بررسی آشفته بازار تولید و عرضه کنسرو تن ماهی نشان داد
تن ماهی در صدر تورم
تاریخچه تولید کنسرو تن ماهی در ایران
در این بین، کنسرو تن ماهی از محبوب‌‌‌ترین نوع کنسروها بود که در کشورهای مختلف با استقبال بی‌‌‌نظیری روبه‌رو شد. بسیاری از منابع معتقدند که اولین کنسرو تن ماهی در ایران در بندرعباس و در سال ۱۳۱۶ تولید شد و پس از آن حدود ۳۱ سال طول کشید تا کنسروها به شکل و ظاهر امروزی خود دست پیدا کنند. در آن زمان‌‌‌ها تنها دو تا سه برند در این حوزه مشغول به فعالیت بودند. اما پس از آنکه در دهه ۴۰ روس‌‌‌ها تعهد دادند که کنسروها را برای ارتش خود تولید می‌کنند، برندهای مختلفی شروع به فعالیت در عرضه کنسروسازی کردند. به طوری که امروزه برندهای متعددی در صنایع کنسروسازی مشغول به فعالیت هستند که اکثر آنها غذاهای سالم و باکیفیتی را به بازار عرضه می‌کنند.
انواع کنسرو تن ماهی در ایران معمولا از چهار نوع ماهی گیدر، اسبک، زرده و هوور تهیه می‌شود. دلیل این موضوع هم عدم بوی زهم کنسرو آنهاست؛ زیرا اکثر مردم با بوی زهم ماهی میانه خوبی ندارند و به همین دلیل ممکن است از مصرف آنها پشیمان شوند. رنگ گوشت این تن ماهی‌‌‌ها نیز صورتی و قرمز است و همین موضوع موجب شده تا در صنعت کنسروسازی به وفور مورد استفاده قرار بگیرند. البته در سال‌های پیشین کنسرو سایر ماهی‌‌‌ها مانند کیلکا و ساردین نیز به وفور در ایران تولید می‌‌‌شدند؛ اما با توجه به اینکه مردم استقبال نکردند، میزان تولید آنها بسیار کاهش یافت.
موج گرانی در بازار تن ماهی
بر اساس این گزارش، اگرچه طی سال‌های گذشته مصرف تن ماهی در ایران در حد بسیار بالایی بود؛ اما نگاهی به بازار مواد غذایی نشان می‌دهد که در هفته‌‌‌‌های اخیر، موج گرانی کالاهای اساسی بار دیگر به بازار تن ماهی رسیده است و کالاهای اساسی نظیر تن ماهی در کمتر از یک ماه رشد بیش از ۶۵ درصدی را تجربه کرده‌‌‌اند. برخی فعالان بازار از افزایش ۱۲۰ درصدی قیمت تن ماهی خبر می‌دهند. از این رو در پی افزایش قیمت این محصول در بازار، بسیاری از مصرف‌کنندگان این کالا که اغلب جزو اقشار کم‌درآمد و متوسط جامعه بودند، توان خرید آن را از دست داده‌اند. این در حالی است که از سوی دیگر تولیدکنندگان کنسرو تن ماهی نیز با مشکلات متعددی در زمینه تامین هزینه‌های تولید این محصول مواجهند و تاکید دارند که میزان درآمد و هزینه‌های تولید با هم همخوانی ندارد.
در همین راستا رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی با تایید افزایش قیمت تن ماهی گفت: قیمت کالای تن ماهی برای مصرف‌کننده ۴۵هزار و ۴۰۰ تومان بود، اما اکنون این محصول بین ۶۶هزار تا ۷۵هزار تومان قیمت دارد. رضا کنگری تاکید کرد: البته هنوز برندهای دیگری هستند که محصولات خود را با قیمت‌های پیش از عید عرضه می‌کنند و محصولات آنها بین ۴۵هزار تا ۵۰هزار تومان قیمت دارد، اما این محصولات یا در دسترس نیستند یا کیفیت قابل قبولی ندارند.
رواج گران‌فروشی و کمفروشی
در این بین، ویدئوهایی در شبکه‌‌‌‌های اجتماعی دست به دست می‌شود که نشان می‌دهد برخی تولیدکنندگان به کمفروشی روی آورده‌‌‌اند. به طوری که گرچه روی قوطی‌‌‌های کنسرو وزن ۱۸۰ گرم درج شده است، اما وزن نهایی محصول مورد مصرف به ۱۰۰ گرم هم نمی‌‌‌رسد. با این همه، ترفند تولیدکنندگان برای کسب سود به گران‌فروشی و کمفروشی محدود نمی‌شود. به طوری که برخی از آنها نیز برای فرار از قیمت‌گذاری دستوری، تمرکز خود را روی توزیع محصولات طعم‌‌‌دار گذاشته‌‌‌اند تا با این شگرد، دست آنها برای بالا بردن ارزش افزوده محصولات تولیدی باز باشد. با این روش، تعدادی از تولیدکنندگان تن ماهی را ۱۲۰درصد گران‌‌‌تر از نرخ تعیین‌‌‌شده به دست مصرف‌کننده نهایی می‌‌‌رسانند. همچنین برخی فعالان بازار از تمرکز تولیدکنندگان بر عرضه محصولات طعم‌‌‌دار به دلیل صرفه اقتصادی آن خبر می‌دهند.
