه این کالا هم مانند چای یک کالای سنتی است و نگاه سیستماتیک و درستی به آن در کشور نشده است.
یک پیشنهاد برای ایجاد ارزش‌افزوده
انصاری در این زمینه معتقد است: ما هرچند در حوزه ادویه‌جات اصلی واردکننده هستیم، اما در حوزه چاشنی‌ها مانند سبزیجات معطر حرف برای گفتن داریم. اتفاقی که در کل دنیا رخ می‌دهد و ما از آن بی‌بهره هستیم، ایجاد ارزش‌افزوده است. ما عادت داریم مواد اولیه و خام را با کمترین قیمت و با شرایط بسیار نامناسب صادر کنیم، به‌طور مثال زعفران ما به کشورهای دیگر صادر و در کشورهای بیگانه با نام و برند آنها بسته‌بندی می‌شود و به فروش می‌رسد. همین اتفاق در مورد کالاهای دیگر هم افتاده، در حالی که ما می‌توانیم رویکرد را عوض کنیم. به‌طور نمونه زردچوبه که خواص درمانی و دارویی چشمگیری دارد را وارد کشور و پس از بسته‌بندی و با یک ارزش‌افزوده مجددا صادر کنیم. چون مواد خامی که وارد می‌شوند، اجازه صادرات ندارند. وی ادامه داد: مجموعه ما در شرف اقدام به این امر است که البته در کوتاه مدت انجام نمی‌شود و نیاز به زمان و هزینه دارد. در زمینه ادویه‌جات باید ارزش‌افزوده ایجاد شود، چون ما واردکننده ادویه‌جات هستیم و در این حوزه مزیت رقابتی نداریم. اما این حوزه می‌تواند کسب‌وکار بسیار بزرگ و پرمخاطبی برای ما ایجاد و برای کشور ارزش‌افزوده زیادی ایجاد کند. صادرات گیاهان معطر هم در صورتی که قوانین و مقررات اجازه دهد و در قالب کالاهایی که ارزش‌افزوده ایجاد کند، مناسب است.