توقف تولید و عرضه محصولات طعم‌‌‌دار
البته این در حالی است که با توجه به افزایش هزینه‌‌‌ها، تولیدکنندگان نیز چارهای به جز افزایش قیمت ندارند. به عقیده آنها، حدود ۶ ماه پیش که ستاد تنظیم بازار، قیمت هر قوطی ۱۸۰ گرمی تن ماهی را ۳۹هزار تومان تعیین کرد، ارزش واقعی این محصول در محدوده ۵۲هزار تومان بود؛ اما اکنون با توجه به جهش قیمت گوشت ماهی در بازار، عرضه تن ماهی با قیمت کمتر از ۱۲۰هزار تومان، معنایی به جز تحمیل زیان و ضرر سنگین ندارد. از این رو، تولیدکنندگان چارهای به جز توقف تولید یا عرضه محصولات طعم‌‌‌دار ندارند. چراکه بیش از ۷۰درصد ارزش تن ماهی را قیمت ماهی تعیین می‌کند. در همین رابطه رئیس سندیکای صنایع کنسرو ایران با بیان اینکه ستاد تنظیم بازار در دی ماه ۱۴۰۰ کنسرو تن ماهی و رب گوجه‌فرنگی را مشمول قیمت‌گذاری دستوری کرده است، گفت: تعداد تولیدکنندگان و برندهای این دو محصول در کشور قابل‌توجه است و در کالاهایی که انحصار وجود ندارد، قیمت‌گذاری دستوری اقدامی نادرست است.
افزایش ۱۲۰ درصدی قیمت ماهی تن
بختیاری با تاکید بر اینکه دولت نمی‌تواند قیمت مواد اولیه تولید را کنترل کند، گفت: ستاد تنظیم بازار ۶ ماه پیش با قیمت ۳۹هزار تومان برای کنسرو ماهی موافقت کرد و در آن زمان قیمت هر کیلوگرم ماهی تن ۵۲هزار تومان بود و با این نرخ قیمت هر دانه کنسرو ۳۹هزار تومان منطقی به نظر می‌‌‌رسید؛ اما در حال حاضر قیمت هر کیلو ماهی تن به بالای ۱۲۰هزار تومان رسیده است. یعنی بیش از ۱۲۰درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است و در این شرایط امکان فروش کنسرو ماهی دانه‌‌‌ای ۳۹هزار تومان وجود ندارد، چرا که بیش از ۷۰درصد نرخ نهایی کنسرو را قیمت ماهی تعیین می‌کند. رئیس سندیکای صنایع کنسرو با بیان اینکه ستاد تنظیم بازار هیچ تصمیمی برای تغییر نرخ تن ماهی ندارد، گفت: تولیدکنندگان تن ماهی مدت زمان طولانی تولید را متوقف کردند؛ چرا که تولید مقرون به صرفه نبود و تولیدکنندگان از اواخر اسفند تا پایان ماه رمضان با چالش‌‌‌های جدی مواجه شده بودند، زیرا معاون اول رئیس جمهور دستور داده بود که تا پایان ماه رمضان نباید قیمت‌ها افزایش پیدا کند و از آنجا که مواد اولیه با نرخ مناسب در دسترس تولیدکنندگان قرار نمی‌‌‌گرفت، آنها تولید را متوقف کردند.
کمبود تولید و کمیاب شدن کنسرو تن ماهی
بختیاری با اشاره به کمبود و کاهش تولید تن ماهی و همچنین کمیاب شدن کنسرو ماهی ۱۸۰ گرمی در فروشگاه‌‌‌های زنجیره‌‌‌ای، بیان کرد: تن ماهی ۱۸۰ گرمی مشمول قیمت‌گذاری دستوری می‌شود. از این رو تولید متوقف و کمبود کالا در سطح عرضه به چشم می‌‌‌خورد و تولیدکنندگان بر تولید کنسروهای طعم‌‌‌دار مانند شویددار و فلفلی و ۱۲۰ و ۱۵۰ گرمی متمرکز شده‌اند. به گفته این فعال بخش خصوصی، ستاد تنظیم بازار هیچ‌گونه توجه و تعهدی نسبت به تولید و صنعت کشور ندارد و تولیدکنندگان در نظر دارند که از این ستاد به دیوان عدالت اداری شکایت کنند، چراکه این ستاد خسارت جبران‌ناپذیری به صنعت وارد کرده است. رئیس سندیکای صنایع کنسرو همچنین تاکید کرد: به نظر می‌رسد این ستاد مجال و فرصتی برای رسیدگی به مشکلات صنعت ندارد؛ متاسفانه برخی تصمیمات در سطح کلان باعث شده است که تولیدکنندگان مجرم شناخته شوند؛ چرا که همه راه‌‌‌ها را می‌‌‌بندند و اگر کسی یکی از قواعد را زیر پا بگذارد، با تعزیر مواجه خواهد شد که این شیوه درست نیست.
کاهش قابل‌توجه تولید تن ماهی
به گفته این فعال اقتصادی، بر اساس برآوردهای سازمان شیلات، طی ۴ سال تولید کنسرو تن ماهی از ۶۵۰ میلیون عدد به ۲۵۰ میلیون عدد در سال رسیده و در این بین کاهش حجم تولید تن ماهی، این نگرانی را تقویت کرده است که معیشت صیادان نیز به مخاطره بیفتد. وی با اشاره به لزوم حذف قیمت‌گذاری دستوری در این صنعت گفت: درخواست ما از دولت این است که اگر هم قیمت‌گذاری دستوری را حذف نمی‌‌‌کند، حداقل این صنعت را از مالیات ارزش افزوده معاف کند. بختیاری همچنین در مورد وضعیت تقاضا تصریح کرد: در شرایط کنونی قدرت خرید مصرف‌کنندگان کاهش یافته و به تبع آن تقاضای تن ماهی نیز طی ۴ سال نسبت به قبل کاهش یافته است. در واقع می‌توان گفت حجم صنعت کنسرو تن ماهی طی ۴ سال به کمتر از نصف رسیده است.
